کارشناس انرژی
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح-IPSC
دیپلماسی انرژی، جدا از افزایش توانایی در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی زمینة لازم برای کاهش محدودیتهای بین‌المللی علیه هر کشوری را فراهم می‌سازد و به افزایش قدرت ملیکشور کمک شایانیمی‌کند. در این حال برای بررسی دیپلماسی انرژی ترکیه، نقش نفت و گاز در آینده سیاسی آن به و نوع دیپلماسی انرژی ترکیه گفتگویی با دالغا خاتین اوغلو کارشناس و مدیر بخش کشورهای حاشیه خزر نشریه «نچرال گس وورلد» بریتانیا داشته‌ایم:
واژگان کلیدی: دیپلماسی انرژی ترکیه، وضعیت انرژی ترکیه، خط لوله تاپی و ترکیه، دیپلماسی منابع انرژی ترکیه
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: مهمترین اهداف دیپلماسی انرژی ترکیه در شرایط کنونی چیست؟
بیشترین تلاش ترکیه محکم کردن جایگاه خود به‌عنوان چهارراه انرژی منطقه است. در خصوص نفت، به غیر از عراق، بخش عمده‌ای از نفت آذربایجان و آسیای میانه از طریق بندر جیهان ترکیه صادر می‌شود. در خصوص گاز، اخیراً بخشی از خط لوله 3500 کیلومتری کریدور جنوبی که قرار است در فاز اول آن تا سال 2020، سالانه 16 میلیارد مترمکعب گاز میدان شاه دنیز آذربایجان را راهی ترکیه و اروپا کند، افتتاح شد. ظرفیت نهایی این پروژه 31 میلیارد مترمکعب است که در سال 2025 عملیاتی خواهد شد و به غیر از افزایش صادرات گاز آذربایجان بایستی یک منبع دیگر نیز که احتمالاً روسیه یا گاز شمال عراق باشد به پروژه ملحق شود. از طرفی اخیراً بخش دریایی اولین شاخه خط لوله «جریان ترک» تکمیل شد و دومین شاخه آن نیز سال آینده تکمیلمی‌شود و ترکیه از طریق این خط لوله سالانه 31 میلیارد مترمکعب گاز روسیه را دریافت خواهد کرد که نیمی از آن راهی اروپا خواهد شد.بدین ترتیب، در چند سال آینده اروپا سالانه حدود 35 میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز خود را از طریق خاک ترکیه تأمین خواهد کرد.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: در دیپلماسی انرژی ج. ترکیه، جلب سرمایه‌های خارجی در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه نقشی دارد؟
خود ترکیه فعلاً ذخایر چشمگیر نفت و گاز پیدا نکرده است. در غرب دریای مدیترانه بلوک‌هایی وجود دارد که میان ترکیه و قبرس بر سر مالکیت آن اختلاف هست، اما در آن‌ها نیز ذخایر قطعی نفت و گاز ثابت نشده است. در بخش میان دستی که خطوط لوله انتقال نفت و گاز باشد، سرمایه‌گذاری چشمگیری جذب کشور شده است. برای نمونه هزینه خط لوله ترانس آناتولین، تاناپ، که بخش ترکیه‌ای کریدور گاز جنوبی است، حدود 8 میلیارد دلار بود. یک سوم توسعه این پروژه به شرکتهای ترکیه واگذار شد که از طریق آن سودهای کلانی نصیب شرکتهای صنعتی این کشور شد. از طرفی از بابت ترانزیت گاز در کوتاه مدت سالانه حدود 700 میلیون دلار نصیب ترکیه و شرکت گاز بوتاش به‌عنوان سهامدار تاناپ خواهد شد. بعد از سال 2025 این رقم به بالای یک میلیارد دلار خواهد رسید. در رابطه به ترانزیت گاز روسیه به اروپا نیز ترکیه صدها میلیون دلار سالانه درآمد خواهد داشت. در حوزه پایین دستی، پروژه‌های پالایشگاهی ترکیه، خصوصاً با مشارکت آذربایجان در حال توسعه است. بزرگترین پتروشیمی این کشور هم اکنون با مشارکت آذربایجان در حال فعالیت است و در چند ماه آینده بزرگترین پالایشگاه این کشور با سهم 100 درصدی آذربایجان به ظرفیت سالانه 10 میلیون تن نفت در ترکیه راه‌اندازی خواهد شد. درمجموع، ترکیه دستاورد بسیار خوبی در زمینه جذب سرمایه‌های نفت و گاز داشته است.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: ساخت خطوط لوله چه تأثیری در جایگاه ترکیه در حوزه انرژی دارد؟
به‌هرحالنه‌تنهابه‌عنوانتأمین‌کننده انرژی اروپا و دریافت‌کننده انرژی از کشورهای منبع نقش خواهد داشت، بلکه به‌عنوانذی‌نفع در این پروژه‌ها مشارکت خواهد داشت و سودهای کلانی خواهد برد.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: دیپلماسی انرژی ج. ترکیه تاچه حدی مورد پشتیبانی اتحادیه اروپا و امریکا قرار دارد؟
در زمینه تأمین انرژی اروپا کاملاًموردحمایتآن‌ها است، چراکه هم روابط انرژی، مالی دیگر کشورها با اروپا را محکم‌ترمی‌کند و هم‌وابستگی انرژی این قاره به روسیه را کاهش می‌دهد.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: در دیپلماسی انرژی ج. ترکیه، همکاری با بازیگران هیدروکربنی در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه جایگاهی دارد؟
یکی از مشکلات ترکیه جذب شرکتهای بین‌المللی بیشتر در حوزه نفت و گاز است. البته در دیگر حوزه‌های انرژی مانند برق یا گاز مایع این مشکل وجود ندارد. برای نمونه به غیر از بریتیش پترولیوم، دیگر شرکای ترکیه در پروژه‌های نفت و گاز آذربایجان و روسیه هستند. البته اخیراً یک شرکت کانادایی نیز در حوزه اکتشاف نفت و گاز وارد بازار ترکیه شده است که چندان موضوع مهمی نیست.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: جایگاه ایران در دیپلماسی انرژی ج. ترکیه با توجه به مبادلات ایران با این کشور و موقعیت استراتژی ایران در منطقه چیست؟
ایران فعلاً بخشی از گاز مورد نیاز شرق ترکیه را تأمینمی‌کند و روزانه کمی بیش از 200 هزار بشکه نفت نیز راهی این کشور می‌کند. اما در عمل ایران به خاطرتحریم‌ها و عدم جذب سرمایه قادر به افزایش صادرات گاز به ترکیه یا از طریق آن آغاز صادرات گاز به اروپا نیست. در حوزه نفت نیز به خاطر تحریم‌ها دوباره ترکیه مجبور است که واردات از ایران را هر شش ماه یک‌بار کاهش دهد. ایران موقعیت استراتژیک انرژی بسیار خوبی در منطقه دارد، خصوصاً با توجه به ذخایر چشمگیر نفت و گاز. اما باوجودتحریم‌ها، امکان استفاده از آن وجود ندارد.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: دیپلماسی انرژی ج. ترکیه چه پیامدهایی بر روی منافع ملی و اقتصادی ایران خواهد داشت؟
تضادی در دیپلماسی انرژی ترکیه با منافع ملی ایران وجود ندارد. ایران بدون تحریم‌ها نیز بیشتر مایل به صادرات گاز به کشورهای منطقه بود تا اروپا. چراکهاولاًمیدان‌ها اصلی گاز ایران با اتحادیه اروپا فاصله زیادی دارد و دوم اینکه قیمت گاز در اروپا پایین‌تر از کشورهای آسیایی است.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: علل مشارکت ترکیه در پروژه‌هایی متعدد انرزی چیست؟
مهمترین عامل کسب درآمد است. شاید از لحاظ سیاسی یا امنیتی و غیره این پروژه‌ها به نفع ترکیه باشند، اما مهمترین مساله کسب درآمد از این پروژه‌ها است.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی آیا ترکیه قادر خواهد بود که در سال‌های آینده به نوعی از واردات گاز و نفت بی نیاز شود،؟
چنین تصوری بسیار بعید است. ترکیه سالانه نزدیک 158 میلیون تن معادل نفت خام است که سهم منابع فسیلی در این سبد انرژی بالای 87 درصد است. لذا با توجه به نبود ذخایر نفت و گاز و زغال سنگ، این کشور در آینده نیز وابسته به واردات انرژی خواهد بود.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: جایگاه ایران در دیپلماسی انرژی ترکیه با توجه به مبادلات ایران با این کشور و موقعیت استراتژی ایران در منطقه چیست؟
ذکر دو نکته در رابطه با این سؤال شاید خالی از لطف نباشد. اولاً هر کشوری موقعیت استراتژیک دارد. ونزوئلا نیز بزرگترین ذخایر نفتی جهان را دارد، اما طی یک و نیم سال گذشته 45 درصد از تولید خود را از دست داده و هیچ امیدی به احیای تولید نفت یا بهبود اقتصاد این کشور نیست. دوم اینکه بایستی دید آیا امکان استفاده از موقعیت استراتژیک وجود دارد یا نه. برای نمونه قبرس به خاطر نزاع با ترکیه و همچنین بازیهای سیاسی اسرائیل و مصر در منطقه و استفاده آن‌ها از قبرس در مقابل ترکیه عملاً این کشور را منزوی کرده است. ترکیه نیز در دریای مدیترانه مجبور به صرف سالانه دهها میلیون دلار سرمایه نظامی و غیره است تا موقعیت خود را حفظ کند. در خصوص ایران، روابط آن با ترکیه در سطح خوبی است، اما استراتژیک نیست.روابط اقتصادی دو کشور نیز در سطح بالایی است، اما چشمگیر نیست. برای نمونه صادرات ایران به ترکیه در کل واردات این کشور سهم اندکی دارد. در خصوص اروپا نیز همینطور. سهم ایران در کل واردات نفت و غیرنفت اروپا حدود نیم درصد است.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: آینده جایگاه دیپلماسی انرژی ترکیه در جهان و منافع سیاسی و اقتصادی این کشور را چگونه تحلیل می‌کنید؟
با توجه به مصرف سالانه 13.5 میلیارد تن معادل نفت خام در جهان، اعداد و ارقامی که در رابطه با ترکیه وجود دارد، چندان چشمگیر نیست. نمی‌شود در سطح جهانی به ترکیه به‌عنوان کشوری مهم در عرصه انرژی نگاه کرد، اما در منطقه چرا.
