مرکز بین الملی مطالعات صلح – IPSC
رئیس جمهور ترکیه اخيرا دیداری از اسلام آباد بعمل آورد.در این بین با توجه به اين سفر، نوع اظهارات مقامات دو کشور و همچنین نگاه کنونی دو طرف به همکاری های راهبردی در گفتگویی با دکتر افشارسلیمانی کارشناس مسائل ترکیه به بررسی روابط کنونی و چشم انداز آینده دو کشور پرداخته ایم:
واژگان کلیدی: همکاری استراتژیک ترکیه و پاکستان، ترکیه، پاکستان، آینده روابط، سیاست خارجی، اردوغان
مرکز بین الملی مطالعات صلح: اهمیت راهبردی پاکستان در سیاست خارجی ترکیه و دکترین سیاست خارجی این کشور چیست؟
دو کشور ترکیه و پاکستان مسلمان هستند و در یک منطقه جغرافیایی که دارای اهمیت ژئواستراتژیک است قراردارند و به دلیل تنشهای منطقه ای موجود در همسایگی دو کشور و منطقه و همسایگی ایران با ترکیه وپاکستان و همینطور همسایگی ایران و ترکیه با عراق و پاکستان و ایران با افغانستان و همچنین منابع نفتی در خلیج فارس این منطقه از اهمیت راهبردی برخوردار است.همچنین ترکیه و پاکستان در کنار ایران وافغانستان از اعضای تشکیل دهنده سازمانهای همکاری اسلامی، اکو و دی هشت هستند. با توجه به همبستگی های ایدئولوژیکی ترکیه و پاکستان و اهمیت استراتژیکی منطقه و نبود مرز، مشترک میان دو کشور، نیازهای متقابل اقتصادی و امنیتی سبب شده است که پاکستان وترکيه متقابلا ارجايگاه خاصی در روابط خارجی يکديگر برخوردار باشند .
ضرورت همکاریهای نظامی،حمل و نقل، ارتباط از راه دور، صنعت، توریسم و همکاریهای اقتصادی و فرهنگی نیز بر اهمیت این جایگاه می افزاید. پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و روی کار آمدن جمهوری خواهان بر مسند قدرت، ترکیه آینده روابط خود با این کشور ( آمریکا ) را چندان روشن نمی بیند. چرا که از نظرجمهوری خواهان اخوانی ها در ردیف گروههای تروریستی قرار دارند ؛ گروهی که اردوغان خود نیز وابسته به آن است . به اعتقاد بسیاری از کارشناسان،یکی از اهداف سفر اردوغان به پاکستان همسو کردن این کشور با اهداف ترکیه خواهد بود. هر چند که مشاور امنیت ملی منصوب ترامپ پیش از، انتصاب باین مقام بر ضرورت توسعه همکاریهای استراتژیک و تحویل دادن فتح الله گولن به ترکیه تاکید نموده و ازترکيه بعنوان متحد آمریکا نام برده بود و گفته بود که ترکیه میتواند منافع آمریکا را در،منطقه آسیای غربی تامین کند و مانع از توسعه طلبی ایران درمنطقه شود .بنابراین ترکیه درراستای تقویت روابط با کشورها ومجموعه های اسلامی و تنظيم روابط با کشورهای غربی و حفظ بازار خارجی و یارگیری درقبال کشورهای مختلف خود به پاکستان نیاز دارد و تا حدود زیادی این نیاز،متقابل است .
مرکز بین الملی مطالعات صلح: نوع نگاه کنونی ترکیه به رهبری منطقه و حتی جهان اسلام چه ارتباطی با رویکرد آنکارا به پاکستان دارد؟
هر چند دو کشور در مجاورت مرزی با یکدیگر قرار ندارند و به لحاظ اجتماعی و اقتصادی تفاوت های دارند، اما روابط دو کشور بسیار دوستانه است. همواره کشور پاکستان در ترکیه به عنوان کشور برادر خوانده می شود. مدارس و دانشکده های مشترک ترکی – پاکستانی در سراسر پاکستان فعالیت دارند. گذشته از این نیز برخی مقامات پاکستانی در سفر به آنکارا، ترکیه را به لحاظ اقتصادی و دموکراتیک یک مدل برای دنیا معرفی کرده بودند .پرویز مشرف رییس جمهور سابق پاکستان نیز ازآنجا که دوران کودکی خود را در ترکیه گذارنده بود و در این کشور آموزش نظامی دیده بود باین کشور سمپاتی داشت و به همین دلیل تلاش می کرد تا نوسازی و توسعه پاکستان را بر اساس مدل ترکیه انجام دهد. مجموعه این عوامل و موارديکه درپاسخ به سوال پیشین اشاره شد سبب میشود تا دولت ترکیه در ایفای نقش منطقه ای اش به پاکستان بعنوان یک کشور همراه بنگرد ّ.
درشرایط کنونی که آنکارا به اهداف خود در سوریه نرسیده است و باچالشهايي درداخل و عراق مواجه است افزایش تحرک درروابط با پاکستان میتواند این خلا را تاحدودی پرکند و مانع بزرگ دیده شدن ناکامیها در سوریه شود. بنابراین پاکستان میتواند به شریکی تازه در منطقه برای حل بحران ها و چالش های پیش رو برای ترکیه تبدیل شود . نزدیکی دوکشور در حالی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا شده و در جریان تبلیغات انتخاباتی بر قطع کمکهای مالی به کشورهایی چون پاکستان تاکید کرده بود، میتواند پاکستان را به ترکیه نزدیک تر سازد . هرچند درمجموع ارتباط دو کشور با آمریکا نیز عاملی برای همکاری منطقه ا ی آنها تحت حمایتهای آمریکا محسوب میشود . بنابراین بنظر میرسد با توجه به همسويهاي دو کشور و نبود اختلاف جدی میان طرفین، ترکیه درجهت تقویت حضور خود در مناطق، پيراموني و بیشتر در آسياي، غربی که قفقاز و خلیج فارس و خاورمیانه را شامل میشود قصد دارد پاکستان را با خود همراه سازد .بویژه آنکه در سوریه و عراق و در برخي مسائل با ايران درارتباط با با سوریه و عراق با چالشهایی مواجه شده است، هرچند که بنظر میرسد مقوله عثمانگيري با واقعیات داخلی وخارجي ترکیه و تحولات منطقه و جهان سازگاري ندارد .
مرکز بین الملی مطالعات صلح: مولفه های اقتصادی چه نقشی در روابط کنونی دو کشور دارند؟
مولفه اقتصادی و نقش بخش های خصوصی در توسعه روابط همواره مورد توجه دوکشور بوده است، سرمایه گذاری های، ترکیه در پاکستان و صادرات ترکیه به این کشور همواره مورد توجه مقامات دو طرف بوده است و کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی فعالیت خودرا ادامه میدهد، سقف مبادلات تجاری دو کشور که ازسال 2010 به یک میلیارد دلار رسید برای دوطرف رضایت بخش نبوده و همواره سعی کرده اند این رقم را به سه میلیارد دلار درسال برسانند.
مرکز بین الملی مطالعات صلح: نگاه کنونی دولت پاکستان به ترکیه با چه متغیر های قابل تحلیل و بررسی است؟
با توجه به مجموعه مسائل موجود متغیرهای ايدئولوژيکي، امنیتی،اقتصادی،فرهنگی و سیاسی در رویکرد های پاکستان به ترکیه تاثيرگذارند، عضویت در مجامع اسلامی، بین المللی، موضوع کشمیر، مسائل استراتژیکی، و برخی نیازهای نظامی، ومالي، و اقتصادی پاکستان به ترکیه و موضوع تروریسم در ضرورت و روند روابط پاکستان با ترکیه مهم ارزیابی میشوند.
مرکز بین الملی مطالعات صلح: آیا همکاری ها و روابط دو کشور ترکیه و پاکستان می تواند ظرفیت‌ها و بسترهایی برای اتحاد استراتژیک، پایدار و همیشگی بین دو کشور در حوزه های امنیتی، سیاسی و استراتژیکی بوجود آورد؟
دو کشور از ابتدای استقلال پاکستان با همدیگر رابطه داشته اند و هردو عضو پیمان سنتو بوده و ارتباط آنها با غرب هم باعث شده بود که رابطه و هماهنگی بین دو کشور همواره وجود داشته باشد. هر دو در اهداف سیاست خارجی خود هماهنگی هایی را از گذشته داشته اند. علاوه براین جمهوری اسلامی پاکستان و جمهوری ترکیه به لحاظ تاریخی روابط عمیقی داشته و دارند تا جایی که اردوغان پاکستان را ‘خانه دوم’ خود توصیف کرده است. علاوه بر همکاری های نظامی بین دو کشور، ترکیه در بحث کشمیر از موضع پاکستان در برابر هند حمایت می کند. آنکارا در جریان جنگ هند و پاکستان به لحاظ نظامی و سیاسی از اسلام آباد حمایت کرد. بطور متقابل پاکستان نیز از موضع ترکیه در مورد قبرس حمایت کرده است. در بحران قره باغ نیز دو کشور از آذربایجان حمایت میکنند و به دلیل تصرف بیست درصد از اراضی آذربایجان توسط ارمنستان با این کشور قطع رابطه کرده اند . دو کشور همچنين موضع مشترکی در قبال مبارزه با تروریسم دارند. برخی معتقدند یکی از اهداف سفر اخیر اردوغان به پاکستان، همآهنگ سازی برنامه انتقال داعش به شمال افغانستان از طریق ترکیه و پاکستان به دلیل افزايش احتمال شکست داعش درسوريه و عراق بود، باتوجه به وجود ادعاهایی مبنی بر ورود داعشيها به سوریه ازطریق، ترکیه و حمایتهای پاکستان از طالبان و القاعده این ظن تقویت میشود.
علاوه بر موارد مهم مذکور ایفای احتمالی نقش ترکیه درروابط میان پاکستان و اسرائیل نیز از ابعاد دیگر روابط ترکیه و پاکستان تلقی میشود. در همین راستا چندی پیش خورشید محمود قصوری وزیر خارجه اسبق پاکستان در گفتگو با «جیو نیوز» گفته بود که : در دوره پرویز مشرف پاکستان با «اسرائیل» روابط مخفیانه داشت و امکان دارد هنوز این روابط ادامه داشته باشد. پاکستان قصد داشت با آمریکا توافقنامه هسته ای به امضا برساند، اما لابی صهیونیست در آمریکا با آن مخالفت می کرد به همین علت من مجبور شدم برای جلب حمایت اسرائیل به «تل آویو» سفر کنم و ترکیه واسطه این سفر شد.او در ادامه می افزاید: تصمیم سفر به اسرائیل طی اجلاس بلند پایه ای به ریاست خود پرویز مشرف صورت گرفت. در این سفر اسرائیل به ما قول داد تکنولوژی هسته ای و تمام مزایای هسته ای را در اختیار پاکستان قرار دهد. به علاوه هم مذهب بودن دوکشورو عضویت در نهادهای مختلف منطقه ای و بین المللی و نیازهای متقابل دو کشور میتواند زمینه های همکاریهای استراتژیک میان دو کشور را فراهم کند.
مرکز بین الملی مطالعات صلح: نفوذ ترکیه چه حدی ممکن است باعث نوعی از بدگمانی نسبت به ترکیه در بین احزاب مخالف دولت در پاکستان گردد؟
اگر توجه داشته باشیم که یک روز قبل از ورود رجب طیب اردوغان به اسلام آباد، وزارت کشور پاکستان برای جلب نهایت رضایت دولت ترکیه، دستور اخراج تمام پرسنل تُرک تبار مدارس پاک-تُرک در پاکستان را که بنا بر ادعای آنکارا، ‘فتح الله گولن’، متهم اصلی کودتای نافرجام ترکیه در مدیریت آنها نقش دارد صادر کرد. به اهمیت روابط دوطرف برای یکدیگر میتوان پی برد بطوری که اردوغان در فرودگاه آنکارا در گفت و گو با خبرنگاران، با مسرت بخش توصیف کردن خبر تعطیلی مدارس پاک-ترک، آن را نشان دهنده اهمیت این موضوع برای پاکستان دانست و ابراز امیدواری کرد که کشورهای دیگر هم در این موضوع مشارکت کنند. .این اقدام وزارت کشور پاکستان در حالی صورت گرفت که «مولود چاوش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه در ماه آگوست به پاکستان سفر کرد و در دیدار با مقامات پاکستانی از آنها خواست تمام کارکنان و معلمان مدارس وابسته به «فتح الله گولن» را از کشور اخراج کنند. قرار بود ۱۰۸ نفر از کارکنان و معلمان ترکیه ای در مدارس پاک -ترک مشغول فعالیت بودند تا ۲۰ نوامبر به همراه اعضای خانواده خود پاکستان را ترک کنند. مقامات ترک معتقدند که این مدارس ظرفیت مناسبی برای رشد و ترویج افکار افراطگرایانه میباشد . با بسته شدن این مدارس در پاکستان، این احتمال وجود دارد که برخی از احزاب و علمای افراطگرا در این کشور از خود واکنش نشان دهند ؛ که این موضوع می تواند پاکستان را با چالش جدیدی در داخل و روابطش با ترکیه مواجه نماید . همچنین درصورت مشاهده شدن علائمی مبنی بر اینکه دولت پاکستان تحت نفوذ ترکیه قرار،دارد احتمال واکنش احزاب مخالف دولت پاکستان نسبت به آن وجوددارد .
مرکز بین الملی مطالعات صلح: برخی بر این نظرند که ترکیه تلاش می کند تا نقش عربستان را در پاکستان را برعهده گیرد نگاه شما در این زمینه چیست ؟
موقعیتها و ظرفیتهای عربستان و ترکیه با یکدیگر متفاوتند و پاکستان و ترکیه در روابط خود باعربستان اهداف امنیتی، اقتصادی و منطقه ای خاص خود را دنبال میکنند. همینطور عربستان چنین نگاهی، باین کشور دارد، منطقه و جهان شرایطی، نیست که یک کشور بتواند به تنهایی جایگزین کشور دیگری شود و کشورها در روابط خارجی خود با چندکشور،مراوده داشته باشند،هرچند که عربستان با اتکا به درآمدهای نفتی خود همواره تلاش،کرده است کشورهای مقابل خودرا مجبور به انتخاب میان عربستان و کشورهای دیگری نماید. اما این استراتژی نتیجه بخش نبوده است، نمونه بارز این عدم نتیجه بخشی را میتوان در ارتباط با بحران یمن و سوریه و روابط عربستان با ایران مشاهده کرد، در موضوع یمن و سوریه پاکستان و ترکیه ازسوی عربستان مجبور به انتخاب میان ایران وعربستلن شوند. اما این دو کشور تلاش، کردند در مسیر بینابینی حرکت کنند هرچند که عربستان از این رویکرد آنها ناخرسند شد .بنابراین نه ترکیه و نه عربستان نمی توانند جایگزین يکديگر در پاکستان شوند.
مرکز بین الملی مطالعات صلح: جایگاه پاکستان در آینده سیاست خارجی ترکیه و همچنین جایگاه آینده ترکیه در سیاست خارجی پاکستان چگونه پیش بینی می کنید؟
دو کشور براساس اهداف، رویکردها و نیازهای متقابل امنیتی،اقتصادی، نظامی، ايديولوژيکي، ضرورتهای منطقه ای و جهانی به یکدیگر اهمیت خاصی قائلند و اختلاف جدی وشايد هیچ اختلافی با یکدیگر ندارند، بنابراین جایگاه هرکدام از این کشورها در سیاست خارجی شان، برگرفته از منافع ملی آنهاست و براساس، احترام و منافع متقابل تعریف میشود. موارد اشاره شده در پاسخ به سوالات پیشین بیانگر همین رویکرد در سياست خارجی دو کشور درقبال يکديگر است.
هر دو کشور بعنوان دوست و همکار استراتژیک به یکدیگر می نگرند. هرچند که اگر پیوند ژئوپوليتيک میان آنها برقرار بود احتمال رسیدن به مرحله متحد استراتژیک نیز زیاد بود، اما ایجاد پیوند ژئو پوليتيکي میان کشورها که چسبندگي جغرافیایی را به پیوستگی اقتصادی وامنيتي بدل سازد دست رهبران کشورها نیست و بيشتر ماهیتی فرا انسانی دارد .
