مناطق آزاد مسیری برای مدرن سازی اقتصاد بحرین

دکتر سعید پورعلی

استادیار علوم سیاسی جهاددانشگاهی و کارشناس مناطق آزاد تجاری صنعتی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

“بحرین به مکانی ممتاز برای انجام فعالیت های اقتصادی شرکت های داخلی و خارجی تبدیل خواهد شد”. بنا به اذعان سند 2030 ، شورای همکاری خلیج فارس منطقه شاهد رشد اقتصادی بالایی بوده است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به مراکز نوظهور مالی، صنعتی و گردشگری تبدیل شده اند. افزایش قیمت نفت منجر به ورود سرمایه عظیمی شد که سرمایه گذاران را بر آن داشت تا به جستجوی فرصت های سرمایه گذاری امیدوارکننده ادامه دهند. این رشد به دلیل نوسانات جو اقتصاد جهانی، هرچند با نرخ های متفاوت، ادامه یابد، برای بحرین موقعیت خوبی برای سرمایه گذاران فراهم کرده است. پادشاهی بحرین یک کشور جزیره ای است که بین سواحل عربستان سعودی و ایران قرار گرفته است. بحرین توسط یک سلطنت موروثی اداره می شود و یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس است (عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، بحرین، قطر و عمان). از جمعیت ۱٫۴۵۰٫۰۰۰ نفری این کشور ۷۰۰٫۰۰۰ هزارنفر را شهروندان خارجی تشکیل داده اند.

  بحرین منابع مالی کمتری نسبت به سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دارد و کسری بودجه دائمی بالایی دارد. پیش از کشف نفت، اقتصاد بحرین بر تجارت و غواصی مروارید متمرکز بود.هم اکنون اقتصاد بحرین‌ عمدتاً بر پایة‌ فعالیت های‌ بازرگانی‌ و خدمات‌ (حدود 2 ر64%) و بخش‌ ساختمان‌ (حدود 3 ر17%) است‌. پس‌ از آن‌ بخش های‌ صنایع‌ و نفت‌ (حدود12%) و بخش‌ کشاورزی‌ (حدود5 ر6%) قرار دارند.

بحرین طی پنجاه سال به عنوان یک کشور مستقل، طبق تعریف بانک جهانی به کشوری با درآمد بالا تبدیل شده است. حاکمان پادشاهی از ثروت محدود نفت کشور با کمک همسایگان بزرگتر شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد یک اقتصاد مبتنی بر خدمات مالی و گردشگری استفاده کرده اند که در آن درآمد سرانه بحرین معادل برخی از کشورهای اروپای غربی مانند اسپانیا، پرتغال و جمهوری چک است. اقتصاد بحرین وابسته به بانک داری، خدمات هواپیمایی و فرود گاهی، بندرهای مجهز صنعتی ،صنایع ساخت و تعمیر کشتی و ناوها و تولید آلومینیوم( کشور اول در خاورمیانه و پنجم در جهان) است. اگرچه اقتصاد کلی بحرین به دور از تولید هیدروکربن متنوع شده است، دولت برای 70 تا 80 درصد درآمد به نفت و گاز وابسته است.

   برنامه تنوع بخشی به اقتصاد  بحرین از منابع هیدروکربنی ناپایدار به بخش هایی مانند بانکداری و مالی، تجارت و صنعت، خرده فروشی و گردشگری براساس ابلاغ های سند2030 کشور است. این سند ارائه‌ای یکپارچه از چشم‌انداز اقتصادی پادشاهی بحرین است که چشم‌انداز بلندمدتی را برای مسیرهای آینده اقتصاد ملی در یک دوره زمانی که تا سال 2030 ادامه می‌یابد تعیین می‌کند.

چشم انداز 2030مهم ترین سند در این کشورومبنای برنامه ریزی های اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی بحرین است.براساس سند 2030بحرین باید موقعیت خود در زنجیره ارزش جهانی را بازنگری و منابع جدید قدرت اقتصادی آینده خود را شناسایی کند.تقویت بهره وری و نوآوری به عنوان شروط اساسی مدرن سازی اقتصادی و مزیت  اصلی فعالیت شرکتی و اقتصادی مورد تاکید سند می باشد.

سند 2030 با هدف شکل دادن به آینده بدون نفت بحرین ، برای یافتن فرصت های اقتصادی در بخش های غیر نفتی و افزایش تولید ناخالص داخلی به تشویق سرمایه گذاری در بخش های مالی،خدمات تجاری،گردشگری،لجستیک و ایجاد زیرساخت های با استاندارد بین المللی و پیوند به اقتصاد جهانی برنامه ریزی شده است.همچنین بخش مالی  به عنوان موتور فعالیت اقتصادی ،رقابت پذیری،عدالت و پایداری به عنوان سه اصل اساسی برای تبدیل بحرین به یک اقتصاد مدرن و شکل دادن به مکانی ممتاز برای فعالیت های اقتصادی بحرین در سند چشم انداز مورد توجه قرار گرفته است. 

 مناطق آزاد تجاری در پادشاهی بحرین در مسیر تحقق اهداف سند چشم انداز و مدرن سازی اقتصاد کشور از سازه های توسعه ای بی بدیل است.این مناطق دارای مزیت رقابتی با زیرساخت های هدفمند، امکانات تخصصی، قوانین و مقررات جداگانه، اتصال انحصاری به بنادر و سایر مناطق عمده صنعتی از طریق سیستم های حمل و نقل چند وجهی هستند.بحرین با اتکا به مناطق آزاد ، در حال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از منابع هیدروکربنی ناپایدار به بخش هایی مانند بانکداری و مالی، تجارت و صنعت، خرده فروشی و گردشگری است. فعالیت اقتصادی و تجاری در برخی از مناطق خاورمیانه دشورای‌های خاصی دارد اما بحرین  به عنوان آزادترین منطقه اقتصادی در خاورمیانه شناخته می‌شود. از این رو سهم زیادی از تجارت‌های اروپایی و آمریکایی را در منطقه به خود اختصاص می‌دهد. این جایگاه به واسطه مزیت های است که در این مناطق شکل گرفته است.برخی از این مریت ها از جمله:مجاز بودن مالکیت 100 درصد خارجی برای اکثر مشاغل ،عوارض صفر برای شرکت های خدمات دهنده منطقه آزاد اعم از واردات و صادرات و  بهره برداری شرکت ها  در پنج سال اول از تخفیف برق است. در همین راستا در مناطق صنعتی دولتی 100 درصد تخفیف زمین برای سه سال اول ، سیاست های تجاری ساده، مجاز بودن خدمات محلی برای شرکت خارجی بحرینی در خارج از منطقه آزاد معافیت از عوارض واردات و صادرات،مالیات صفر درصد شرکت های مستقر در این مناطق، موقعیت استراتژیک در خاورمیانه با هزینه های عملیاتی کم واتصال عالی به عربستان سعودی و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است.

 بحرین دارای چند منطقه آزاد و ویژه اقتصادی است که همه آنها در 20 مکان برتر برای سرمایه گذاری داخلی، توسعه اقتصادی و گسترش کسب و کار در گزارش مجله FDI مناطق آزاد جهانی آینده 2012/13 رتبه بندی شده اند.

1. منطقه آزاد لجستیک (BLZ):

این منطقه در سال 2008 افتتاح شد، در قلب شهر صنعتی سلمان در منطقه صنعتی الحید در مجاورت بندر خلیفه بن سلمان و پانزده دقیقه از فرودگاه بین المللی بحرین قرار دارد.

اکنون، BLZ به یک مرکز حمل و نقل منطقه ای با لجستیک بسیار یکپارچه تبدیل شده است، زیرا توسط بنادر و دریانوردی در وزارت حمل و نقل و مخابرات برای ارائه زیرساخت انبارداری و لجستیک پشتیبانی از جریان کالا از بندر خلیفه بن سلمان طراحی و اجرا می شود. علاوه بر این، منطقه لجستیک بحرین از قیمت گذاری تهاجمی و خدمات در سطح جهانی در عملیات واردات، صادرات و صادرات مجدد، کاهش زمان مورد نیاز برای تخلیه و حمل مجدد، یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک که دسترسی آسان به بازارهای شورای همکاری خلیج فارس را فراهم می کند، سود می برد. همه این امکانات، BLZ را به عنوان مقصدی برای شرکت هایی که به دنبال دسترسی به منطقه خلیج فارس هستند، قرار می دهد.منطقه لجستیک بحرین به عنوان یک توسعه لجستیکی برجسته و پیشگام با اهداف کلی ایجاد اشتغال کافی و با ارزش افزوده بالا، ترویج مشارکت بخش خصوصی و ایجاد سرمایه گذاری مستقیم و خارجی مستقیم برای بحرین راه اندازی شده است.

1. منطقه آزاد فرودگاه بین المللی بحرین ((BIA

فرودگاه بین‌المللی بحرین در سال 1927 به عنوان اولین فرودگاه خدمت‌رسانی به پادشاهی بحرین تأسیس شد و به عنوان یک قطب مهم هوانوردی در منطقه عمل می‌کند. این فرودگاه به چندین شرکت هواپیمایی پاسخ می دهد و برای بیش از 30 سال یک مرکز توزیع حیاتی برای شرکت های باربری جهانی بوده است. باند 3900 متری فرودگاه ، زمین عالی را برای عملیات محموله هوایی ارائه می دهد. ظرفیت های تخصصی مناسب  فرودگاه بین المللی بحرین به ویژه مراکز بسته بندی و ارسال محموله هوایی ، خدمات حمل و نقل هوایی ، پایگاه های اضافی پارکینگ هواپیما ، مزرعه سوخت مدرن برای ذخیره سازی سوخت هوا و ساختمان های کارآمد انرژی و آب و ظرفیت برنامه ریزی شده برای جابجایی 14 میلیون مسافر در سال بخشی از ظرفیت های این منطقه است.

فرودگاه بین المللی بحرین با ارائه امکانات فرودگاهی درجه یک و لجستیک هوایی مدرن به عنوان محرک رشد اقتصادی در منطقه عمل می کند. خدمات انقلابی ارائه شده در BIA در راستای هدف وزارت حمل و نقل و ارتباطات برای تبدیل ترمینال موجود به یک تسهیلات در سطح جهانی مطابق با چشم انداز اقتصادی بلندمدت پادشاهی بحرین 2030 و شهرت آن به عنوان یک شرکت مالی پیشرو و مرکز فرهنگی و هوانوردی در خاورمیانه است.

1. پارک سرمایه گذاری بین المللی بحرین ((BIIP

پارک سرمایه گذاری بین المللی بحرین(BIIP ) در سال 2005 توسط وزارت صنعت ،تجارت، و گردشگری (MOICT) به عنوان منطقه استراتژیک پادشاهی برای جذب شرکت های چند ملیتی و شرکت های بومی صادراتی برای قرار دادن خدمات تولیدی و حرفه ای در بحرین تاسیس شد. این منطقه یکی از هفت منطقه صنعتی است که در اختیار وزارت اطلاعات است. هر یک از مناطق نیازهای تجاری و سرمایه گذاری مختلفی را برآورده می کند. این پارک بین المللی، یک پارک صنعتی به مساحت 2.5 میلیون متر مربع واقع در شهر صنعتی سلمان است که با هدف رشد بخش صنعتی اقتصاد و در عین حال افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در پادشاهی بحرین آغاز شد. پروژه های ارزش افزوده BIIP از نظر استراتژیک در سواحل شمالی بحرین قرار دارد و تنها پنج دقیقه از منطقه لجستیک بحرین (BLZ) و ده دقیقه از بندر شیخ خلیفه بن سلمان(KBSP) فاصله دارد. 

100 درصد مالکیت خارجی بدون نیاز به حداقل سرمایه بدون محدودیت استخدام برای پنج سال اول. دسترسی تجاری آزاد به ایالات متحده آمریکا . دسترسی بدون گمرک به بازارهای شورای همکاری خلیج فارس تحت منطقه تجارت آزاد عرب بزرگ (GAFTA) ، دسترسی بدون گمرک به سنگاپور، نروژ، سوئیس، ایسلند و لیختن اشتاین . معافیت از عوارض واردات مواد خام و تجهیزات. 100درصد بازگرداندن سرمایه و مالیات شرکت صفر درصد تضمین شده برای ده سال . رویه های ساده با چندین مزیت تخصص و استعداد یک استخر بین المللی سرمایه انسانی، موقعیت استراتژیک در مجاورت منطقه لجستیک بحرین (BLZ)، 3.3 کیلومتری منطقه سرمایه گذاری(BIW Wharf) ، نزدیکی به بندر خلیفه بن سلمان 6.3 کیلومتر، بیست دقیقه از فرودگاه بین المللی بحرین و 50 کیلومتر از مسیر شاه فهد که بحرین را به عربستان سعودی متصل می کند،بخشی از مزایای راه اندازی کسب و کار در پارک سرمایه گذاری بین المللی بحرین است.

در راستای استراتژی ملی صنعتی، دولت بحرین پارک سرمایه‌گذاری بین‌المللی بحرین (BIIP) را مکانی در سطح جهانی برای کسب‌وکارهای متمرکز بین‌المللی که به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی خدمات ارائه می‌کنند، توسعه داده است.

1. منطقه سرمایه گذاری(BIW):

 BIW اولین و تنها پارک سرمایه گذاری صنعتی با مالکیت و مدیریت بحرین است که از مشارکت عمومی-خصوصی بین “اینووست” و دولت بحرین به نمایندگی از وزارت صنعت، بازرگانی و گردشگری (MOICT) حاصل شده است. این پروژه نوآورانه یک منطقه صنعتی با کاربری مختلط را ارائه می دهد که شامل هفت منطقه مختلف است که بر اساس نوع عملیات تقسیم می شوند. این منطقه شامل فضاهای تجاری، مناطق لجستیکی، مراکز فناوری اطلاعات، فضاهای تجاری و املاک توسعه مسکونی است. پارک تجاری BIW که در سال 2007 راه اندازی شد، یک پارک تجاری 60703 متر مربعی در اسکله سرمایه گذاری بحرین است و هزینه پروژه 60 میلیون دلاری آمریکا را به همراه داشته است.

هدف اصلی BIW کمک به رشد سریع صنعتی بحرین، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تنوع بخشیدن به اقتصاد ملی و در عین حال ادغام عملیات آن با سایر مناطق صنعتی، بنادر و مراکز لجستیکی در منطقه است. علاوه بر این، آنها در حال همسویی نزدیک با برنامه ها و ابتکارات ملی دولت بحرین هستند که راه را برای دستیابی به چشم انداز اقتصادی بحرین 2030 هموار می کند.

مالکیت 100 درصد خارجی در بیشتر دسته‌ها ، معافیت از مالیات ، شرکت‌ها بدون مالیات شخصی و تکلیفی و بدون نیاز به شرکای بحرینی یا سهامداران یا حامیان مالی، شرکت‌های LLC و سهامداران آنها مشمول هیچ نوع مالیاتی در بحرین نمی‌شوند. هیچ گونه عوارضی بر کالاهای وارد شده و صادر شده از منطقه آزاد اعمال نمی شود همه از مزایای راه اندازی کسب و کار در اسکله سرمایه گذاری بحرین است.

1. بندرشیخ خلیفه بن سلمان(KBSP):

بندر شیخ خلیفه بن سلمان (KBSP ) در سواحل شمالی بحرین که در سال 2009 تأسیس شد، قطب اصلی حمل و نقل برای خلیج فارس شمالی است. موقعیت استراتژیک در وسط خلیج فارس با ظرفیت عالی، عملیات کارآمد، زمان گردش سریع تر و زمان عبور کوتاه برای کشتی ها.

موقعیت این بندر در قلب شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بحرین را به گزینه ای ایده آل برای حمل و نقل کانتینری  به ویژه به بازارهای کویت، عراق، عربستان سعودی تبدیل خواهد کرد. بندر خلیفه بن سلمان ((KBSP در حال حاضر با 47 درصد ظرفیت خود کار می کند. KBSP اتصال عالی با منطقه لجستیک بحرین ، فرودگاه بین‌المللی بحرین و پارک سرمایه‌گذاری بین‌المللی بحرین ارائه می‌دهد که به عنوان دروازه‌ای برای کالاهای مبتنی بر حمل و نقل برای دسترسی به بازار بحرین و خارج از آن عمل می‌کند.

  بندر خلیفه بن سلمان با هدف تقویت تجارت و جذب سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیرمجموعه حمل‌ونقل، کشتیرانی و سایر بخش‌های لجستیکی در پادشاهی بحرین است، زیرا در یک منطقه صنعتی و سرمایه‌گذاری با وسعت 247 هکتار واقع شده است که این روند را تسهیل می‌کند. هدف این منطقه تقویت بخش‌های صنعتی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی در بحرین از طریق توسعه زیرساخت‌ها برای پرورش و حفظ منطقه و بهبود بخش‌های ارتباطی قابل توجهی مانند فرودگاه بین‌المللی بحرین است. منطقه آزاد توزیع بار به مساحت 95 هکتار نیز در نزدیکی بندر واقع شده است. همه این تسهیلات برای سرمایه گذاران بین المللی شورای همکاری خلیج فارس که می توانند از توافقنامه تجارت آزاد که بین بحرین و ایالات متحده امضا شده است، بهره مند شوند، باز است.

این منطقه آزاد سرمایه گذاران را قادر می سازد تا حضور خود را به سرعت در منطقه تقویت کنند زیرا فرودگاه بین المللی بحرین – که تنها چند دقیقه با منطقه فاصله دارد – و مسیر شاه فهد که بحرین را به عربستان سعودی متصل می کند، هر دو دسترسی آسان به منطقه را فراهم می کنند.

 دولت با ایجاد نقاطی برای ذخیره و توزیع محصولات بین المللی وارداتی یا تولیدی در منطقه آزاد به دنبال حمایت از اقتصاد است. این منطقه از تمامی امکانات و زیرساخت های مورد نیاز سرمایه گذاران برخوردار بوده و از خدمات لازم نیز پشتیبانی خواهد شد. 

علاوه بر این، دولت بحرین سرمایه گذاری را در همه بخش ها به طور کلی و به ویژه در بخش های لجستیک و حمل و نقل تشویق می کند و تأثیر مستقیم آن بر اقتصاد را درک می کند. بنابراین، تلاش می کند تا شرکت های توزیع بار را به بحرین جذب کند. با رشد اقتصادی خلیج فارس بدون شک با سرعت قابل توجهی، کسب و کارها در حال گسترش هستند و نیازهای آنها به فعالیت های لجستیک و حمل و نقل کالا نیز افزایش می یابد. شرکت‌های بین‌المللی می‌توانند از انواع مشوق‌های ارائه شده از جمله تسهیلات در همه بخش‌ها، ساده‌سازی مراحل ثبت، معافیت مالیاتی و آزادی سرمایه خارجی بهره‌مند شوند.

  بحرین با بهره مندی از ظرفیت و پتانسیل مناطق آزاد  در مدتی کوتاه، گام های بلندی در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی و مدرن سازی اقتصاد خود برداشته است.

واژگان کلیدی: مناطق آزاد ,مسیری , مدرن سازی, اقتصاد, بحرین