دکتر گلناز سعیدی
استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مقدمه
گرجستان به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود در تقاطع قاره‌های اروپا و آسیا، از دیرباز به‌عنوان پلی حیاتی در مسیرهای ترانزیتی و تجارت منطقه‌ای شناخته شده است. این موقعیت استراتژیک، امکان ارتباط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی میان شرق و غرب را فراهم کرده و گرجستان را به یک نقطه کلیدی در کریدورهای ترانزیتی مهم تبدیل نموده است. در چند دهه گذشته، با تغییرات ژئوپلیتیکی و تحولات اقتصادی منطقه، اهمیت نقش گرجستان به‌عنوان هاب لجستیکی و ترانزیتی بیش از پیش افزایش یافته است.
از سوی دیگر، گرجستان در عرصه سیاست‌های فرهنگی و بهره‌برداری از قدرت نرم نیز گام‌های مهم و موثری برداشته است. با توجه به پیچیدگی‌های منطقه‌ای و رقابت‌های فرهنگی موجود در قفقاز، دولت و نهادهای فرهنگی گرجستان تلاش کرده‌اند از طریق ترویج زبان، هنر، میراث تاریخی و دیپلماسی فرهنگی، جایگاه خود را در سطح بین‌المللی ارتقاء دهند و هویت ملی را تحکیم بخشند. بهره‌برداری از قدرت نرم به‌عنوان ابزاری راهبردی، به گرجستان این امکان را داده تا در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، نفوذ و تأثیر خود را فراتر از مرزهای جغرافیایی گسترش دهد.
این مقاله با هدف ارائه تحلیلی جامع و به‌روز، به بررسی سیاست‌های فرهنگی و قدرت نرم گرجستان می‌پردازد و در ادامه، سیاست‌ها و زیرساخت‌های ترانزیتی و لجستیکی کشور را مورد واکاوی قرار می‌دهد. همچنین نقش کلیدی بنادر اصلی گرجستان در توسعه تجارت منطقه‌ای و اتصال بازارهای بین‌المللی بررسی خواهد شد تا تصویری کامل از جایگاه استراتژیک و تحولات اخیر این کشور در حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی به دست آید.
سیاست‌های فرهنگی و قدرت نرم گرجستان
قدرت نرم به معنای توانایی یک کشور در تأثیرگذاری بر رفتار، تصمیمات و نگرش دیگر کشورها و بازیگران بین‌المللی از طریق جذابیت‌های غیرمادی مانند فرهنگ، ارزش‌ها، ایدئولوژی‌ها، و نهادهای اجتماعی است، بدون نیاز به استفاده از زور نظامی، تهدید یا فشار مستقیم. این مفهوم برای نخستین بار توسط «جوزف نای» (Joseph Nye) مطرح شد و بر این پایه استوار است که کشوری می‌تواند از طریق انتقال پیام‌های فرهنگی، آموزشی، هنری و سیاسی، نفوذ و اقتدار خود را به شکلی پایدار و مثبت افزایش دهد.
از سوی دیگر، سیاست فرهنگی مجموعه‌ای از اقدامات و تصمیمات دولت‌ها و نهادهای رسمی است که با هدف حفظ، ترویج، توسعه و مدیریت فرهنگ ملی و همچنین تعامل فرهنگی با سایر کشورها صورت می‌گیرد. سیاست فرهنگی می‌تواند شامل حمایت از هنر و ادبیات، حفظ میراث تاریخی، توسعه آموزش زبان و فرهنگ، و ایجاد نهادهای فرهنگی در سطح داخلی و بین‌المللی باشد. این سیاست‌ها اغلب به عنوان بخشی از استراتژی‌های کلی توسعه ملی و تقویت هویت جمعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اهمیت سیاست‌های فرهنگی در گرجستان
گرجستان کشوری است که در تقاطع تاریخی و جغرافیایی میان شرق و غرب قرار گرفته و از تمدنی کهن، فرهنگی غنی و متنوع برخوردار است. این موقعیت ویژه جغرافیایی، همراه با پیشینه تاریخی طولانی و پیچیده، گرجستان را در معرض تاثیرات گوناگون فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قرار داده است. بنابراین، این کشور اهمیت بسیاری برای سیاست‌های فرهنگی قائل است تا بتواند هویت ملی و فرهنگی خود را حفظ و تقویت نماید.
از یک سو، گرجستان در همسایگی قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای مانند روسیه، ترکیه و ایران قرار دارد که هر یک دارای نفوذ فرهنگی و سیاسی قابل توجهی هستند. در چنین شرایطی، حفظ استقلال فرهنگی و جلوگیری از نفوذ و هژمونی فرهنگی سایر کشورها از اولویت‌های راهبردی گرجستان به شمار می‌رود. سیاست‌های فرهنگی به عنوان یک ابزار مهم، کمک می‌کند تا هویت ملی گرجستان استحکام یافته و در برابر فشارها و تغییرات ناخواسته مقاومت کند.
از سوی دیگر، سیاست‌های فرهنگی گرجستان نقش حیاتی در تقویت انسجام اجتماعی و وحدت ملی ایفا می‌کنند. با توجه به تنوع قومی و مذهبی در این کشور، سیاست‌های فرهنگی به حفظ همبستگی اجتماعی، ارتقای حس تعلق و اعتماد به نفس ملی و تقویت پیوندهای میان گروه‌های مختلف کمک می‌کنند. این امر موجب می‌شود که جامعه گرجستانی با هویتی مشترک، قدرتمندتر و منسجم‌تر به سوی آینده حرکت کند.
همچنین، سیاست‌های فرهنگی گرجستان به کشور این امکان را می‌دهند تا پیام‌های مثبت و سازنده خود را به جهان منتقل کند و به عنوان کشوری مستقل، با هویتی غنی و معتبر در عرصه بین‌المللی شناخته شود. این سیاست‌ها در ارتقای دیپلماسی فرهنگی، ایجاد همکاری‌های فرهنگی بین‌المللی و گسترش نفوذ نرم کشور نقش کلیدی ایفا می‌کنند. از طریق این سیاست‌ها، گرجستان قادر است پیوندهای فرهنگی و دیپلماتیک خود را تعمیق بخشد و موقعیت خود را در نظام بین‌الملل بهبود بخشد.
اقدامات گرجستان در حوزه قدرت نرم
با توجه به اهمیت بالای قدرت نرم و سیاست‌های فرهنگی، دولت و نهادهای فرهنگی گرجستان مجموعه‌ای از اقدامات راهبردی را به منظور حفظ، توسعه و ترویج فرهنگ ملی و گسترش نفوذ نرم خود دنبال می‌کنند. مهم‌ترین این اقدامات عبارتند از:
- ترویج زبان و ادبیات گرجی
زبان به عنوان یکی از بنیادی‌ترین عناصر هویت فرهنگی، نقش کلیدی در حفظ و انتقال فرهنگ ملی دارد. گرجستان با ایجاد مراکز آموزشی، زبان‌خانه‌ها و برنامه‌های فرهنگی در کشورهای همسایه، اروپا و حتی فراتر از آن، تلاش می‌کند زبان و ادبیات گرجی را به جهانیان معرفی کرده و نسل‌های آینده خود را با فرهنگ و تاریخ کشور آشنا سازد. این مراکز آموزشی علاوه بر آموزش زبان، معمولاً با برگزاری کارگاه‌ها، نمایشگاه‌ها و نشست‌های تخصصی، فرهنگ گرجی را به شیوه‌ای زنده و پویا به نمایش می‌گذارند.
- دیپلماسی فرهنگی
برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، هنری و موسیقی در سطح بین‌المللی یکی از ابزارهای مهم دیپلماسی فرهنگی گرجستان است. این جشنواره‌ها که با همکاری سفارت‌خانه‌ها، نهادهای فرهنگی و هنری و سازمان‌های بین‌المللی برگزار می‌شوند، فرصت مناسبی برای معرفی هنر، موسیقی، رقص، صنایع دستی و سایر جنبه‌های فرهنگ گرجی فراهم می‌کنند. چنین رویدادهایی باعث افزایش تعامل فرهنگی، تبادل تجربیات و ایجاد روابط نزدیک‌تر میان مردم و کشورها می‌شود.
- توسعه گردشگری فرهنگی
سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حفاظت و بازسازی اماکن تاریخی، موزه‌ها و بناهای فرهنگی به منظور حفظ میراث تاریخی و فرهنگی از یک سو و توسعه زیرساخت‌های گردشگری مانند هتل‌ها، مسیرهای گردشگری و خدمات اطلاع‌رسانی از سوی دیگر، بخشی از برنامه‌های دولت گرجستان برای جذب گردشگران داخلی و خارجی است. گردشگری فرهنگی نه تنها موجب رونق اقتصادی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز انتقال فرهنگ و آشنایی جهانیان با تاریخ و هویت گرجستان است.
- حمایت از دیاسپورا
گرجستان جمعیت قابل توجهی از مهاجران و جامعه‌های گرجی‌تبار در کشورهای مختلف جهان دارد که به عنوان یک سرمایه فرهنگی و سیاسی مهم شناخته می‌شوند. دولت گرجستان از طریق برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی در صدد است تا هویت ملی این افراد را حفظ کرده و ارتباط آنها با کشور مادری را مستحکم نماید. این برنامه‌ها شامل برگزاری مراسم فرهنگی، آموزش زبان، حمایت از رسانه‌ها و انجمن‌های فرهنگی گرجی در خارج از کشور می‌شود. حفظ و تقویت پیوندهای دیاسپورا علاوه بر ابعاد فرهنگی، نقش مهمی در گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی گرجستان در سطح بین‌المللی ایفا می‌کند.
تأثیرات سیاست‌های فرهنگی و قدرت نرم در گرجستان
سیاست‌های فرهنگی و بهره‌برداری از قدرت نرم نقش بسیار مهمی در ارتقاء جایگاه داخلی و بین‌المللی گرجستان ایفا کرده‌اند. این کشور توانسته با معرفی فرهنگ غنی، تاریخی و اصیل خود، تصویری مثبت و جذاب در عرصه جهانی ایجاد کند که زمینه‌ساز توسعه همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با سایر کشورها شده است. چنین تصویری نه تنها موجب افزایش اعتبار بین‌المللی گرجستان شده بلکه به تقویت روابط دیپلماتیک و جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز کمک قابل توجهی کرده است. از سوی دیگر، از طریق دیپلماسی فرهنگی و تعامل مستمر با کشورهای همسایه، گرجستان نفوذ نرم خود را در منطقه قفقاز افزایش داده و موقعیت استراتژیک خود را تثبیت کرده است. این امر باعث شده تا گرجستان به عنوان پلی فرهنگی و اقتصادی میان شرق و غرب شناخته شود و از ظرفیت‌های خود در حوزه سیاست‌های نرم به خوبی بهره ببرد.
بهره‌برداری هوشمندانه از قدرت نرم موجب نزدیکی گرجستان به اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا و سازمان‌های بین‌المللی شده و این کشور را در موقعیت بهتری برای توسعه همکاری‌های سیاسی و اقتصادی قرار داده است. این نزدیکی‌ها، علاوه بر جنبه‌های دیپلماتیک، در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی و امنیتی نیز تاثیرگذار بوده و نقش مهمی در حمایت‌های بین‌المللی از گرجستان ایفا کرده‌اند.
در سطح داخلی نیز سیاست‌های فرهنگی به حفظ و تقویت هویت ملی کمک کرده و انسجام اجتماعی را در میان اقوام و گروه‌های مختلف کشور افزایش داده‌اند. ترویج فرهنگ مشترک و ارتقای اعتماد به نفس ملی باعث شده است که گرجستان بتواند در برابر چالش‌های ناشی از تنوع فرهنگی و سیاسی مقاومت کند و وحدت خود را حفظ نماید.
از منظر دیگری، گرجستان به واسطه موقعیت جغرافیایی بسیار مهم خود، به یک هاب ترانزیتی و لجستیکی در منطقه تبدیل شده است. این کشور در مسیرهای کلیدی بین اروپا، روسیه، آسیای مرکزی و خاورمیانه واقع شده و از این رو نقش حیاتی در جریان تجارت و حمل و نقل منطقه‌ای ایفا می‌کند. به منظور استفاده بهتر از این موقعیت، گرجستان سیاست‌های گسترده‌ای را در زمینه توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل دنبال کرده است. این سیاست‌ها شامل توسعه و به‌روزرسانی جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و به خصوص بنادر است که به افزایش ظرفیت ترانزیت کالا کمک شایانی کرده‌اند. همچنین با به‌کارگیری فناوری‌های نوین و بهبود فرآیندهای گمرکی، کارایی و سرعت ترخیص کالا افزایش یافته و موانع اداری کاهش یافته‌اند.
گرجستان ضمن تلاش برای افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، عضویت فعال در سازمان‌ها و نهادهای منطقه‌ای را در دستور کار دارد و سعی می‌کند همکاری‌های لجستیکی خود را با کشورهای همسایه و اتحادیه اروپا تقویت نماید. این همکاری‌ها شامل بهبود امنیت مسیرهای ترانزیتی و تضمین ثبات لازم برای جلب اعتماد شرکت‌های بین‌المللی حمل و نقل است که نقش مهمی در افزایش حجم تجارت و توسعه اقتصادی کشور دارد.
یکی از محورهای اصلی این سیاست‌ها، نقش حیاتی بنادر گرجستان در تجارت منطقه‌ای است. دو بندر اصلی باتومی و پوتی به عنوان مراکز مهم حمل و نقل دریایی شناخته می‌شوند و جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد و ترانزیت کالاهای منطقه دارند. بندر باتومی که در ساحل دریای سیاه واقع شده، نه تنها به عنوان یک بندر استراتژیک انرژی شناخته می‌شود بلکه نقش مهمی در انتقال نفت و گاز از منطقه قفقاز دارد. این بندر همچنین یکی از مراکز کلیدی صادرات محصولات پتروشیمی و کالاهای فله است و به عنوان دروازه‌ای برای انرژی و کالاهای مهم منطقه عمل می‌کند.
بندر پوتی نیز که به عنوان بندر عمده کانتینری و کالاهای عمومی شناخته می‌شود، دروازه ورود کالاهای اروپایی به آسیای میانه و بالعکس محسوب می‌شود. این بندر با داشتن امکانات مدرن و برنامه‌های توسعه‌ای، ظرفیت خود را برای پذیرش حجم بیشتری از ترانزیت افزایش داده و نقش موثری در تسهیل جریان کالا در منطقه ایفا می‌کند. توسعه این بنادر نه تنها به گرجستان کمک می‌کند که نقش اصلی خود را در تجارت بین‌المللی تثبیت کند، بلکه به کشورهای همسایه نیز فرصت‌های جدیدی برای دسترسی به بازارهای جهانی می‌دهد.
در مجموع، سیاست‌های فرهنگی و قدرت نرم همراه با توسعه سیاست‌های ترانزیتی و لجستیکی، فرصت‌های فراوانی برای گرجستان ایجاد کرده‌اند تا علاوه بر حفظ هویت و موقعیت فرهنگی خود، به عنوان یک قطب مهم اقتصادی و ترانزیتی در منطقه مطرح شود و نقش مؤثری در تجارت و تعاملات بین‌المللی داشته باشد. این ترکیب استراتژیک از قدرت نرم فرهنگی و قدرت سخت زیرساختی، گرجستان را در موقعیتی منحصر به فرد قرار داده است که می‌تواند آینده‌ای پایدار و رو به رشد را برای خود رقم بزند.
تاثیر بنادر در تجارت منطقه‌ای
بنادر گرجستان نقش بسیار کلیدی و تعیین‌کننده‌ای در تجارت منطقه‌ای ایفا می‌کنند. این بنادر، به ویژه باتومی و پوتی، به واسطه موقعیت استراتژیک خود و زیرساخت‌های پیشرفته، گرجستان را به یک مرکز لجستیکی حیاتی در منطقه تبدیل کرده‌اند. این مراکز نه تنها به تسهیل جریان کالاهای وارداتی و صادراتی بین قاره‌ای کمک می‌کنند، بلکه نقش مهمی در اتصال بازارهای اروپا، آسیای میانه، خاورمیانه و قفقاز ایفا می‌کنند. به این ترتیب، گرجستان به‌واسطه بنادرش، به پلی موثر برای عبور کالاها و انرژی بین شرق و غرب تبدیل شده است.
این بنادر همچنین موجب جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی گسترده‌ای شده‌اند، چرا که شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران بین‌المللی، ظرفیت بالای این بنادر و فرصت‌های تجاری منطقه را به خوبی شناسایی کرده‌اند. این سرمایه‌گذاری‌ها نه تنها زیرساخت‌ها را بهبود بخشیده بلکه به رشد اقتصادی منطقه و افزایش فرصت‌های شغلی منجر شده‌اند که به نوبه خود به توسعه پایدار و رفاه اجتماعی کمک می‌کند.
علاوه بر این، همکاری گرجستان با شرکت‌های بزرگ لجستیکی و خطوط کشتیرانی بین‌المللی به گسترش شبکه‌های ترانزیتی کمک شایانی کرده است. این همکاری‌ها باعث افزایش تنوع مسیرهای حمل و نقل، بهبود زمان‌بندی و کارایی عملیات لجستیکی و همچنین کاهش هزینه‌های حمل و نقل شده‌اند. در نتیجه، بنادر گرجستان نه تنها به عنوان درگاه ورودی و خروجی کالاها عمل می‌کنند بلکه به عنوان قطب اصلی در شبکه‌های حمل و نقل منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شناخته می‌شوند.
نتیجه‌گیری
گرجستان با بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های قدرت نرم و سیاست‌های فرهنگی توانسته است جایگاه خود را در منطقه قفقاز و فراتر از آن تثبیت کند و به عنوان کشوری با هویتی مستقل، معتبر و تأثیرگذار در عرصه بین‌المللی شناخته شود. همزمان، توسعه سیاست‌های ترانزیتی و لجستیکی، به ویژه از طریق تقویت و بهره‌برداری از بنادر استراتژیک باتومی و پوتی، این کشور را به هاب مهم تجارت منطقه‌ای تبدیل کرده است. این دو حوزه در کنار هم، مکمل یکدیگر بوده و ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد اقتصادی، تقویت نفوذ منطقه‌ای و ارتقاء جایگاه ژئوپلیتیکی گرجستان فراهم می‌آورند.
در واقع، ترکیب قدرت نرم فرهنگی و زیرساخت‌های لجستیکی پیشرفته، زمینه‌ساز توسعه پایدار و افزایش رقابت‌پذیری گرجستان در نظام بین‌المللی شده است. اگر این روند به درستی ادامه یابد، می‌توان انتظار داشت که گرجستان به عنوان یکی از بازیگران مهم اقتصادی و فرهنگی منطقه شناخته شود و نقش کلیدی در تعاملات سیاسی و اقتصادی قفقاز و فراتر از آن ایفا کند.
منابع
.۱ Cultural Policies in Georgia: Current Trends and Challenges. (2025, March 13). *Cultural Policies*. Retrieved from [https://www.culturalpolicies.net/2025/03/13/cultural-policy-report-georgia/](https://www.culturalpolicies.net/2025/03/13/cultural-policy-report-georgia/)
.۲ Agenda.ge. (2023, August). Georgia’s National Transport and Logistics Strategy 2023-2030. Retrieved from [https://agenda.ge/en/news/2023/3082](https://agenda.ge/en/news/2023/3082)
.۳Agenda.ge. (2022, January). Development of Poti Port and Strategic Investments. Retrieved from [https://agenda.ge/en/news/2022/210](https://agenda.ge/en/news/2022/210)
.۴ Kapanadze, B., & Tsintsadze, G. (2023). Batumi Port and Its Role in Regional Trade. *PMC National Library of Medicine*. Retrieved from [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9465657/](https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9465657/)
.۵ AD Ports Group. (2024, August 15). AD Ports Group completes Tbilisi Dry Port acquisition to become majority owner. Retrieved from [https://www.adportsgroup.com/en/news-and-media/2024/08/15/ad-ports-group-completes-tbilisi-dry-port-acquisition-to-become-majority-owner](https://www.adportsgroup.com/en/news-and-media/2024/08/15/ad-ports-group-completes-tbilisi-dry-port-acquisition-to-become-majority-owner)
.۶Black Sea Trade and Transport (BTUAI). (2025, April). Poti Port quarterly report Q1 2025: Growth and regional hub status. Retrieved from [https://btuai.ge/en/poti-ports-first-quarter-of-2025-record-results-and-further-confirmation-of-its-regional-hub-status/](https://btuai.ge/en/poti-ports-first-quarter-of-2025-record-results-and-further-confirmation-of-its-regional-hub-status/)
.۷ Smith, J. (2021). Soft Power and Cultural Diplomacy in the South Caucasus: The Case of Georgia. *Journal of Regional Security*, 16(1). [https://doi.org/10.11610/jrs.5563](https://doi.org/10.11610/jrs.5563)
.۸Brown, L. (2022). Georgia’s Foreign Policy and Soft Power Strategies. *Caucasus International Journal*, 12(2), 71–89. [https://doi.org/10.13173/caint.12.2.0071](https://doi.org/10.13173/caint.12.2.0071)
.۹ Ivanov, A., & Petrov, D. (2023). Transport Corridors and Economic Development in the South Caucasus. *Eurasian Geography and Economics*, 64(3), 270–290. [https://doi.org/10.1080/15387216.2023.2174538](https://doi.org/10.1080/15387216.2023.2174538)
.۱۰Lee, M. (2024). The Role of Ports in the Economic Growth of Georgia. *Maritime Economics & Logistics*, 26, 115–132. [https://doi.org/10.1057/s41278-024-00298-1](https://doi.org/10.1057/s41278-024-00298-1)
