فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
سران كشورهاي پاكستان،هند، افغانستان و تركمنستان سرانجام پس از سالها پيگيري خط لوله گاز تركمنستان به پاكستان و هند از طريق افغانستان قرارداد احداث پروژه گازي موسوم به تاپي را در عشق آباد امضا كردند در این بین اگر از دیدگاه عشق آباد به این پروژه بنگریم اهداف ترکمنستان از اجرای این پروژه چه میتواند باشد و این امر تا چه میزانی می تواند سیاست گذاری انرژی عشق آباد را از سایه روس ها بیرون برد؟
تركمنستان كشوري است كه به درياي آزاد راه ندارد و قبل از فروپاشي شوري كليه تعاملات انرژي خود را با روسيه و كشورهاي ديگر عضو اتحاد جماهير شوري انجام مي‌داد . پس از فروپاشي و استقلال تركمنستان كه ذخائر گاز بسيار زيادي دارد تعاملات خود را با ايران و ساير كشورها براي صادرات گاز و نفت آغاز نمود كه خط لوله انتقال گاز ايران از آن جمله است. طرح صادرات گاز به چين و هند هم همواره در سر لوحه برنامه‌هاي صادرات گاز در تركمنستان بوده است. صادرات به هند همواره تحت شعاع صادرات گاز ايران به هند بود كه علاوه بر آنكه براي هند تعامل بازار ايران ارحجيت داشت عبور خط لوله انتقال گاز از افغانستان با مخاطرات زيادتري روبرو بود. عشق آباد همواره سعي كرده است كه مشتريهاي متفاوتي را براي گاز خود داشته باشد كه بطور دربست در اختيار روسيه و شركت گاز پرم قرار نگيرد. اگر اين توافقنامه عملي شود تركمنستان در يافتن بازار مهمي مانند هند و اتكا كمتر به روسيه موفق بوده است.
با توجه به وجود موانع امنیتی در گذشنه بر سر را اجرای این پروژه به نگاه شما اجرای این پروژه با توجه به گذر از مناطق تقریبا ناامن افغانستان و پاکستان تا چه حدی ممکن است با مشکلاتی روبرو گردد ؟
مسئله امنيت خط لوله انتقال گاز از افغانستان همواره مورد بحث بوده است و تا زمانيكه صلح و ثبات در افغانستان وجود نداشته باشد اقتصاد اين طرح همواره مواجه با مسائل امنيتي خواهد بود . البته اين اولين باري نيست كه لوله انتقال گاز و يا نفت از نقطه‌اي عبور مي‌نمايد كه در‌گيريهاي محلي و قومي ريسك را زياد مي‌نمايد. امكان آنكه راهكارهايي براي كم كردن اين ريسك پيدا نمود ، وجود دارد.
در واقع هند به عنوان کشوری بزرگ ودر حال رشد و نیاز روز افزون به انرژی چه نگاهی به این خط لوله دارد آیا دهلی به سیاست متنوع کردن منابع وارداتی انرژی دست زده است ؟ دراین حال روابط با امریکا تا چه حدی توانسته این کشور را مجاب به عدم حضور در خط لوله صلح و حضور در تاپی کند ؟
در 20سال گذشته هند به دنبال دسترسي به گاز طبيعي براي توليد برق و مصرف در صنايع خود بوده است . مذاكرات براي خط لوله صلح با ايران از سال 1989 شروع شد . عدم موفقيت اين مذاكرات در 10 سال اول كه عمدتاً به علت اصرار هند براي پيدا كردن مسيري كه كمترين ريسك را داشته باشد و همچنين عدم تصميم‌گيري مقامات ايران در قيمت گاز بود اين طرح را به جايي رسانيد كه تحريمهاي آمريكا و فشارهاي سياسي براي معوق گذاشتن طرح از طرف غرب شروع شد و در حال حاضر علی رغم آنكه هندي‌ها هنوز بطور كلي علاقمندي نشان مي‌دهند ولي عملاً خط لوله صلح فقط به پاكستان پيگيري مي‌شود و از اين نظر حتي اسم اين طرح كه بخاطر كمك به صلح بين هند و پاكستان معروف شده بود ديگر چندان مربوط نمي‌باشد.
به نگاه شما امضا و اجرای خط لوله تاپی تا چه حدی می تواند رقیبی مهم برای خط لوله صلح باشد در این میان امضای اجرای این خط لوله چه تاثیراتی میتواند بر منافع و یا سیاست های کوتاه مدت و بلند مدت ایران در حوزه انرژی و صدرو آن به خارج از کشور بگذارد
در حال حاضر مذاكرات براي صادرات گاز ايران به شرق به پاكستان مي‌باشد و صحبتهايي هم براي آنكه ادامه از پاكستان به چين انجام شود در ميان بوده است . قرارداد گاز تركمستان به پاكستان و هند فقط وقتي مي‌تواند در طرح صادرات گاز ايران تأثير گذار باشد كه قيمت گاز تركمنستان به پاكستان و هند بسيار پايين‌تر از قيمت صادرات گاز ايران به پاكستان باشد كه در اين صورت پاكستان سعي خواهد نمود كمترين مقدار گاز را طبق قرارداد از ايران خريداري نمايد. اگر ايران بتواند با يك ديپلماسي پويا خط لوله انتقال گاز تركمنستان افغانستان پاكستان را به عوض افغانستان از طريق ايران انجام دهد از دوباره كاري جلوگيري مي‌شود و همه برنده خواهند بود . بدين ترتيب كه به عوض احداث خط لوله انتقال جديد كه احتمالاً حدود 10 ميليارد دلار هزينه خواهد داشت تركمنستان گاز به شمال ايران بدهد و ايران در مقابل از طريق خط لوله 56 اينچ احداث شده به پاكستان و هند گاز صادر نمايد.
در صورت موفقیت ترکمستان در اجرای خط لواه تاپی به نگاه شما پتانسیل صادراتی این کشور در راه اجرای پروژه ای همانند ترانس خزر تا چه اندازه ای است و این کشور به پیگیری آن با وجود مخالفت های زیست محیطی ادامه خواهد دا د؟ گذشته از این شما آینده سیاست های انرژی ترکمنستان را چگونه ارزیابی می کنید ؟
موفقيت تركمنستان براي اجراي انتقال گاز به اروپا از طريق درياي خزر همواره از احتمال كمي برخوردار بود زيرا روسيه نيز با آن موافق نمي‌باشد و رقيب جديدي را براي عرضه گاز به اروپا بر نمي‌تابد . علاوه بر آن براي تحقق بخشيدن به اين طرح تركمنستان مي‌بايد علاوه بر مشكلات سياسي و اقتصادي عبور خط لوله انتقال گاز از طريق درياي خزر منابع گازي خود را نيز بصورت جدي توسعه دهد . به نحوي كه بتواند همزمان صادرات خود را طبق قراردادهاي موجود به روسيه و ايران و طبق قرارداد جديد به پاكستان و در ضمن به اروپا انجام دهد.
