تغییر ساختار روابط استراتژیک آمریکا و عربستان

By ipsc

آبان 16, 1401

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

جنگ نفتی عصر جدید ظاهراً در حال نزدیک شدن به حوزة خلیج فارس است. ممکن است بحران جدیدی مانند اوکراین در راه باشد. سوخت فسیلی طبیعی و گاز می تواند بر کاهش جمعیت انسانی و توسعه سریع دنیای مدرن تاثیر بگذارد و به یک فاجعه بزرگ تبدیل شود. مناقشه بر نفت بین عربستان سعودی و آمریکا ،روابط بین دو کشور را که زمانی به عنوان نزدیک ترین متحد بودند به شکاف تبدیل کرده است.

مقامات سعودی با هماهنگی اوپک پلاس اخیرا تصمیم گرفتند تولید نفت خود را تا2 میلیون بشکه در روز کاهش دهند. عربستانی ها این کاهش را برای جلوگیری از سقوط قیمت نفت توجیه کردند. اما تحلیلگران این اقدام را کاهش تحریم های غرب علیه روسیه ، وبه خطر انداختن امنیت انرژی توصیف کردند. با این حال، جای سوال دارد که اگر تیرگی روابط عربستان سعودی با آمریکا دائمی شود چه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟ که در مقاله به آن خواهیم پرداخت.

– متغیر انرژی و مناسبات عربستان و امریکا

منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس حدود 102 میلیارد بشکه نفت و بیش از 21 درصد ذخایر نفت شناخته شده جهان را در اختیار دارد. عربستان سعودی تقریبا با 311 میلیارد بشکه از ذخایر نفتی ثابت شده و با بیش از یک تریلیون بشکه نفت قابل بازیافت جزء بزرگ ترین تولیدکنندگان جهانی نفت است.(1)

عربستان علاوه بر ظرفیت تولید و میزان ذخایر صنعت نفت از مزیت های دیگری نیز برخوردار می باشد که عبارتند از: الف) پایین بودن هزینه تولید کنونی و توسعه ظرفیت تولید اضافی نسبت به نقاط دیگر جهان ؛ ب) پایین بودن میزان مصرف نفت در عربستان ؛ پ) کنترل کامل دولت و مالکیت بر تمامی میادین نفتی کشور ؛ ت )دسترسی آسان به دریای آزاد ؛ ث) در اختیار داشتن عمده ظرفیت تولید اضافی جهان، این موارد ارزش استراتژیکی مهمی به عربستان می بخشد.هرگاه عرضه نفت ناگهان قطع شود عربستان سعودی این توانایی دارد که در مدت زمان کوتاهی شکاف موجود را پُر نماید.(2) با توجه به موارد فوق ، نفت یکی از عناصر کلیدی روابط امریکا و عربستان است. بسیاری از تحلیلگران از آن به عنوان معادله نفت در برابر امنیت یاد کرده اند.اما این دوام و پایداری به معنای وجود یک رابطه کاملا همسو و هماهنگ نبوده است .

در این میان منافع آمریکا از جمله حفظ امنیت جریان نفت به سوی غرب، ثبات و امنیت منطقه ای و مبارزه با افراط گرایی و تروریسم ثابت باقی مانده است اما روابط منطقه ای آن به طور چشمگیری تغییر کرده است. عربستان سعودی همچنین دارای الزامات داخلی لازم برای حفظ ثبات در بازار نفت را دارد. پیش بینی افزایش تولید نفت امریکا دارای تبعات زیادی برای عربستان است .(3)افزایش تولید داخلی امریکا می تواند تا حدی سیاستگذاران و دولت مردان امریکایی را از وابستگی به متحد دیرینه خود در خاورمیانه کاهش دهد. هرچند با توجه به سرمایه گذاری عظیم عربستان در آمریکا،این کشور تا حدودی بتواند نفوذ خود را حفظ کند اما به هرحال تغییر مرکزیت نفت، روابط سیاسی را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.

در مورد نگرانی های ژئواستراتژیکی، عربستان همچنان به دنبال ایفای نقش هرچه بیشتر در منطقه است. در این میان با توجه به تحولات اخیر، یک تغییر مهم را می توان احساس کرد که ناشی از برخورد متفاوت آمریکا با مسائل عربستان است که در بسیاری از موارد با متحد دیرینه خود همسو نبوده است.بنابراین روابط عربستان سعودی و امریکا که بر اساس ضرورت های اقتصادی، نگرانی های ژئواستراتژیکی/ثبات و امنیت منطقه ای شکل گرفته است، با تصمیم اخیر اوپک پلاس با چالش روبرو شده است.(4) بنابراین در درگیری های اخیر بین آمریکا و عربستان سعودی بر سر تصمیم ریاض برای کاهش تولید نفت ، باید در چارچوب روابط طولانی و گسترده این دو کشور به تفکیک بررسی شود.

الف)علل اختلاف آمریکا با عربستان

بیش از 70 سال است که دو کشور در سطوح مختلف از جمله فروش گسترده سخت افزارهای نظامی آمریکا، همکاری در زمینه امنیت ملی، توسعه اقتصادی مشترک، و انتقال فناوری حساس آمریکا و به اشتراک گذاری اطلاعات، همکاری داشته اند.آن چه باعث واکنش شدید بایدن و دموکرات‌های پیشرو شد به عوامل متعددی نسبت داده می‌شود. این اقدام عربستان به ویژه با توجه به سفر اخیربایدن به عربستان سعودی با هدف کاهش تنش بین دو کشور و ترغیب سعودی ها به افزایش تولید نفت، توهین به شخص بایدن تلقی شد.

به نظر می‌رسد این اقدام سعودی‌ها به گونه‌ای است که آن ها از آمریکا انتقام می‌گیرند، به‌ویژه به این دلیل که بایدن از زمان نامزدی برای ریاست‌جمهوری ، عربستان سعودی را یک «پریا» خطاب می‌کرد که رهبری آن «ارزش بسیار کمی» داشت.

وی محمد بن سلمان را به سازماندهی قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار متهم کرد و سوگند خورد که هرگز با او صحبت نکند و عربستان را به دلیل بمباران بی رویه در یمن و نقض حقوق بشر مورد انتقاد قرار داد. در نهایت، عربستان در مخالفت خود با تلاش‌های بایدن برای تمدید توافق با ایران علناً مخالفت کرد.(5)

این امر بایدن را نگران کرده است، زیرا تحریم‌های اقتصادی او علیه روسیه به دلیل شکست اوکراین، عملاً در پی افزایش چند برابری تولید نفت و گاز توسط مسکو در بازار جهانی که کشورهای مصرف‌کننده را به خرید نفت و گاز با نرخ ارزان‌تر از روسیه می‌کشد، شکست می‌خورد. آمریکا پیش از این از کشورهای اوپک خواسته بود که تولید نفت خود را به طور مساوی در بازارهای جهانی افزایش دهند تا با کاهش قیمت نفت ، روسیه را از خود دور نگه دارند. (6)

دولت بایدن خواهان تولید بالاتر از اوپک پلاس به امید کاهش قیمت نفت در کوتاه مدت بود.علاوه بر آن انتخابات کنگره که در پیش است، اگرچه ریاست جمهوری در خطر نیست، اما همه کرسی های کنگره و 1/3 کرسی های سنا در خطر هستند. به طور معمول، حزبی که ریاست جمهوری را بر عهده دارد (حزب دموکرات) به دلیل قیمت بالای گاز و آب و برق و …. ، مقصر شناخته می شود. از سوی دیگر، دولت بایدن نمی تواند عربستان سعودی را برای افزایش تولید نفت تحت فشار قرار دهد. رؤسای جمهور آمریکا به طور سنتی در مورد سیاست نفتی عربستان، حتی در شرایطی که شرایط اقتصادی و سیاسی سخت و زیان باری ایجاد می کرد، اظهار نظر علنی نمی کردند. رؤسای جمهور گذشته هرگز حتی سعی نکرده اند از راه های دیگر، مانند تعلیق فروش تسلیحات یا رد کمک نظامی، عربستان را تحت فشار قرار دهند. عربستان سعودی دومین مشتری بزرگ برای صنعت تسلیحات ایالات متحده است و این صنعت دارای لابی بسیار قوی در واشنگتن است. آن ها اجازه نخواهند داد که دولت آمریکا روابط خود با عربستان سعودی را به راحتی خراب کند.(7)

در واقع، عربستان یک ماه قبل از انتخابات میان دوره ای آمریکا به دولت بایدن آسیب سیاسی وارد کرده است. افزایش قیمت ها امید دموکرات ها برای حفظ کنترل هر دو مجلس کنگره پس از انتخابات را تهدید می کند.سعودی‌ها همچنین در کنار رئیس‌جمهور روسیه قرار گرفتند که برای کمک به تامین مالی جنگ علیه اوکراین به قیمت‌های بالاتر نفت نیاز دارد.

از نظر فنی، آمریکا و عربستان سعودی متحد نیستند – آنها هرگز یک توافق نامه دفاعی متقابل یا یک معاهده رسمی امضا نکرده اند. برای چندین دهه، روابط آمریکا و عربستان سعودی عمدتاً معاملاتی بوده است: عربستان از اهرم فشار خود در اوپک (و بعداً کارتل بزرگتر اوپک پلاس) استفاده کرد تا تولید و قیمت نفت را در سطحی نگه دارد که واشنگتن را راضی کند. آمریکا قبلا مقادیر قابل توجهی نفت از عربستان سعودی وارد می کرد، اما اکنون که واشنگتن بزرگترین تولید کننده نفت جهان است ، دیگر به واردات نفت عربستان وابسته نیست. در ازای تضمین عرضه ثابت جهانی نفت، دولت‌های متوالی آمریکا از آل سعود حمایت سیاسی کردند، میلیاردها دلار تسلیحات پیشرفته آمریکایی به آن فروختند و هر زمان که همسایگان عربستان را تهدید می‌کردند، کمک نظامی کردند.

بن سلمان اکنون درک چند دهه گذشته را تغییر داده است. او این تصمیم را به گونه‌ای تنظیم کرده است که تحقیر بایدن را به حداکثر برساند.محمدبن سلمان به وضوح به این نتیجه رسیده بود که می تواند با بالا نگه داشتن قیمت نفت و تضعیف کمپین ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای منزوی ساختن روسیه کنار بیاید – و همچنان از حمایت و کمک نظامی آمریکا برخوردار شود زیرا بایدن نمی تواند از سیاست چند دهه حمایت آمریکا عبور کند. (8)

زمان بندی تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت، هر چند از منظر فنی قابل توجیه باشد، تنها می تواند شکاف با آمریکا را در پس زمینه تغییرات زمین ساختی در نظم اقتصادی و ژئوپلیتیک جهانی عمیق تر کند. تصمیم اوپک پلاس بعداً با اعلام آرامکوی سعودی مبنی بر افزایش قیمت محموله‌های نفت به ایالات متحده در حالی که قیمت‌ها را برای محموله‌های اروپایی و آسیایی ثابت یا پایین‌تر نگه داشت، دنبال شد.

پشتوانه شکاف در حال ظهور آمریکا و عربستان، نیروهای اقتصادی قدرتمندی هستند که مسائل منطقه ای و جهانی آینده را شکل می دهند. این شامل: تغییر ساختار روابط استراتژیک آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس، اقتصاد شکننده منطقه، الگوی غربی برای پس گرفتن پول پرداخت شده برای انرژی، و تغییر قدرت و جایگاه ایالات متحده در منطقه است.

تغییر ساختار روابط استراتژیک آمریکا و عربستان، یک تغییر بالقوه در ساختار روابط است. سنگ بنای این رابطه یک معامله انرژی و امنیت نظامی است – پیمانی که در حال تغییر است. در حالی که فروش نظامی جزء مهمی از منافع اقتصادی آمریکا در منطقه بوده است، حمله روسیه به اوکراین و تنش با چین بازار تسلیحات را تغییر داده است. اعضای ناتو احتمالاً ارتش را افزایش خواهند داد2 درصد از تولید ناخالص داخلی مربوطه خود، یا تخمین زده می شود سالانه 100 تا 120 میلیارد دلار اضافی را خرج کنند که بیشتر آن به صنایع دفاعی آمریکا سرازیر خواهد شد. به این ترتیب، این جریان بزرگ جدید از اهمیت عربستان و شورای همکاری خلیج فارس به عنوان خریدار عمده تسلیحات آمریکا می کاهد.

بنابراین، عربستان به آمریکا به عنوان یک قدرت رو به زوال نگاه می کند. این تصور باعث شده است که سیاستگذاران به دنبال اتحادها و منابع تسلیحات و فناوری برای مقابله با آسیب پذیری منطقه در برابر تهدیدات متعدد باشند. این تلاش برای تنوع بخشیدن به معماری اقتصادی و امنیتی آن پیامدهای جدی برای عربستان و منطقه دارد.

رویدادهای اخیر، باعث شد که سنای آمریکا به سرعت به بررسی چندین گزینه بپردازد ، که هیچ کدام به نفع تولیدکنندگان نفت نیستند. اینها شامل یک لایحه دو حزبی تحت عنوان “قانون کارتل های تولید و صادرات نفت ممنوع” ( NOPEC ) است، که با هدف تصویب یک قانون ضد انحصار برای لغو مصونیت حاکمیتی است که از اوپک پلاس و شرکت های ملی آن محافظت می کند. این قانون پیشنهادی برای رفع کمبودهای فعلی نفت، آمریکا را به بررسی کاهش تحریم‌ها علیه ونزوئلا ، و پیش برد احیای برنامه جامع اقدام مشترک ( برجام ) با ایران کرده است. هر دوی این اقدامات دارای پیامدهای بلندمدت هستند، از جمله افزودن منابع نفتی طولانی مدت اضافی به بازار. لذا حتی اگر منطقه ترتیبات امنیتی جایگزین پیدا کند، معماری کنونی سیستم بانکی بین‌المللی و تسلط دلار آمریکا گزینه‌های منطقه را محدود می‌کند.لذانقض این اتحاد پیامدهای منفی بالقوه ای برای هر دو طرف و منطقه دارد. (9)

ب)علل اختلاف عربستان با آمریکا

عربستان سعودی برای بخش عمده ای از تجهیزات نظامی و تضمین های امنیت ملی خود به آمریکا وابسته است، اما سعودی ها احساس می کنند که در تمام طول این مدت با کمک به حفظ ثبات منطقه متقابل بوده اند و تلاش های قابل توجهی برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین ، اتحاد با آمریکا در مبارزه با تروریسم و اجازه دادن به ایالات متحده برای ادامه حضور نظامی در خاک خود. علاوه بر این، با تجارت نفت با دلار پول آمریکا را تقویت کرده اند.سعودی ها همچنین اساساً با آمریکا در مورد انگیزه آنها برای کاهش تولید نفت خود اختلاف نظر دارند. عربستان انگیزه این اقدام را ملاحظات تجاری می داند.عربستان کاهش تولید نفت را برای افزایش قیمت ها انجام داد و آن را یک تصمیم تجاری می داند که هیچ ربطی به سیاست ندارد. (10)

عربستان سعودی خواهان قیمت بالای نفت است زیرا برای توسعه اقتصادی خود به درآمدهای نفتی متکی است. عربستان در حال ایجاد شهرهای جدید در سراسر کشور است، زیرساخت های ایجاد می کند و می تواند پایتخت خود را در 10 سال آینده سه برابر کند.عربستان می گوید با کاهش قیمت نفت که کلید دگرگونی اقتصاد ما است، آن را برای جغرافیای سیاسی به خطر نمی اندازیم.لذا روابط در راس یک چالش باقی می ماند .(11) در مورد متهم شدن عربستان سعودی به همراهی با روسیه، عربستان به حمایت بشردوستانه بیش از 400 میلیون دلاری برای اوکراین و 10 میلیون دلار دیگر به لهستان برای مقابله با پناهندگان اوکراینی اشاره دارد.همچنین به تلاش های میانجیگری عربستان برای آزادی اسیران جنگی، از جمله دو آمریکایی را نشان فداکاری می داند.بنابراین مواضع عربستان در مورد تصمیم اوپک پلاس اقتصادی ،و روابط با آمریکا را استراتژیک تعریف می کند.(12)

-چشم انداز روابط بین آمریکا و عربستان

روابط بین ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی در پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر قرار دارد. اما مدیران وال استریت و برخی از ثروتمندترین سرمایه گذاران جهان ، بدون در نظر گرفتن اختلاف اخیر در کنفرانسی با نام مستعار «داووس در صحرا» در ریاض گرد هم جمع شدند.(13) بنظر می رسد سرمایه داران آمریکایی در آینده از منافع خود در عربستان چشم گوشی نخواهند کرد.مقامات سعودی به طور خصوصی گفته اند که اگر کنگره قانونی علیه اوپک تصویب کند، عربستان می تواند اوراق قرضه خزانه داری آمریکا را که در اختیار ریاض است بفروشد.

عربستان سعودی صادرات خود به اروپا را دو برابر کرده و به 950 هزار بشکه در روز رسانده است. علیرغم کاهش تولید ریاض و تعهد این کشور به عرضه نفت به بازارهای آسیایی، همچنان به افزایش صادرات خود به اروپا متعهد است. این بدان معناست که بحران انرژی به زودی حل نخواهد شد و عربستان سعودی عصای جادویی برای حل آن در اختیار خواهد داشت.(14) تحلیلگران معتقدند رابطه آمریکا و عربستان همیشه با صف بندی های موقتی که زاییده ژئوپلیتیک آن دوران است، لنگر انداخته است. (15)لذا تنش های اخیر بین عربستان سعودی و ایالات متحده دلیلی برای کنار گذاشتن این روابط طولانی مدت نیست.

معماران سیاست خارجی مدرن آمریکا معتقدند، حفظ رابطه با عربستان سعودی دو فایده ظاهری دارد. یکی، با کاهش برخی از دشمنان استراتژیک، مانند روسیه و ایران، در بازارهای جهانی انرژی، امنیت افزایش یافته را برای آمریکا ارائه می کند. دوم، داشتن اتحاد با یک هژمون منطقه ای به آمریکا اجازه می دهد تا تهدیدات متعدد در نیروها، یعنی تروریسم و ایران را کند و با آن مقابله کند.اما بنظر می رسد تصمیم اخیر اوپک پلاس و گران شدن بنزین به آمریکایی‌های معمولی نیز آسیب رسانده شده است. و آمریکا ممکن است برای حفظ منافع خود در منطقه از ترکیه و اسرائیل برای نظارت بر احتمالی به جای عربستان استفاده کند.(16)

نگرانی بزرگ‌تری که در ذهن واشنگتن وجود دارد، مسئله واقعی در خطر بودن دلار پترو در دست غول‌های اقتصادی و نفتی مانند چین، روسیه و اوپک است. که عربستان سعودی هدایت کننده آن است.این موضوع بارها مورد توجه قرار گرفته است که چین، روسیه و عربستان سعودی فعالانه در حال فکر کردن برای فروش نفت به واحد پول محلی خود، یوان، روبل یا ریال بودند که آغازی برای سقوط دلار در بازار بین‌المللی باشد. (17)

واژگان کلیدی: تغییر ,ساختار ,روابط, استراتژیک ,آمریکا, عربستان, فاطمه خادم شیرازی

reference

1-US Energy Information Administration: 2015. (اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده )

2-Baggett, Gaudat, (1385) New oil geopolitics of the United States, Saudi Arabia and Russia. Translated by Zahra Pishgahi Fard, Strategy Quarterly, No. 40

3- Baxter, Kylie, and Kumuda Simpson, (2015), “The United States and Saudi Arabia through the Arab Uprisings”, Global Change, Peace & Security, Vol. 27. No.2.

4-https://qpss.atu.ac.ir/article_8340.html