دکتر علیبمان اقبالی زارچ
کارشناس اروپا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
وزن ژئوپولیتیکی و اهمیت مقدونیه
مقدونیه به عنوان یکی از جمهوری‌های جدا شده از یوگوسلاوی سابق کشوری نسبتاً کوچک در منطقه بالکان می‌باشد. اهمیت آن بیشتر از بعد تاریخی است. و همواره برای بسیاری از کشورها همکاری و تعامل با مقدونیه در دوره معاصر از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. این امر بیشتر به دلیل اهمیت ترانزیتی و نقشی مقدونیه در اتصال به منطقه اورآسیا می‌باشد و یکی از بهترین مسیرهای ترانزیتی از ترکیه بلغارستان به سمت غرب اروپا از مقدونیه است. گرایش اکثریت مردم مقدونیه به کلیسای ارتودوکس می‌باشد.
از ویژگی‌های دیگر این کشور دارا بودن اقلیت قابل توجهی آلبانیایی تبار است که آمارهای رسمی یک سوم و به ادعای آلبانیاییها بالغ بر 40 درصد جمعیت این کشور آلبانیایی تبار است. . همچنین در جنبه های اقتصادی، سیاسی، نظامی این کشور در حال گذر است و به عنوان یک کشور در حال گذر فرآیند همگرایی اروپایی و آتلانتیک را طی می‌کند. این کشور نقش نسبی در تحولات منطقه شرق اروپا و بالکان دارد و مورد توجه کشورها هست. اما مشکلاتی نیز با همسایگانش مخصوصاً یونان در رابطه با نام خود دارد. همین نیز مانعی جدی برای عضویت کنونی آن در ناتو و در آینده نیز احتمالاً برای عضویت در اتحادیه اروپا خواهد بود.
هر چند مقدونیه کشوری با ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ژئوپولیتیکی آن را در ردیف کشورهای کوچک و محدود قرار می‌دهد اما سیاست خارجی این کشور و نگاه به سیاست خارجی آن به گونه ای است که گرایش یا رویکرد های اروپایی آتلانتیکی را دنبال می‌کند و سعی کرده روابط متوازنی نیز با همسایگان خود و خصوصاً منطقه شرق داشته باشد. چنانچه با روسیه تعامل نسبی دارد. روابط این کشور با چین نیز خوب است. لذا می‌توان گفت سعی کرده توازنی را در روابط با شرق و غرب ایجاد و تا حدودی هم در این مسیر موفق بوده است.
نگاه بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین المللی به این کشور
در واقع برای کشورهای غربی مهم است که همانند سایر کشورهای غرب بالکان (که در فرآیند همگرایی موفق بوده) پروسه تکمیل گسترش ناتو به شرق در این منطقه حفظ شود. در عین حال که روس‌ها نیز سعی دارند روابط خوبی با این کشور داشته باشند و در بین مردم مقدونیه نیز ارتباطات و تعامل نزدیکی با روس ها وجود دارد. در این بین نوعی رقابت بین غرب و شرق در مورد کشورهای منطقه آلبانی، بوسنی، اینتنگرو، مقدونیه اکنون به صورت علنی هم وجود دارد. هرچند کرواسی به عضویت اتحادیه و عضویت ناتو در آمده است. چنین وضعی در مورد صربستان هم است. در این بین ظرف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مقدونیه ظرف محدودیست ولی در همین حد نیز مورد توجه همسایگان و کشورهای بزرگ می‌باشد.
جایگاه و اهمیت مقدونیه
مقدونیه در مرحله اول بخشی از اروپاست. در گام بعدی بخشی از شرق اروپا و بالکان است. در دوران حضور مقدونیه در چهارچوب یوگوسلاوی سابق جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی روابط نزدیکی با جمهوری یوگوسلاوی سابق داشته است . از زمان فروپاشی یوگسلاوی نیز بین مقدونیه به عنوان یکی از جمهوری‌های فدراتیو تعاملات خوبی با ایران داشته است. تعدادی از اتباع ایرانی در مقدونیه مشغول تحصیل کرده و مبادلات تجاری محدودی نیز بین دو سو انجام می‌شده که عمدتاً صادرات از طرف جمهوری اسلامی ایران بوده است. بیشتر به صورت کالاهایی انحصاری ما مثل خشکبار، روغن محصولات پتروشیمی مثل روغن و قیر و …. بوده و قابلیت عرضه در بازار مقدونیه را داشته و نیز در ردیف کالاهایی بوده است که از جمهوری اسلامی ایران به مقصد مقدونیه صادر می‌شده است. در واقع مقدونیه بخشی از پازل روابط روابط خوب و دیرینه ایران با منطقه بالکان بوده است. در این میان وزن نوع جایگاه ژئوپولیتیکی، سیاسی ، امنیتی و جایگاه این کشور در سیاست خارجی ایران مورد توجه است و با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران سعی کرده و می‌کند که روابط متوازن و متعادلی با کل قاره اروپا داشته باشد. مقدونیه نیز خود هم به عنوان کشوری که بخشی از کالاهای ما به آن صادر می‌شود و هم کشوری که یکی از مسیرهای اصلی ترانزیتی کامیون‌ها و کالاهای صادراتی ایران به غرب اروپا بوده است مورد توجه می‌باشد در عین حال که تعاملات فرهنگی و سیاسی بین مقدونیه و ایران همواره خوب بوده است. رفت و آمدها وجود داشته و سفر وزیر خارجه مقدونیه به ایران هم مؤید این است. در این سفر نیز مذاکرات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی خوبی انجام شده هم برنامه پنج ساله فرهنگی بین مقامات دو کشور در تهران امضا شده است.
پتانسیل‌هایی و حوزه‌های مختلف امنیتی، سیاسی، ژئوپولیتیکی و … برای گسترش روابط ایران و مقدونیه
نگاه ما به مقدونیه بیشتر در حوزه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. از نظر سیاسی همکاری‌های دو کشور می‌تواند در فرآیند بسط همکاری‌های ایران و اروپا خوب باشد. از نظر اقتصادی می‌تواند بازار نسبتاً خوبی برای کالاهای ایرانی باشد. یعنی ظرفیت کالا یا ظرفیت و کیفیت و توانمندی کالاهای ایرانی و تولیدکنندگان ایرانی مناسب است و می‌توانند کالاها و تولیدات خود را عرضه کنند. از نظر فرهنگی نیز تعاملات دیرینه ای وجود داشته است. آلبانیاییها که حداقل یک سوم جمعیت را تشکیل می‌دهند مسلمان بوده و این امر هم می‌تواند عامل همکاری دو کشور به حساب آید. در این بین در صورت افزایش روابط دو کشور گسترش روابط در گام اول می‌تواند در حوزه اقتصادی باشد. یعنی ظرفیت خوبی برای تولیدکنندگان ما خصوصاً خشکبار و محصولات پتروشیمی مانند روغن و .. و در عرصه ترانزیتی و… موجود است و ما باید از آن مسیر جهت رسیدن کالاهایمان به غرب اروپا استفاده کنیم. مقدونیه نیز یک سری محصولات صنعتی دارد که می‌تواند کمک حال و متمم بخش صنعت ما باشد. در این میان در شرایط جدید کشورهای اروپایی علاقمند هستند که روابط ایران با تمام کشورهای اروپایی جهش و حرکت رو به جلویی داشته باشد. طبیعی ست که احتمالا رقبایی نیز وجود دارد و چندان به نظر نمی‌رسد حساسیت چندانی به روابط ایران و مقدونیه داشته باشند. بنابراین می‌توان رویکرد کلی را یک رویکرد رو به جلو و مثبت ارزیابی کرد.
واژگان کلیدی: جایگاه مقدونیه ، پتانسیل‌هایی گسترش روابط با ایران، مقدونیه ، گسترش روابط مقدونیه و ایران، بالکان
