معصومه محمدی
پژوهشگر حوزه اوراسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح–IPSC
جدایی روسیه از غرب و روابط نزدیکتر با چین در نتیجه جنگ روسیه علیه اوکراین تعادل روابط سیاست خارجی روسیه را به سمت دهلی نو تغییر داده است.در این نوشتار تلاش نویسنده بر بررسی مولفه هایی چون؛بررسی روابط اقتصادی، سیاسی، امنیتی میان کرملین و دهلی نو است و اینکه این روابط بر چه پایه هایی استوار می باشند؛ و اینکه چه متغیرهایی بر روابط میان این دو کشور در دهه اخیر تاثیر گذار بوده است و چه آینده ای در انتظار این روابط است.
متغیرهای موثر بر تحکیم روابط مسکو- دهلی نو
از متغیرهای موثر بر تحکیم روابط روسیه و هند در دهه اخیر ستون اصلی یعنی تجارت اسلحه است. روسیه همچنان تامین کننده اصلی تسلیحات برای هند است و تجهیزات روسی هنوز بخش بزرگی از ساختار نیروهای مسلح هند را تشکیل می دهد. اما روسیه در بازار تسلیحات هند با رقابت مواجه است. تمایل هند به تنوع بخشیدن به عرضه تسلیحات و توسعه صنایع دفاعی خود منجر به کاهش تحویل تسلیحات روسیه به هند در سال های اخیر شده است.
جدایی روسیه از غرب به دلیل جنگ علیه اوکراین در ماههای اخیر، چرخش مسکو به سمت چین را تسریع کرده است. در پس زمینه تنش های ایالات متحده، چین حفظ شراکت با هند را برای روسیه دشوارتر می کند. اهرم مسکو در برابر دهلی نو و پکن در حال کاهش است، زیرا آنها توانایی های بیشتری نسبت به قبل پیدا کرده و شرکای جدیدی دارند که این موضوع کار را برای تحکیم روابط با هند دشوارتر ساخته است.
با این حال، مشارکت روسیه و هند ادامه خواهد داشت؛ چرا که روسیه همچنان تامین کننده مهم سلاح و اخیراً نفت هند است. زیرا هند برای روسیه، بازار مهمی برای فروش نفت و اسلحه به شمار می آید.هند با نپیوستن به تحریم های غرب علیه روسیه سیاست خارجی مستقل خود را به نمایش گذاشته است. این دلیل محکمی برای اتخاذ سیاست خارجی هند در قبال روسیه و تحکیم روابط اقتصادی و سیاسی خویش است و با استفاده از روش دیپلماتیک مستقل توانسته این اتحاد را به بیش ار دو دهه افزایش دهد.1
رویارویی رئیس جمهور ولادیمیر پوتین و نخست وزیر نارندرا مودی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سپتامبر 2022 در سمرقند، ازبکستان، نشان دهنده تغییری اساسی در شراکت بین روسیه و هند است. مودی در صحبت درباره تهاجم کرملین به اوکراین، که به منزله یک توصیه عمومی ، به پوتین گفت که «قبل از این بارها» با او در مورد لزوم تکیه بر دیپلماسی و در پیش گرفتن مسیر صلح برای پایان دادن به جنگ صحبت کرده است. شی جین پینگ، که در گردهمایی سازمان همکاری شانگهای نیز شرکت کرد، جنگ پوتین را تایید نکرد، اما آشکارا از آن نیز انتقاد نکرد.. هند، در حالی که مدت هاست به روسیه وابسته است و هنوز آن را کشوری مهم می داند، به طور فزاینده ای به دنبال تعیین شرایط تعامل خود است.
روسیه و هند از سابقه طولانی روابط دوستانه و سودمند متقابل برخوردار بوده اند. در طول جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک ابرقدرت در روابط با هند که بخشی از جامعه کشورهای «در حال توسعه» و البته یکی از رهبران جنبش غیرمتعهدها بود، دست بالا را داشت. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و متعاقب آن کاهش وضعیت بین‌المللی روسیه، تعادل را در روابط با هند تغییر داد، هندی که به‌عنوان یک قدرت بزرگ که با اصلاحات اقتصادی رو به رشد آغاز شده بود. در ادامه روابط دوستانه و گسترده بین مسکو و دهلی نو، هیچ ناظری دومی را به عنوان شریک کوچکتر توصیف نمی کند.2
فروش تسلیحات همچنان مهمترین عنصر روابط روسیه و هند در سالهای پس از جنگ سرد بوده است. همانطور که شکل زیر نشان می دهد، روسیه دو سوم کل خریدهای تسلیحاتی هند را از زمان پایان جنگ سرد تامین کرده است.
روسیه از سهم بزرگی از سیستم های میراث شوروی و روسیه در زرادخانه هند سود می برد. اکثریت قریب به اتفاق نیروی زرهی هند متشکل از تانک های شوروی/روسی – T-72 و T-90S – و همچنین ناوگان هواپیماهای تهاجمی زمینی آن – انواع MiG-21، Su-30 و MiG-29.24 بیش از نیمی از آنها است. زیردریایی های معمولی هند طراحی شوروی هستند. همه تانکرهای سوخت‌گیری هوایی (Il-78s) و همچنین تنها ناو هواپیمابر و زیردریایی هسته‌ای آن نیز همینطور هستند.
تسلیحات روسی گرایش به ارزان‌تر بودن دارند و در عین حال کمابیش با مشابه‌های غربی رقابت می‌کنند و با شرایط پرداخت انعطاف‌پذیرتر در دسترس هستند. روسیه همچنین مایل به انتقال فناوری و مجوز تولید تسلیحات در هند است که گزینه‌ای جذاب برای دهلی نو است. بین سالهای 2000 تا 2021، دو کشور بیش از پنجاه قرارداد جداگانه برای تانک‌های جنگی اصلی، خودروهای جنگی پیاده نظام، جت‌های جنگنده، موشک‌های ضد کشتی و سطح به سطح، موشک‌اندازهای چندگانه، موشک‌های ضدتانک، ناوچه‌ها و ضد تانک امضا کردند. – هواپیماهای جنگی زیردریایی از این قراردادها، 14 مورد پس از مداخله روسیه در اوکراین در سال 2014 به امضا رسید، از جمله قرارداد 5.2 میلیارد دلاری در سال 2016 برای فروش سامانه دفاع هوایی اس-400 به هند.3
بنابراین، روسیه آماده است تا برای مدت طولانی به عنوان یک تامین کننده اصلی تسلیحات برای هند باقی بماند و هند به عنوان یک تامین کننده از آن چشم پوشی نمی کند. قراردادهای متعدد تسلیحاتی این کشور با روسیه علیرغم خطر تحریم های ایالات متحده بر اساس قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم ها در سال 2017 امضا شد که برای مجازات روسیه به دلیل الحاق کریمه در سال 2014 و جنگ اعلام نشده آن در شرق اوکراین طراحی شده است. – مانند فرانسه، اسرائیل و ایالات متحده – وارد بازار تسلیحات هند می شوند و از آنجایی که هند به دنبال تنوع بخشیدن به تامین کنندگان خود است، روسیه با رقابت فزاینده ای روبرو خواهد شد. از اوج سال 2013، صادرات تسلیحات این کشور به این کشور کاهش بیشتری یافته است. بیش از 50 درصد است.
با این حال، به نظر می رسد هر دو کشور متعهد به ادامه روابط تجاری تسلیحاتی خود تا زمانی که منافع مربوط به آنها تامین شود، هستند. برای روسیه، این مهم ترین ابزار میراث شوروی برای تضمین حضور خود در هند و جستجو و حفظ نفوذ در آنجا باقی مانده است. بنابراین، به هیچ وجه، تسلیحات روسی برای هند حاشیه‌ای نمی‌شوند: اثر میراث خریدهای گذشته همچنان قوی باقی می‌ماند، همانطور که اعتقاد هند مبنی بر اینکه روسیه برای مدت طولانی منبع با ارزش و قابل اعتمادی از تسلیحات بوده است، همچنان قوی است. اخیراً در سال 2020، در جریان یک رویارویی چین و هند در امتداد مرز، وزیر دفاع هند در سفر به مسکو درباره تامین تجهیزات نظامی و قطعات یدکی صحبت کرده است.4
بررسی متغیر های موثر بر روابط تجاری و ژئوپلتیکی مسکو- دهلی نو
روابط تجاری و اقتصادی که هرگز قوی‌ترین ستون از سه ستون روابط در طول جنگ سرد نبودند، به طور قابل توجهی کاهش یافته است. این به دلیل مشکلات اقتصادی روسیه است، به ویژه در دهه 1990، که آن را به کشوری با جذابیت کم اقتصادی برای الگوبرداری تبدیل کرد، و به دلیل تغییر اساسی در فلسفه اقتصادی هند به وجود آمد شاهد کاهش روابط تجاری و اقتصادی فی مابین دو کشور بوده ایم.
تغییر هند از تاکید بر توسعه اقتصادی مبتنی بر بخش عمومی و جایگزینی واردات به مدلی مبتنی بر بازار، تعرفه‌های کمتر و باز بودن بیشتر برای سرمایه‌گذاری خارجی، اهمیت اقتصادی روسیه را برای این کشور کاهش داده است. رهبران هند اتحادیه را کشوری می‌دانستند که مدل اقتصادی آن درس‌های ارزشمندی را ارائه می‌دهد، روسیه امروز از طریق تجربیات مثبت کمی ارائه می‌دهد. اما با این حال نمی توان گفت که توازن مجدد روابط روسیه و هند به وضعیت موجود جدیدی رسیده است و احتمالاً در سال های آینده تغییرات قابل توجهی را تجربه خواهند کرد. اینها احتمالاً ناشی از فرسایش ستون‌هایی است که روابط برای دهه‌ها بر آن استوار بوده است – تجارت تسلیحات، روابط اقتصادی، و منافع ژئوپلیتیکی متجانس. روسیه که مدت‌ها پیش‌ترین تامین‌کننده تسلیحات برای ارتش هند بود، در حال حاضر با رقابت در این بازار مواجه است، به ویژه به دلیل تعهد هند به تنوع بخشیدن به منابع عرضه‌اش و تمایل سایر صادرکنندگان به معاملات تسلیحاتی سودآور. سازندگان تسلیحات روسی باید با تامین‌کنندگان پیشرفته‌تر از نظر فناوری مانند فرانسه، اسرائیل و ایالات متحده و همچنین با صنعت دفاعی خود هند رقابت کنند – در حالی که تحت تحریم‌های شدید غرب باقی می‌مانند. علیرغم افزایش خرید نفت روسیه از سوی هند از زمان حمله به اوکراین و اعمال تحریم های غرب علیه روسیه، روابط تجاری بین دو کشور، که بخش کوچکی از تجارت خارجی کلی آنها بود، هنوز برای هر دو حاشیه ای است و تقریباً قطعی است. با نگاهی به ارقام صادرات و واردات روسیه و هند میتوان به درستی مطالب بیان شده صحه نهاد.5
تجارت دوجانبه به طور پیوسته در حال فراز و نشیب بوده است. تجارت در سال 2009 7.5 دلار آمریکا بوده است.در سال 2010، 8.5 میلیارد دلار آمریکا و در سال 2011 به 8.9 میلیارد دلار آمریکا رسید. در سال 2011،صادرات روسیه به هند 6.1 میلیارد دلار و واردات از هند به روسیه 2.8 میلیارد دلار آمریکا بوده است. برآوردها برای سال 2012 نشان دهنده تجارت بالغ بر 10 میلیارد دلار آمریکا سرمایه گذاری دو طرفه بین دو کشور هند و روسیه حدود 7.8 میلیارد دلار آمریکا بوده است.هر دو طرف اذعان دارند که با توجه به اندازه های مربوط به هند و اقتصادهای روسیه، و همچنین مکمل های اقتصادی دست نخورده، پتانسیل افزایش حجم تجارت و سرمایه گذاری دوجانبه وجود خواهد داشت. در سال 2009، هر دوطرفین هدف دستیابی به 20 میلیارد دلار تجارت دوجانبه تا سال 2015 را تعیین کردند.توجه به انرژی، داروسازی، فناوری اطلاعات، فولاد، هیدروکربن ها،هوافضا، الماس و محصولات غذایی برنامه ریزی هر دو طرف برای برآورده کردن این منظور بوده است.کمیسیون بین دولتی هند و روسیه در تجارت، اقتصاد،همکاری علمی، فناوری و فرهنگی (IRIGC-TEC)، به ریاست مشترک وزیر امور خارجه هند و معاون نخست وزیر روسیه مکانیسم نهادی اصلی نظارت بر همکاری های اقتصادی شش کارگروه های همکاری های اقتصادی و تجاری، معادن و متالورژی،انرژی، گردشگری و فرهنگ، علم و فناوری و فناوری اطلاعات را ادغام کردند. اما این در حالیست که با توجه به تلاش های هر دو طرف ستون ژئوپلیتیکی روابط روسیه و هند نیز توسط نیروهای خارج از کنترل مسکو تضعیف می شود. فروپاشی روابط با ایالات متحده، روسیه را بر آن داشته است تا همزمان با تشدید رقابت بین هند و چین، به دنبال روابط نزدیک تر با چین باشد. حفظ شراکت موازی با پکن و دهلی نو احتمالاً چالشی دشوار برای دیپلماسی روسیه است، به ویژه در صورت افزایش تنش ها، چه رسد به درگیری ها، بین هند و چین. اگر در سالهای آتی درگیری‌های بیشتری در امتداد مرز چین و هند اتفاق بیفتد، بدون اینکه بگوییم یک جنگ تمام عیار، ممکن است که در آن صورت مدیریت آن خیلی سخت خواهد شد6.
اگر روسیه و هند در آینده نتوانند روابط سیاسی، اقتصادی، امنیتی خویش را کنترل و در معرض تهدید کشورهایی چون چین و آمریکا قرار بگیرند در آن صورت انتظار میرود روسیه به یک بازیگر حاشیه‌ای تبدیل گشته و ازچشم‌انداز اقتصادی اش گرفته تا سابقه نوآوری و چشم‌انداز سیاسی، امنیتی و ژئوپلتیکی تحت تاثیر رفتارکشورهایی چون چین و غرب قرار بگیرد . در حالی که روابط آنها با مسکو برای پکن و دهلی نو مهم باقی خواهد ماند، ارزش آنها نیز برای هر دو کاهش خواهد یافت. به نظر می رسد تا زمانی که مسیر سیاست خارجی و داخلی که توسط پوتین دنبال می شود، ممکن است با انتخاب دشواری بین دوست “بدون محدودیت” خود، چین، و قدیمی ترین و ارزشمندترین شریک خود دهلی نو روبرو شود.
واژگان کلیدی: هند، روسیه,آمریکا, چین,تسلیحات نظامی, نفت,متغیرها , سیاسی, اقتصادی,امنیتی , سیاست روسیه ,هندوستان,معصومه محمدی
1 “22nd SCO Summit Key Takeaways: Indian PM Modi Urges Russian President Putin to End Ukraine War, WION,” WION, September 17, 2022, YouTube video, https://www.youtube.com/watch?v=t_GRhmSLeM0.
2 North Atlantic Treaty Organization, “NATO 2022 Strategic Concept,” (NATO), June 29, 2022. https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/290622-strategic-concept.pdf.
3 Bloomberg News, “China Envoy Says Xi-Putin Friendship Actually Does Have a Limit,” Bloomberg, March 24, 2022, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-03-24/china-envoy-says-xi-putin-friendship-actually-does-have-a-limit#xj4y7vzkg?sref=QmOxnLFz.
4 Eugene Rumer, “The Primakov (Not Gerasimov) Doctrine in Action,” Carnegie Endowment for International Peace, June 5, 2019, https://carnegieendowment.org/2019/06/05/primakov-not-gerasimov-doctrine-in-action-pub-79254.
5 Jane Perlez, “Putin Arrives in China, Seeking Stronger Ties,” New York Times, June 5, 2012, https://www.nytimes.com/2012/06/06/world/asia/vladimir-putin-in-china-for-regional-summit.html;
6“Putin not Attending Camp David G8, to Send Medvedev,” Reuters, May 9, 2012, https://www.reuters.com/article/uk-usa-russia/putin-not-attending-camp-david-g8-to-send-medvedev-idUKBRE8481IQ20120509.
2017, https://carnegie.ru/2017/11/02/ru-pub-74601.
