سید حامد حسینی
کارشناس روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
در طول سال‌ها، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در خط مقدم اولویت‌های سیاست خارجی پکن قرار داشته‌اند، زیرا چین قصد دارد امنیت انرژی خود را تقویت کند و رشد اقتصادی خود را تسریع دهد و نیز روابط اقتصادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس از طریق ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه ارتباطات راه دور، که هر دو حوزه‌های حیاتی برای طرح بلندپروازانه کمربند و جاده چین (BRI) هستند را تعمیق بخشد. از این رو، چین با سرمایه‌گذاری استراتژیک در بخش‌های حیاتی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به یکی از شرکای اصلی اقتصادی این بازیگران تبدیل شده است. در آینده نزدیک، پکن امیدوار است حضور فعلی خود را در کشورهای منطقه، به ویژه پس از محدود شدن نفوذ ایالات متحده، گسترش دهد.
به لطف رویکرد اقتصاد محور پکن، حجم تجارت بین چین و کشورهای خلیج فارس در طول سال‌ها افزایش یافته است. پکن به بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار منطقه و شریک تجاری پیشرو کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تبدیل شده است و این رقم در سال 2021 به 330 میلیارد دلار رسید. به بیانی دیگر، پکن در سال 2010 جایگزین واشنگتن به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری خاورمیانه شد.
تقاضای عظیم انرژی چین به طور طبیعی هسته اصلی روابط تجاری با کشورهای خاورمیانه است. خاورمیانه بزرگ‌ترین تامین کننده نفت و گاز چین است. به ویژه، این منطقه تقریباً نیمی از واردات نفت چین را به خود اختصاص داده است، که آن را برای امنیت انرژی پکن حیاتی می‌کند. در سال 2020، پکن 176 میلیارد دلار نفت خام از منطقه وارد کرد و چین را به بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان تبدیل کرد. این مقدار نزدیک به نیمی (47 درصد) از واردات رسمی منطقه را تشکیل می‌دهد که بیشتر از آن عربستان سعودی است.
از سوی دیگر، چین دارای یک ویژگی متمایز است که آن را از دیگر شرکای تشنه انرژی متمایز می‌کند. برخلاف نگرش قطبی ایالات متحده در منطقه، پکن با تمرکز بر تفاهم برد-برد و نگرش غیر مداخله گرایانه توانسته است روابط دیپلماتیک آرامی با بسیاری از کشورهای خاورمیانه برقرار کند.
روابط دیپلماتیک و اقتصادی چین با کشورهای خلیج فارس نیز فرصت‌های جدیدی را برای اقتصادهای نفتی منطقه ایجاد کرده است. اکثریت قریب به اتفاق کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بیش از حد به درآمدهای نفتی وابسته هستند؛ اما این جاه‌طلبی را دارند که اقتصاد خود را از سوخت‌های فسیلی کنار بگذارند. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با مشارکت با پکن می‌توانند اقتصاد خود را متنوع کرده و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کنند. از این رو، این بازیگران مایل به گسترش همکاری با چین در زمینه انتقال فناوری، توسعه زیرساخت‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر هستند.
در مقابل این پس‌زمینه، انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری چینی موجود در منطقه حتی بیشتر از این رشد کند. سرمایه‌گذاری چین در خاورمیانه طی چند سال گذشته کاهش یافته است؛ کل سرمایه‌گذاری در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بین سال‌های 2005 تا 2021 به 213.9 میلیارد دلار رسیده است. عربستان سعودی با دریافت 43.47 میلیارد دلار بین سال‌های 2005 تا 2021، بزرگ‌ترین دریافت‌کننده سرمایه‌گذاری چینی در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا است.
رشد سرمایه‌گذاری چینی در خاورمیانه از نظر تنوع اقتصادی متفاوت است. به عنوان مثال، در 15 سال گذشته، سرمایه‌گذاری‌های چین در عربستان سعودی به طور گسترده در فناوری، انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای، مالی، لجستیک، تولید تسلیحات و ارتباطات توزیع شده است. چنین تنوع اقتصادی به رهبران چین اهرم بیشتری برای تقویت روابط با خاورمیانه می‌دهد.
انتظار می‌رود روابط اقتصادی چین و کشورهای حوزه خلیج فارس پس از اولین اجلاس سران چین و اعراب که در 9 دسامبر 2022 در ریاض برگزار شد، وارد مرحله جدیدی شود. در این اجلاس، روابط دوجانبه در دو حوزه سیاسی و اقتصادی به سطح بالاتری رسید. تمرکز این نشست بر ظرفیت‌سازی و اقدام جمعی بود. امنیت انرژی (هسته‌ای) و انرژی‌های نو مهم‌ترین موضوعات این نشست بود. در این نشست همچنین بر بحران غذایی و تغییرات آب و هوایی تاکید شد.
با این حال، این اجلاس به شبهات زیادی در رسانه‌ها دامن زد، زیرا برخی از کارشناسان در غرب، پکن را به تلاش برای غصب نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه متهم کردند. وزارت امور خارجه چین این ادعا را رد کرد و در «گزارش همکاری چینی-عربی در عصر جدید» که اخیرا منتشر شد، اعلام کرد که پکن تمایلی برای به چالش کشیدن هژمونی واشنگتن در خاورمیانه ندارد. در عوض، این گزارش بر توسعه مشترک و مشارکت برد-برد برای چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تاکید کرد.
این گزارش همچنین جزئیات همکاری چین با خاورمیانه در دهه آینده در زمینه‌های کلیدی مانند کشاورزی، سرمایه‌گذاری، مالی و صنایع با فناوری پیشرفته را برجسته می‌کند. چه پکن در خاورمیانه انگیزه‌های پنهانی داشته باشد یا نه، انتظار می‌رود روند جدیدی که پس از نشست چین و اعراب آغاز خواهد شد، روابط بین پکن و کشورهای حوزه خلیج فارس را متحول خواهد کرد و روابط اقتصادی آن‌ها را به سطح بالاتر و جدید خواهد برد.
در مجموع، تحولات اخیر بین چین و کشورهای حوزه خلیج فارس نشان داده است که پکن به شدت مصمم به ایجاد مشارکت‌های استراتژیک جامع با جهان عرب و گسترش روابط اقتصادی با قدرت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه است. البته، چین هنوز راه درازی برای از بین بردن نفوذ واشنگتن در منطقه دارد. با این حال، اختلاف نظر اخیر بین رهبران سعودی و جو بایدن بر سر تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را بیشتر به دنبال روابط نزدیک‌تر با چین برای مقابله با هژمونی واشنگتن در منطقه سوق داده است. نشست سران در عربستان سعودی پتانسیل ایجاد یک بازی برد-برد را برای پکن و کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد، به گونه‌ای که همه شرکا منافع خود را حفظ کنند و در عین حال توان بازیگران رقیب را متعادل کنند.
وازگان کلیدی: تأملی ,روابط, چین , شورای همکاری خلیج فارس,سید حامد حسینی,
