سید احمد حسینی
تحلیلگر و کارشناس مسائل اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
علل و عوامل موثر در عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه
روابط این دو کشور بسیار گسترده و برخوردار از مؤلفه‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و تعاملات در موضوعات منطقه‌ای و بین المللی می‌باشد. یکی از ویژگی‌های رابطه روسیه و ترکیه آن است که هر دو کشور توانسته‌اند بر فضای بعد از فروپاشی شوروی فائق آمده و مناسبات خود را در عرصه‌های مختلف از جمله پیوندهای اقتصادی، تجاری و صنعتی و همچنین همکاری‌های گسترده در بخش انرژی و انتقال انرژی تسری دهند. امروزه این روابط از رقم‌های بالای همکاری اقتصادی دو کشور برخوردار می‌باشد، همین عامل پشتوانه‌ای برای بقا و دوام روابط دو کشور است. چنانچه در شرایطی که دو کشور پس از سقوط جنگنده روسی توسط ترکیه وارد تنش شدند این فرضیه مطرح گردید که ممکن است روابط دو کشور بسیار تنش آلود شده و به سمت رویارویی فراگیر حرکت کند. اما شرایطی و پیوندهای گسترده اقتصادی و تجاری دو کشور موجب گردید که از هر دو طرف بر مقامات سیاسی دو کشور فشار وارد شده و آن‌ها را به سمت حل مسائل و مشکلات و پشت سر گذاشتن تنش‌ها حرکت دهد.
اهداف روسیه از عادی سازی کامل روابط با ترکیه
هر دو طرف نیازمند به برقراری روابط با یکدیگر بودند و همپوشانی قابل ملاحظه‌ای را در بخش‌های مختلف نسبت به یکدیگر داشتند. اما در حوزه اقتصادی اقتصاد ترکیه برای روسیه از جهات گوناگون اهمیت داشت. از یک سو سرمایه‌گذاری‌هایی ترک‌ها در صحنه اقتصادی روسیه انجام داده بودند و هم وابستگی روسیه به مسیرهای انتقال انرژی ترکیه و همینطور پر جاذبه‌تر شدن بازار گردشگری ترکیه برای روس‌ها پس از تحولات اروپا و مصر را می‌توان نام برد که هر یک دارای اهمیت می باشد. در این بین عامل سیاسی حائز اهمیت.یعنی بحث بحران سیاسی سوریه و شرایط خاورمیانه و نقشی ترکیه می‌تواند در این بین بازی کند و روس‌ها را مجاب نمود که بعد از عذر خواهی آقای اردوغان پافشاری بیش از حد نداشته و به سمت شرایط مصالحه و انعطاف پیش رفته و روابط را به حالت عادی برگردانند.
مهم‌ترین محورهایی واگرایی تنش و افتراق منافع روسیه و ترکیه
حوزه‌های واگرایی بخش‌های زیادی را شامل می‌شود. نگاه ترکیه به حوزه‌ی آسیای مرکزی و قفقاز، نگاه ترکیه به مناطق و جمهوری‌های داخل روسیه و همینطور سیاست بسیار آرمانی ترکیه در منطقه خاورمیانه (که قصد گسترش دامنه قدرت خود را بر اساس ایده‌های عثمانی گری دارد) همگی نقاط اصطکاک و برخورد سیاست خارجی ترکیه و روسیه می‌باشد. تبعاً روسیه نیز در شرایط بازگشت و بازسازی قدرت خود قرار دارد و خاورمیانه از حوزه‌های مورد توجه و علاقه روسیه می‌باشد. چنانچه مشاهده می‌شود روسیه به دنبال بازگشت به منطقه از طریق سوریه می‌باشد. این امر نیز می‌تواند باعث رویارویی و برخورد منافع دو کشور در آینده شود.
سناریوهایی برای آینده روابط دو کشور
طبعاً کشورها همواره سعی دارند انتخابات متنوعی را برای سیاست خارجی خود در نظر بگیرند. هیچ کشوری انتخاب خود را صرفاً بر اساس یک سناریو و یک راهبرد محدود نمی‌کند. مشخصاً سیّالیت موضوعات منطقه خاورمیانه، تغییر بسیار پر شتاب وضعیت بازیگران منطقه‌ای و بین المللی، یارگیری‌ها و ائتلافاتی تشکیل شده و.. همگی بر کشورهای مختلف از جمله ترکیه و روسیه تأثیرگذار است. دراین میان مشخصاً خواست طرفین بر پیدا کردن زمینه‌های همکاری بیشتر است. اما تبعاً دو طرف روسیه و ترکیه به دنبال گزینه‌های مختلف، تنوع در سیاست خارجی و افزایش قدرت مانور و نقش آفرینی خود هستند که تبعاً بسته به سیر تحولات و مسیر بحران‌های موجود از جمله بحران سوریه و همینطور اوضاع آشفته حاکم بر خاورمیانه وضعیت هر یک از دو کشور بر اساس این اوضاع و احوال و سیر حوادث تغییر می‌یابد. در این راستا در نگاه به آینده روابط دو کشور و سناریوهایی آینده روابط ترکیه و روسیه نمی‌توان عنوان نمود که روابط دو کشور به شرایط بدون مشکل و مسأله باز خواهد گشت. هر دو کشور در موضوعات مختلف منطقه‌ای و مسائل پیرامون ایده‌های خاص خود را دارند و طبعاً انطباق این شرایط و بروز وضعیت ایده‌آل ممکن نخواهد بود. کما اینکه بلافاصله پس از سفر آقای اردوغان به روسیه شاهدیم که ترکیه تحرک خود در سوریه را آغاز نمود. اما مشخصاً هر دو کشور به این درک رسیده‌اند که باید در یک نقطه مصالحه قرار گیرند و تا حدودی منافع یکدیگر را لحاظ نمایند. موضوع بسیار حائز اهمیت آن است که ترکیه پی برد تهدیدات متوجه این کشور در چه نقاطی متمرکز است. دخالت در کشورهای پیرامونی، همکاری با کشورهایی مانند کشورهای حوزه خلیج فارس (که منشأ صدور تروریست و افراط گرایی و جریان‌های تکفیری ) و همچنین اتکای بیش از حد به قدرت آمریکا و پشت گرمی به این کشور و غرب از نقاط آسیبی بود که در تحولات اخیر ترکیه بخصوص بعد از کودتا مشخص شد. بنابراین می‌توان گفت که نوعی نگاه تنوع سازی در سیاست خارجی ترکیه زمینه‌های گسترش همکاری‌های دو کشور را در آینده به پیش خواهد برد. ضمن اینکه روسیه نیز با تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی از جانب غرب مواجه بوده و تمام این عوامل طرفین را به سمت افزایش همکاری‌ها و تعاملات در عین وجود نقاط اختلاف و افتراق حرکت کند.
واژگان کلیدی: محورهایی واگرایی روسیه و ترکیه، آینده، واگرایی ، همگرایی، روسیه ، ترکیه ، اختلافات ترکیه و روسیه
