آینده روابط عربستان و هند

دکتر محمد عجم

استاد دانشگاه و کارشناس هند

در رابطه با سابقه روابط عربستان و هند می توان به طور خلاصه گفت که این روابط از گذشته های بسیار دور و از قبل از اسلام وجود داشته است و در آستانه دوره های صدر اسلام هم بوده است. به خصوص کالاهای هندی و ایرانی به سواحل عربستان می رسیدند چه در خلیج فارس و چه در دریای سرخ و چه در مکه و در منطقه قطیف یا بحرین بزرگ و این کالاها توسط تجار عرب به روم و شامات منتقل می شدند که در قرآن هم به آن اشاره شده است(رحله الشتاء و الصیف): در دوره استعمار انگلیس در خلیج فارس، هندی ها چه در سواحل ایرانی و چه در سواحل عربی حضور پر رنگی داشتند.

بعد از اینکه دولت عربستان سعودی تشکیل و هند مستقل شد از 1947 تا اکنون اگر فقط به سفرهای مقامات بلندپایه این دو کشور نگاه کنیم، فراز و نشیب های روابط دو کشور مشخص می شود اولین سفر نخست وزیر هند(نهرو) به عربستان در سال 1955 بود. همان سال شاه سعود سفری به هند کرد. دومین سفر یک مقام بلندپایه خانم گاندی در سال 1982 بود و بعد از آن در یک دوره طولانی سفر مقام بلند پایه بین دو کشور انجام نشد تا این که ملک عبدالله شاه عربستان در سال 2006 به دهلی سفر کرد. و در سال 2010 مان موهان سینگ نخست وزیر هند به ریاض رفت و سفر اخیری که هفته قبل آقای مودی به عربستان داشت.

در واقع این توجه هند نیست که به عربستان بارز شده است، بلکه عکس این قضیه صادق است و عربستان هست که به هند توجه ویژه ای دارد و به عبارت دیگر به آسیا توجه کرده است زیرا یک سلسله عوامل باعث شده که مقدار زیادی از دنیای غرب فاصله بگیرد. اعتماد و روابط عربستان به خصوص از سال 2001 و 11 سپتامبر به طور سیستماتیک با دنیای غرب تضعیف شده است و انتقادهای علنی و مخفی زیادی در غرب از عملکرد نظام عربستان و جو تروریست پرور داخل جامعه عربستان شده است. و دومین عامل کم شدن نیاز آمریکا به منابع انرژی عربستان بود. آمریکا در حال حاضر از عربستان نفت وارد نمی کند و نیازی به نفت عربستان ندارد، در نتیجه عربستان مجبور است که نفت خود را به کشورهای دیگری بفروشد. در دوره تحریم های نفتی ایران ، این عربستان بود که مرتب به هند و کشورهای آسیای شرقی هیئت می فرستاد که به جای ایران از عربستان نفت خریداری کنند و پیشنهادات سودمندی به خریداران می داد این موضوع درمورد هند بسیار فعالانه صورت می گیرد.

موهان سینگ در سال 2010 به عربستان سفری کرد که نقطه عطفی در روابط دو کشور بود و در جهش ناگهانی روابط دو کشور تاثیر داشت. وقتی که مان موهان سینگ به عربستان رفت برای اولین بار ولیعهد عربستان و تمام اعضای کابینه اش برای استقبال از هیئت هندی به فرودگاه رفتند و در مسیر 45 کیلومتریی از فرودگاه تا کاخ پادشاهی یا محل ضیافت، تمام مسیر را با پرچم های هند و عربستان مزین کردند و استقبال بی سابقه ای از نخست وزیر هند شد و در تاریخ روابط کشورها کمتر سابقه داشت. از همان زمان روابط دو کشور جهش پیدا کرد و تقریبا مسائل پاکستان و تروریسم و جهان اسلام و موضوع کشمیر و فلسطین که قبلا در مورد آن ها با هم اختلاف داشتند، سعی کردند که روابط دو جانبه خود را با آن ها پیوند نزنند. اما اهمیت روابط هند فقط برای عربستان نیست. عربستان متوجه شد که هند کشور بسیار مهم و تاثیر گذاری در جهان است و جزو اقتصادهای اول در جهان خواهد بود و باید روابط مستحکم تری با هند داشته باشد و احساس نیاز به هند می کرد، هندی ها هم از این فرصت استفاده کردند و می دانستند که عربستان کشور مهمی است و باید روابط خود را با عربستان بهبود دهند. به خصوص که تا قبل از این که روابط دو کشور روابط عادی و دوستانه ای شود، تا قبل از سال 2006 که پادشاه عربستان مسافرت کرد، تعداد هندی هایی که در عربستان بودند زیر 500 هزار نفر بود ولی از آن زمان تاکنون که روابط همواره رو به بهبود بوده است اکنون نزدیک به سه میلیون هندی فقط در عربستان حضور دارند که این جمعیت سالانه 60 میلیارد دلار درآمد به هند منتقل می کنند. برای هند این رقم از درآمد بسیار اهمیت دارد. ضمن این که روابط هند با کشورهای خلیج فارس بسیار رابطه مهمی است و برای هندی ها اهمیت استراتژیک دارد. میزان و حجم روابط تجاری هند با کشورهای خلیج فارس چیزی بیش از دو برابر حجم روابطی هند با کل اروپا است. در نتیجه کل منطقه خلیج فارس برای هند بسیار مهم است ولی عربستان و ایران جایگاه خاصی دارند. *

روابط هند با عربستان البته چالش های خاص داخلی و بین المللی برای هر دو کشور دارد ،هندی ها ناچار هستند در روابط خود با عربستان و ایران و بالانس برقرار کنند. موضوع پاکستان و جهان اسلام و بحث تروریزم و اختلاف نظری که این کشورها راجع به این موضوعات دارند قابل توجه است . بسترهای روابط دو کشور بیشتر در زمینه انرژی به خصوص نفت است و بعد از نفت بحث تجارت و سرمایه گذاری و بعد از آن تروریسم مطرح است. در سفر اخیر مودی هم بحثی در ارتباط با همکاری دو کشور در مبارزه با تروریسم شد. باید گفت بحث تروریسم و تعریفی که دو کشور از تروریسم دارند مقداری با هم متفاوت است. روابط هند با کشورهای خارجی بر پایه رابطه آن کشور با پاکستان و هم چنین دیدگاه آن کشور در مورد موضوع کشمیر است. این دو عامل، عوامل بسیار تاثیرگذاری در روابط هند با کشورهای دیگر است. قبل از عادی شدن روابط عربستان، عربستان و هند روابط خود را بر اساس رابطه با پاکستان و رابطه شوروی با آمریکا تنظیم می کردند. یعنی در کلیه دورانی که هند با اتحادیه جماهیر شوروی هم پیمان بود و در بلوک شرق قرار داشت با آمریکا رابطه سرد و گاها رابطه خصمانه ای داشت، به تبع آن هم با عربستان که عامل آمریکا در منطقه بود رابطه خود را تنظیم می کرد و به همین دلیل رابطه خصمانه می شد. مشکل دیگر هند رابطه تاریخی و برادرانه عربستان با پاکستان بود. عربستان کشوری است که از ابتدای تاسیس پاکستان، روابط دوستانه ای با این کشور دارد و در قضیه کشمیر هم تقریبا مواضع پاکستان را تایید کرده است. این عامل همیشه باعث سردی روابط با عربستان بود. موضوع دیگری که تاثیر منفی خیلی شدیدی بر رابطه هند و عربستان گذاشت،حمایت عربستان از مدارس وهابی و سلفی و کمک به جنگ افغانستان و حمایت از طالبان و جهادی ها بود. در حالی که هند از دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان تحت اشغال شوروی حمایت می کرد، عربستان از مجاهدین یا از گروه های اسلام گرایی حمایت می کرد که علیه دولت افغانستان می جنگیدند و به عبارت دیگر در این قضیه با پاکستان هم پیمان بود و از ارسال هیچ گونه کمک نظامی و مالی به پاکستان دریغ نمی کرد. پس این موضوع باعث چالش در روابط بین هند و عربستان بود.

پایان جنگ سرد و تحولات نوین بین المللی و منطقه ای تا حدود زیادی این عوامل را تحت تاثیر قرار داده و به حاشیه رانده است. تحولات افغانستان متفاوت شده است، دولت عربستان تقریبا چندان تمایلی ندارد که در مسائل افغانستان دخالت کند، اهمیتی را که قبلا به پاکستان می داد، نمی دهد یا این که این اهمیت کمتر شده است و در عوض نیاز عربستان به هند خیلی زیاد شده است. وقتی در سفر اخیر مودی به عربستان بحث همکاری های تجاری و سرمایه گذاری و انرژی مطرح شد و قراردادهایی در این زمینه بسته شد و همکاری های علمی و حتی نظامی نیز مطرح شد، یکی از زمینه های همکاری، همکاری برای مبارزه با تروریسم بود . این مسئله، نیاز به تفسیر دارد به این دلیل که گروه هایی هستند که هندی ها آن ها را تروریسم می دانند و در لیست دولتی خود آن ها را به عنوان گروه های تروریستی قرار داده اند و با آن ها به عنوان گروه تروریستی برخورد می کنند و اموال آن ها را مصادره می کنند و طبق همان فرمولی که سازمان ملل در ارتباط با برخورد با تروریسم ارائه کرده است، برخورد می کند که از جمله آن ها می توان به لشکر طیبه، طالبان پاکستان، جیش محمد و گروه حقانی و خیلی گروه های دیگر مسلمان پاکستان اشاره کرد که بعضی از این ها در عربستان حضور دارند و در عربستان کار می کنند و در گذشته علنا از منابع مردمی و یا احتمالا دولتی عربستان کمک مالی دریافت می کردند. هندی ها از عربستان می خواهند که اولا این ها را تروریست بشناسد و دوما رهبران آن ها را به هند تحویل دهد، عربستان تا کنون تعدادی از این افراد را به هند تحویل داده است در حالی که پاکستان و عربستان مایل نیستند که بعضی از این گروه ها را جز گروه های تروریستی بدانند. این مشکل اساسی است که ممکن است هنوز هم رابطه هند و عربستان را تحت تاثیر قرار دهد.

مخالفان هندی بهبود رابطه با عربستان چالش عمده دیگر بر سر راه هند و عربستان این است که همین سفر اخیر مودی برای او در هند دردسرهایی ایجاد شد. اولا مودی به حزب بی جی پی تعلق دارد که یک حزب هندوگرا است و هندوگراها اصولا با عربستان و عملکرد سازمان همکاری اسلامی ضدیت دارند و آر اس اس که یک گروه افراطی تر هندو است، مخالف روابط با عربستان است. در نتیجه آر اس ای و بی جی بی هم که متحد مودی هستند، از او انتقاد کردند و از طرف دیگر پاکستان و مطبوعات و افکار عمومی پاکستان و مسلمانان ها و همچنین مسلمان های هند و گروه های رقیب مودی هم به او انتقاد کردند و اعتراضاتی به این سفر داشتند. به خصوص افراد حزب کنگره که معتقد بودند که این سفر باعث می شود که هند از ایران دور شود در حالی که ایران برای ما اهمیت بسیار زیادی دارد. گروههای حقوق بشری و طرفداران حقوق زنان نیز شدیدا با ارتقاء روابط هند با عربستان مخالف هستند و علیه نظام عربستان فعالیت دارند .

در خصوص آینده روابط دو کشور باید گفت که کشورها بر اساس منافع ملی خود، روابط را تنظیم می کنند و این دو کشور در حال حاضر به این نتیجه رسیده اند که منافع ملی آن ها در این است که روابط متعادل و دوستانه ای را با هم داشته باشند. البته این توصیه ای است که کارشناسان دو کشور به دولت ها خود ارایه می کنند، اما دولت ها هم متوجه هستند که در میزان و سقف رابطه با دو کشور مشکلات زیادی وجود دارد، موضوع مسلمانان، بی جی پی، آر اس اس و مسائل هندو ها و مسائل ایدئولوژیکی که هنوز بر این دو دولت به خصوص دولت مودی حاکم است و این ها موضوعاتی است که می تواند روابط دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد. به خصوص در بحث خارجی هم رابطه با ایران و پاکستان و بالانس کردن روابط از دید سیاستمداران هندی به دور نبوده است. در عربستان نیز سلفی های جهادی بشدت با ارتباط با هندوها مخالفند و نظام هند را نظامی هندوی و کافر محسوب می کنند که سرزمین مسلمان کشمیر را در اختیار دارد. ولی موضوعی که از نظر ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی به هر حال مشخص است این است که دو کشور به یکدیگر نیاز دارند: عربستان نفت ارزان دارد که به هند بدهد و هند هم نیاز مبرمی به سوخت و انرژی دارد. عربستان به پول هند نیاز دارد. زیرا اکنون از کمبود بودجه و مشکلات مالی در کشور خود رنج می برد و برای صادرات نفت و وارد کردن پول و مواد خوراکی، گوشت، ماشین آلات و تکنولوژی به هند نیاز دارد. می توان گفت آینده روابط دو کشور رو به بهبود خواهد بود به طوری که اگر نمودار روابط دو کشور را بررسی کنید، از 2006 تاکنون از حجم 7 میلیارد دلار از ابتدای 2001 به چیزی در حدود 50 میلیارد دلار، حجم مبادلات دو کشور رسیده است که همان طور که گفته شد اگر 60 میلیارد دلار درآمد هندی هایی را که مقیم خلیج فارس و عربستان هستند به این رقم اضافه کنید، می بینید که این رقم، رقم بسیار قابل توجهی است.

واژگان کلیدی: روابط عربستان و هند، مناسبات عربستان و هند، عربستان ، هند