علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در 5 سده اخیر روابط جمهوری‌اسلامی ایران با سرزمین تزاری، شوروی سابق و در مرحله پس از فروپاشی با فدراسیون روسیه، همیشه یکی از مهم‌ترین موضوعات در دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی بوده است. این روابط همواره تحت‌تاثیر عوامل متعددی از جمله مسائل ژئوپلیتیک، ایدئولوژیک، ژئواکونومیک، فرهنگی و تمدنی، چالش‌های امنیتی و فرصت‌های استراتژیک قرار داشته است. در هزاره سوم با توجه به نقش کلان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در استراتژی‌های منطقه‌ای و جهانی، به‌هرحال این روابط همواره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و در تحلیل مسائل منطقه‌ای و جهانی مؤثر بوده است. سرزمین تزاری به‌عنوان بزرگترین همسایه تاثیرگذار همواره توجه ویژه‌ای به روابط با ایران داشته و در عین‌حال روابط دو کشور بویژه در سه قرن اخیر فرازوفرودهایی را شاهد بوده است. ما شاهد تغییرات در مقاطع مختلف در سطوح روابط بوده ایم، اما یک موضوع خصوصا در سال‌های اخیر مورد توجه رهبران دو کشور قرار گرفته و آن تلاش و اراده جدی برای بسط و گسترش روابط است و می‌شود اذعان کرد در دو، سه سال اخیر اقدامات موثری برای گسترش روابط انجام شده و ما می‌توانیم نسبت به یک فرایند روبه‌رشد روابط در سال‌های آینده خوشبین باشیم.
در حالی که عرصه بین المللی با بحران های فاجعه بار نظیر غزه و اوکراین و غیره دست و پنجه نرم می نماید؛ در جهان هزاره سوم با روند شتابان تحولات و تغییرات سیاسی و امنیتی و رشد روزافزون نقش فناوری در حیات بشری، اهمیت نقش سیاست خارجی در موفقیت کشورهای در نظام بین المللی جهش روزافزون داشته و در این فرایند رویکرد توازن در روابط خارجی دول مختلف اهمیت فوق العاده ای دارد؛ در همین راستا جمهوری اسلامی ایران نیز بویژه در سال اول دولت چهاردهم سیاست گسترش روابط با قدرت های موثر با رویکرد توازنی در مثلث غرب ، چین و روسیه را دنبال می نماید و سفر دکتر پزشکیان به مسکو با هدف امضای معاهده راهبردی در همین راستا قابل ارزیابی می باشد. البته سوال مهم در خصوص چگونگی نقش آفرینی این معاهده در تقویت روابط دوجانبه در تمامی ابعاد بدون ایجاد حساسیت های غیر ضرور در روند کلی روابط خارجی با قطب های مختلف در جهان در حال گذار می باشد؟! در سفر رئیس محترم جمهور سند بسیار مهمی دربرگیرنده 47 ماده در همه زمینه های ممکن منطبق با استاندارد ها و نیازهای شتاب دادن به روابط دوجانبه مورد توافق به روز رسانی قرار گرفته و در مسکو امضا گردید و باید گفت که این یک سند پایه است که چونان چارچوب حقوقی ارگانی محسوب می‌شود که اسناد دیگری با توجه به آن در سطوح دیگر و بخش‌های متنوع میان دو کشور امضا می‌شود و می‌توان اذعان نمود این یک سند همکاری راهبردی است که با توجه به تغییرات در ویژگی روابط دو کشور به روز می شود و براساس آن بعدا برنامه‌های همکاری در بخش‌های مختلف تحت‌عنوان موافقت‌نامه‌ها و قراردادها امضا خواهد شد.
باید اذعان نمود که سفر دکتر پزشکیان به مسکو دارای ویژگی‌های خاصی است که می‌توان آن را در بین سفر روسای جمهور اسلامی ایران در دوران پس از انقلاب یک سفر منحصر به فرد ارزیابی کرد، چرا که در سال جاری و در شش ماهه اول ریاست جمهوری آقای پزشکیان، ما شاهد دو بار سفر ایشان به فدراسیون روسیه بودیم، سفر اول در اواسط پاییز برای حضور در اجلاس سران بریکس به شهر غازان مرکز تاتارستان بود که موضوع اصلی آن یک نشست بین‌المللی جهت تصمیم‌گیری و ترویج و تقویت این نهاد مهم بین‌المللی تازه تاسیس بود که در آنجا هم مباحث دوجانبه بین روسای جمهور ایران و روسیه مورد تبادل نظر قرار گرفت. و اکنون در فصل زمستان نیز شاهد سفر رئیس جمهور به مسکو برای انعقاد یا امضای تفاهم نامه راهبردی همکاری دو کشور بودیم، به هر حال از هر جهت که نگاه بکنیم این سفر یک سفر منحصر به فرد است که امیدواریم برای هر دو کشور خصوصاً برای مردم عزیز کشورمان منافع و دستاوردهای قابل توجهی داشته باشد.
موضوع بسیار مهم اینکه ایران و روسیه دو کشور بسیار نقش آفرین و تاثیرگذار در محور اوراسیا هستند و اکنون این استنباط و ارزیابی وجود دارد که محور اوراسیا در سال‌های اخیر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار شده و هر قدرت مسلط بر اوراسیا نقش مهمی در تنظیم آینده روابط منطقه‌ای بین‌المللی و بین الدولی کشورها خواهد داشت. هم چنین از سویی روسیه بزرگترین کشور جهان با منابع عظیم انرژی، ظرفیت‌های صنعتی، ظرفیت‌های علمی فناوری در حوزه‌های هوافضا، هسته‌ای، صنایع سنگین، نفت، گاز، همچنین در بخش صنایع نظامی و دفاعی است؛ از طرف دیگر جمهوری اسلامی ایران کشوری با فرهنگ و تمدن دیرینه همراه با منابع عظیم انرژی و معدنی همچنین یک سرمایه هوشمند بسیار قابل توجه است که درصد بسیار بالایی از جمعیت کشور تحصیل کرده‌های سطح مهندسی رشته‌های در واقع مورد نیاز رشد و توسعه جهانی و کشوری هستند.
روسیه کشوری با صنایع سنگین پیشرفته و فناوری قابل توجه در حورزه انرژی است و ایران از یک موقعیت ژئوپولتیک خاص برخوردار است که از شمال به دریای خزر دسترسی دارد و در جنوب به دریای عمان و خلیج فارس متصل است و با ۱۵ کشور همسایه است، همه اینها ویژگی هایی را در اختیار دو کشور قرار داده که اگر آنها را کنار هم قرار دهیم و چنانچه این ویژگی‌ها از بالقوه به ظرفیت بالفعل تبدیل شوند می‌توانند دستاوردهای چشمگیری برای دو کشور ایران و روسیه به همراه داشته باشند، در عین حال که دو کشور در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی اشتراکات بسیار زیادی برای همکاری دارند.که ترویج با جنوب جهان، مقابله با هژمونی غرب، شکوفایی جنوب جهانی و حرکت به سمت نظام چند قطبی، مباحث مبارزه با تروریسم، افراطی‌گری و همچنین مقابله با تحریم‌های یک جانبه و ظالمانه غرب، مقابله با دلار و غیره اهم آن می باشند و در بحث منطقه‌ای موضوعات مهمی پیرامون دو کشور وجود دارد که از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند و تبادل نظر و همکاری این مناطق بین دو کشور در بحث آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی، غرب آسیا، مسائل مربوط به حوادث پیرامون دریای سیاه، شمال آفریقا، آمریکای لاتین یک ظرفیت بسیار غنی، وسیع، متنوع، پیچیده و مهمی وجود دارد که دو کشور بیش از پیش باید برای عملیاتی شدن ظرفیت‌ها اقدام کنند. در واقع، دو کشور ظرفیت کافی دارند که در یک برنامه کوتاه مدت بتوانند حداقل حجم مبادلات را به یک سطح قابل قبول ارتقا دهند.
به هر حال تقویت و گسترش رابطه با روسیه می‌تواند هم چنین یک هدف مهم و اساسی را تحت عنوان توازن در سیاست خارجی و یک دیپلماسی توازنی در مثلث روسیه، چین و غرب را عملیاتی کند، این موضوع بخشی از سیاست مهم چند دولت اخیر جمهوری اسلامی ایران است که اولویت ویژه‌ای را به همسایگان داده و خواهد داد.
