احمد مرجانی نژاد
مترجم و پژوهشگر مسائل تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پس از تحولات بهار عربی( بیداری اسلامی) در منطقه، رقابت برای گسترش نفوذ در مناطق راهبردی شاخ آفریقا ، سواحل آفریقایی مدیترانه ، موجبات کنشگری قدرت‌های منطقه ای و بین المللی را فراهم ساخت. لیبی یکی از کشورهایی است که به دلیل داشتن ذخایر مهم نفتی و موقعیت سوق الحیشی مهم در ساحل دریای مدیترانه ، شاهد رقابت های منطقه ای و بین المللی ، است.
با سقوط حکومت و مرگ سرهنگ معمر قذافی، رهبر سابق لیبی، این کشور ثروتمند نفتی شمال آفریقا ، علاوه بر بحران های منطقه ای و بین المللی، دچار درگیری های داخلی شد. طی ماه مارس 2015.م، شبه نظامیان وابسته به اخوان المسلمین موسوم به «فجر لیبی» طرابلس را به کنترل خود درآوردند و دولت عبدالله الثنی را مجبور به کناره گیری و خروج از پایتخت و استقرار در شرق کشور ، جایی که ارتش ژنرال «خلیفه حفتر »بر آن تسلط دارد، کردند. اما با حمله ژنرال حفتر به طرابلس که تحت حمایت سیاسی، مالی و نظامی عربستان، مصر و امارات ، به عنوان نیروهای ضد اخوانی صورت گرفته است ، تحولات لیبی در مسیری پیش می‌رود که برای ترکیه، تداعی‌گر شکست سنگین و حذف جریان اخوان المسلمین از معادلات قدرت در مصر بود. اگر در لیبی نیز وضعیت اخوانی‌ها تکرار شود، در آن صورت، ترکیه عملاً در منطقه، بخش دیگری از بازی نفوذ را خواهد باخت. موضوعی که نمونه تقریباً مشابه دخالت این کشورها در سودان موجب تسلط ارتش تحت نفوذ امارات و عربستان بر قدرت شده است.
اینک ، سرزمین لیبی، به دو بخش تقسیم شده است:
- دولت وفاق ملی (GNA)، به ریاست« فایز سراج» نزدیک به گروه‌های اسلام‌گرا ، در طرابلس، از سوی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت جامعه جهانی، از جمله، کشورهای :ترکیه ، قطر، سودان ، است.
- دولت مجلس نمایندگان لیبی، موسوم به« ارتش ملی لیبی » به رهبری ژنرال« خلیفه حفتر » در طبرق (شرق لیبی، نزدیک کشور مصر). متمایل به سکولار، مورد حمایت کشورهای : مصر، عربستان، اردن، امارات متحده عربی، است.
در اوایل ماه آوریل ، از سوی نیروهای موسوم به ارتش ملی لیبی، به رهبری ژنرال خلیفه حفتر، به منظور تصرف پایتخت لیبی ، سرنگون کردن دولت توافق ملی، که مورد حمایت : سازمان ملل متحد، جامعه بین المللی، است، حمله ای به طرابلس ترتیب یافت که به کشته شدن بیش از 400 تن، آواره شدن 100 هزار تن ، منجر گردید. ضمن آن که در تداوم، تشدید درگیری های نیروهای مسلح در لیبی، اخیرا سازمان عفو بین الملل ، نیروهای ژنرال حفتر در لیبی را متهم کرد که با پهپادهای امارات متحده عربی مناطق مسکونی طرابلس را هدف قرار داده اند.
لیبی، مکانی مناسب برای حضور تروریست ها، صحنه عملیات غیر محاسبه ای ارسال تسلیحات نظامی گردیده است، چنانچه ، لیبی غرق در سلاح شده است، درکشور 5 میلیونی لیبی، 20 میلیون قبصه سلاح وجود دارد. سلاح هایی که بخشی زیادی از آنها در اختیار گروه های ترویستی قرار می گیرد. بر اساس گزارش های پیشین سازمان ملل متحد، امارات متحده عربی و مصر از سال 2014 .م ، تجهیزات نظامی مانند هواپیماها و هلیکوپتر ها و هواپیماهای بدون سرنشین را در اختیار نیروهای ژنرال«خلیفه حفتر» قرار داده اند. « استفانی ویلیامز» معاون فرستاده سازمان ملل متحد در لیبی، اذعان داشت :” ترس از یک جنگ نیابتی، بسیار زیاد است، شواهد نگران کننده ای از ارسال سلاح به دو طرف درگیر در لیبی ، از منابع مختلف خارجی ، وجود دارد. ”
طی اوایل ماه می ، « مهند یونس » سخنگوی دولت توافق ملی در طرابلس گفت: ” دولت سراج با متحدان خود در ترکیه تماس گرفته تا هر چیزی که برای متوقف کردن تهاجم ژنرال حفتر مورد نیاز است، از جمله کمک های نظامی و غیرنظامی را تأمین کند. سرانجام در تاریخ: 18 اردیبهشت ماه1398 (هشتم ماه می2019.م،) کشتی حامل تجهیزات نظامی ترکیه تحت عنوان «آمازون» از دریای سیاه( بندر سامسون) به سوی آب های لیبی حرکت و در بندر طرابلس پهلوگرفت .
خسارت های اقتصادی آنکارا
سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری آنکارا در لیبی تا سال 2013 ، اجرای 160 طرح سرمایه‌گذاری در لیبی ، و…. ، نشان می‌دهد، جمهوری ترکیه، پس از چین ، دومین کشوری است که با لیبی قراردادهای تجاری ، طرح هایی به ارزش بیش از 28 میلیارد دلار، منعقد ساخته است. ترکیه از لیبی، در سال رقمی در حدود 300 میلیون دلار ، نفت خام، طلا و فلزات خریداری می‌کند. هم چنین سالانه بیش از 175 هزار شهروند لیبیایی به عنوان گردشگر به ترکیه سفر می‌کنند. آمار قابل توجهی از شهروندان ترکیه‌ای به عنوان تکنیسین و کارگر در بخش‌های مختلف صنایع نفتی و معدنی لیبی مشغول به فعالیت هستند، چند پیمانکار ترکیه‌ای در لیبی در حوزه‌های دامپروری، زراعت، صنایع غذایی، گردشگری و سلامت مشغول به کار شده‌اند. ترکیه نیز ، به لیبی، مبل، پوشاک، پارچه، دارو، سنگ‌های قیمتی، سیمان، فولاد، مصالح ساختمانی و فرش می‌فروشد. میزان صادرات ترکیه به لیبی در سال 2014 م.، بیش از 2 میلیارد دلار بود، اما این رقم در حال حاضر رو به کاهش است.
هشدار به کشتی‌های ترکیه
ژنرال «خلیفه حفتر»، فرمانده نیروهای موسوم به «ارتش ملی لیبی» تهدید کرد که هر کشتی ترکیه‌ای که به سمت بنادر غربی لیبی حرکت کند را هدف قرار خواهد داد. حفتر، این اقدام را در راستای ممانعت از رسیدن سلاح به دست نیروهای «دولت وفاق ملی» مستقر در طرابلس اعلام کرد و از نیروهای دریایی خواست، از بنادر غربی لیبی دفاع و به شدت مراقبت نمایند.
ملاحظه:
ترکیه در رقابت منطقه ای، با اتحاد : مصر – عربستان سعودی مواجه گردیده است. از منظر آنکارا، تحولات لیبی در مسیر تداعی شکست سنگین، حذف جریان اخوان المسلمین از معادلات قدرت در مصر ، قرار گرفته است . شکست برنامه های رقابتی آنکارا در لیبی، موجبات کم فروغی و حتی انزوای ترکیه در قاره آفریقا را به همراه خواهد داشت .
در شرایطی که تداوم تنش های سیاسی دولت حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوعان، با غرب به رهبری آمریکا، تداوم دارد، آنکارا با بحران اقتصادی، گرانی، تورم ، بیکاری، مشکلات جدی اجتماعی، نیز مواجه است. مسلما ، بازگشت کارگران، توقف فعالیت شرکت های ترک در لیبی ، برای اقتصاد ترکیه چالش آفرین خواهد بود.
واژگان کلیدی: دخالت، آنکارا ، تحولات لیبی ،احمد مرجانی نژاد، تركيه
