مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
تور چهار روزه اردوغان به سه کشور جنوبی حوزه خلیج فارس، بحرین، عربستان سعودی و قطر در حالی است که روابط میان کشورهای منطقه و ترکیه در وضعیتی نوین قرار گرفته است. علل و پیامدهای سفرمنطقه ای اردوغان در نگاه به کشورهای بحرین، عربستان و قطر در گفتگوی زیر مد نظر بوده است.
واژگان کلیدی: علل،منطقه ، اردوغان ، کشور، بحرین، عربستان، قطر
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف آقای اردوغان از سفر به کشورهای حوزه خلیج فارس چیست؟
کشورهای مانند ترکیه که بیشتر درگیر مسائل داخلی خود هستند، مسلماً سیاست خارجی در مناسبات و مسائل داخلی درگیر و تداخل پیدا می کند. چنین سفرهای قابلیت حل مسائل و کمشکش‌های داخلی و ارتقای جایگاه ایشان را دارد. نکته‌ی مهمتر که باید اشاره کرد این است که ترکیه درحال نزدیک شدن به ایام رفراندوم تقسیم قدرت هست، این سفر بسیار حائز اهمیت هست. اما در سطح منطقه‌ای چون تحولات سوریه در حال نزدیک شدن به نقطه عطف خود هست، این کشور نیاز به یارگیری در منطقه دارد. از آنجا که ترکیه بازنگری جدی در سیاست خود در مسائل سوریه و عراق داشته، مستلزم برقراری روابط و ایجاد لابی گری با کشورهای دوست از جمله عربستان هست که در این صورت مکمل یکدیگر شوند، از سوی دیگر برای رفع دلخوری کشورهای این منطقه از ترکیه در خصوص تنها گذاشتن آنها در بحران سوریه است. این سفر می تواند قابلیت همکاری با این کشورها در رابطه مسائل سوریه پس از داعش و عراق پس از داعش بسیار حائز اهمیت است. با توجه به اشاره‌ی آقای اردوغان این سفر از لحاظ رقابت با ایران در خصوص مسائل سوریه و عراق هم قابل اشاره هست. مسئله‌ی مهم دیگر مشکل حاد اقتصادی ترکیه که با معضلات خروج سرمایه‌ی ملی از کشور، کاهش ارزش پول ملی و مهاجرت روبه رو هست، ترکیه نیاز به کمک‌های کشورهای ثروتمند حوزه خلیج فارس بخصوص در جذب سرمایه‌های خارجی دارد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به اظهارات ضد ایرانی آقای اردوغان، تبعید یکی از رهبران شیعیان به ترکیه، نسبت ایران با مذاکرات آقای اردوغان با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در چه رابطه‌ی هست؟
هر چند در خصوص تبعید آیت الله شیخ عیسی به بحرین قطعیتی مشخص نشده است. اما اظهارات آقای اردوغان در بحرین نشان دهنده‌ی تداوم بدبینی نسبت به ایران هست و ترکیه قصد دارد که از میان کشورهای که با ایران مناسبات مناسبی ندارد از جمله بحرین، یارگیری کند. موضع گیری آقای اردوغان بیشتر نشان دهنده‌ی فرصت طلبی وی هست و از این مسائل در پیشبرد دیدگاه ها و اهداف شخصی خود استفاده می‌کند و جنبه‌ی جاه طلبی ایشان بسیار پر رنگ هست . احساس وی عقب افتادگی در برخی حوزه ها در قبال ایران است و تلاش در جبران است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به اختلافات ترکیه و عربستان در بازه‌ی یک ساله، دیدارها و ملاقات‌های این چنینی تا چه حد نزدیک کننده‌ی عربستان و ترکیه در بحران عراق و سوریه هست؟
مسلماً ملاقات‌ها و دیدارها در سطح کلان بی اهمیت نخواهد بود، اما ملاحظات کارگزارانه، ساختارها تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. چون سران دو کشور به خوبی از منافع و نیازهای ملت خود مطلع هستند. ترکیه از نظر گفتمانی خود عربستان را همچنان رقیب خود می‌پندارند و همچنین عربستان به خوبی از سیاست‌ها و موضع گیری‌های جاه طلبانه‌ی ترکیه آگاه هست. اما در هر صورت منافع مشترک این دو کشور در منطقه می‌تواند عامل همکاری‌های دو طرفه در این خصوص شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا امکان دیدگاه منعطف‌تری از سوی ترکیه با عربستان همانند کشورهای قطر و بحرین در یمن وجود دارد؟
یمن برای ترکیه به عنوان یک منطقه با نفوز شناخته نمی‌شود، اما بعضاً یمن معادل ائتلاف در حوزه‌ی محور ضد ایرانی امتیازاتی برای ترکیه دارد. سطح همکاری این دو به گونه‌ای هست که عربستان بیشتر در جهت یارگیری بیشتر، اجماع سازی و مشروعیت سازی حرکت می‌کند. به هر صورت در شرایط فعلی ترکیه رئیس کنفرانس اسلامی هست و قادر به کمک سعودی ها در عربستان هست. اما به دلیل عدم وجود منفعت ویژه برای ترکیه در این خصوص، ظرفیت های کمتری برای ترکیه وجود دارد و بیشتر در خصوص مسائل سیاسی از جمله کمک به تقویت روابط دیپلماسی عربستان در منطقه و جهان اسلام هست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی معتقدند بین ترکیه و قطر یک رابطه‌ی راهبردی در حال شکل گیری هست. با توجه به رویکرد خاصی که سران کشور قطر نسبت به جریان اخوان المسلمین تا چه میزان امکان رشد روابط قطر- عربستان در چشم انداز کوتاه مدت وجود دارد؟
در بسیاری از مسائل ما شاهد افزایش روابط قطر و ترکیه بدون توجه به مسئله‌ی اخوان هستیم چرا که نگاه دو کشور به جریان اخوان المسلمین نگاه ابزار گونه هست. اما مسائلی دیگری در این رابطه دخیل هست از جمله، مباحث انرژی که از یک سو ترکیه خواهان مطرح شدن هاب انرژی دنیا مطرح گردد و از سوی دیگر قطر حاوی ظرفیت‌های انرژی بسیاری هست و این دو مکمل یکدیگر هست. در گفتمان‌های اسلامی این دو کشور شباهت‌های بسیاری با هم دارد که لزوماً اخوانی نیست و از اسلام شیعی محور ایران و سعودی محور عربستان فاصله دارد و بدون اینکه تداخل و تصادمی در منافعشان ایجاد شود مانند روابط ترکیه و ایران، ایران و عربستان، این دو کشور مکمل همدیگر باشد و در آینده ظرفیت همکاری‌های دو کشور افزایش خواهد یافت. از جمله فعال شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر را میتوان نمونه‌ای از گسترش روابط این دو کشور محسوب کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به افزایش سطح روابط ترکیه با کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس، آیا امکان افزایش حضور و نفوذ ترکیه در این منطقه هست؟
کشور ترکیه بخشی از این پروژها را در راستای ابتکار استانبول و مقامات ناتو و شورای همکاری خلیج فارس دنبال می کند و در سطح دو جانبه از چنین ظرفیتی برخوردار نیست، اما اگر منافع خود از سوریه و عراق تأمین کند این مسئله صدق می کند، در غیر این صورت این ظرفیت برای ترکیه در شرایط فعلی وجود ندارد.
