مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در حال حاضر حدود 7 پروژه سرمایه گذاری در بخش برق در منطقه آسیای مرکزی در حال اجراست که یکی از آنها پروژه منطقه ای خط انتقال برق «کاسا-۱۰۰۰ (CASA-1000)» است. با وجود پاندومی کووید19 که بر پیشرفت ساخت و ساز تأثیر گذاشته است، اما تا قبل از 2021 این پروژه رشد حداکثری داشت و بیش از 30 درصد مصالح مورد نیاز این پروژه از جمله کابل های مخصوص وارد تاجیکستان شده بود و انتظار می رفت که ساخت آن در اواخر سال 2021 تکمیل شود(1).
پروژه «کاسا-۱۰۰۰» به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت های بازار منطقه‌یی انرژی برق، با ظرفیت انتقال ۱۳۰۰ مگاوات از کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان به کشور پاکستان از مسیر افغانستان، بستر بسیار مناسبی را برای آغاز معاملات خرید و فروش انرژی برق در منطقه فراهم مینماید. با انتقال انرژی برق از آسیای مرکزی به آسیای جنوبی، منافع اقتصادی مشترک کشورهای آسیای مرکزی و آسیای جنوبی در یک تجارت منطقه‌ای تامین خواهد شد. پیش بینی می شود 70 درصد برقی که از طریق آن به افغانستان و پاکستان می رسد از تاجیکستان و 30 درصد از قرقیزستان باشد(2). نقش افغانستان به عنوان یک کشور موثر در ترانزیت انرژی برق در منطقه تثبیت گردیده و در عین حال حضور و کسب عواید حاصل از ترانزیت انرژی برق در این پروژه، عاملی برای تقویت ثبات و رشد اقتصادی افغانستان پیش بینی شده است(3).
ضمن اینکه سیستم «کاسا-1000» از جدیدترین فناوری های ولتاژ بالا و جریان مستقیم به نام(HVDC) استفاده می کند تا هزینه انتقال نیرو را رقابتی نگه دارد و هزینه برق کمتری را برای مصرف کنندگان فراهم کند(4). فعالیت اصلی پروژه ساخت 570 کیلومتر خطوط انتقال است که حدود 15 درصد از کار خط انتقال تا اکتبر 2021 تکمیل شده است. پیش بینی می شود در صورت اجرای این پروژه، افغانستان در مدت ۱۵ سال، سالانه مبلغ ۴۵ الی ۶۵ میلیون دلار به عنوان کشور ترانزیت عایدی داشته باشد. افغانستان به ازای هر کیلووات ساعت برق که از طریق این کشور به پاکستان صادر می شود ۱.۲۵۵ سنت حق العبور دریافت خواهد کرد. از طرف دیگر انتقال برق «کاسا- ۱۰۰۰»می‌تواند به افغانستان از فشار مالی حاصل از واردات سوخت و همچنین بهبود خدمات کمک نماید.
از نظر اشرف غنی رئیس جمهور سابق افغانستان، «این پروژه گامی رو به جلو در جهت تبدیل افغانستان به مرکز ترانزیت انرژی در منطقه است که چنین همکاری اقتصادی به نفع همه کشورهای عضو است. چشم انداز ما تبدیل افغانستان به چهارراه ترانزیت انرژی در منطقه است». مقامات نیز ابراز داشتند«این پروژه رونق اقتصادی بزرگی را برای پاکستان و افغانستان به ارمغان خواهد آورد و نه تنها یک دهلیز انرژی بلکه پیوند دوستی بزرگ بین دو کشور برادر و همسایه خواهد بود. ضمن اینکه تأثیر سیاسی این پروژه بزرگتر از تاثیر اقتصادی آن است و این به تقویت همکاری بین کشورها کمک می کند»(5).
پروژه برق در حال ساخت آسیای مرکزی-آسیای جنوبی که در سال 2016 راه اندازی شد، امکان صادرات برق آبی مازاد را به پاکستان و افغانستان که از کمبود برق تحت فشار هستند، می دهد(6). کمبود و قطع مکرر برق به تولید صنعتی آسیب و می تواند مشاغل کوچک را تعطیل کند ضمن اینکه میلیون ها نفر را تحت تاثیر قرار می دهد. از این رو پروژه «کاسا-1000»که یک خط انتقال برق به طول 1270 کیلومتر است می تواند انرژی حاصل از سدهای آبی مازاد تولید شده در قرقیزستان و تاجیکستان را از طریق افغانستان به پاکستان صادر کند. با اجرای این پروژه، 1300 مگاوات برق از قرقیزستان و تاجیکستان به افغانستان و پاکستان منتقل می شود. افغانستان 300 مگاوات برق دریافت خواهد کرد و 1000 مگاوات باقی مانده از طریق خاک افغانستان به پاکستان منتقل خواهد شد. این پروژه به طور کامل برای کمک به کشورهای عضو برای پیشبرد طرح های توسعه به سمت آینده ای پایدارتر از نظر اقتصادی مطابقت دارد. این پروژه یک ادغام منطقه ای بزرگ را تشکیل می دهد و بازار برق را تقویت می کند(7).
بدین ترتیب عرصه و تقاضا باعث شده که کشورهای مورد نظر، پروژه «کاسا-1000» را برای انتقال برق، همچنین برای دسترسی بهتر به برق و گسترش بازارهای برای افزایش تجارت و یافتن راه حل های پایدار برای مدیریت منابع آب، اجرایی نمایند.
بودجه 1.2 میلیارد دلاری پروژه «کاسا-1000» توسط کنسرسیومی از موسسات توسعه بین المللی از جمله بانک جهانی، بانک توسعه اسلامی، بانک سرمایه گذاری اروپا، بانک اروپایی بازسازی و توسعه و دفتر توسعه خارجی و مشترک المنافع (بریتانیا) تامین می شود و آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده حمایت مالی برای دبیرخانه «کاسا-1000» را فراهم می کند. ساخت سیستم انتقال «کاسا-1000» ، با تمرکز بر پنج منطقه اصلی شکل گرفته است:
- 485کیلومتر خط انتقال برق 500 کیلوولت از داتکا جمهوری قرقیزستان به سغد تاجیکستان برای انتقال صادرات برق قرقیزستان؛
- 115کیلومتر خط انتقال برق 500 کیلوولت بین پست های گرو و سنگ توده در تاجیکستان؛
- یک ایستگاه مبدل 1300 مگاواتی در سنگ توده تاجیکستان؛
- خط انتقال 785 کیلومتر جریان مستقیم ولتاژ بالا از سنگ توده تاجیکستان به نوشهره پاکستان؛
- و یک ایستگاه مبدل 1300 مگاواتی در نوشهره پاکستان(8).
پاکستان هدف بلندپروازانه 25 درصد انرژی تجدیدپذیر تا سال 2025 و 30 درصد تا سال 2030 تعیین کرده است و با جدیت کار ساخت و ساز پروژه «کاسا-1000» در بخش تورخم به نوشهره از پروژه انتقال و تجارت منطقه ای آسیای مرکزی-آسیای جنوبی به ارزش 1.17 میلیارد دلار را آغاز کرد(9).
جمع بندی
اجرای پروژه «کاسا-1000» تا سال 2021 ادامه داشت اما به دلیل تغییرات حاکمیتی در افغانستان به حالت تعلیق درآمد و به نظر می رسد چشم انداز روشنی برای ادامه آن وجود نداشته باشد چراکه افغانستان و تا حد زیادی تاجیکستان با ناامنی و بی ثباتی سیاسی-اقتصادی و حضور گروه های مختلف افراط گرایان که به نحوی با سیاست های کشورهای منطقه در تعارض فکری-ایدئولوژی هستند مواجه است، و این مسئله ماهیت چالش برانگیز را برای امنیت جمعی کشورهای منطقه شکل می دهد که توازن بین امنیت و رفاه را برهم می زند. این در حالیست اگر کشوری نظیر چین که هم اینک قراردادهای تجاری-اقتصادی با افغانستان تحت حاکمیت طالبان منعقد کرده است، خواهان تکمیل پروژه های زیرساختی باشند در صورت نبود یک ساختار منسجم نظارتی بر رفتارهای خشونت آمیز سیستماتیک نخواهند توانست در تکمیل آن موفق عمل نمایند. بدین ترتیب اولین شرط در توسعه و اجرا و ایمن کردن فعالیت های اقتصادی-تجاری و پروژه های زیرساختی در این منطقه از جمله «کاسا-1000»، «قدرت مهار» فعالیت گروه های افراط گرا در افغانستان و نواحی پیرامونی است که به نظر می رسد به دلیل رقابت های ژئوپلیتیکی کشورهای مختلف در صحنه عملیاتی افغانستان با موانع و محدودیت های همراه باشد.
کلید واژگان: برق کاسا-1000, افغانستان, آسیای مرکزی, پاکستان, انرژی, امنیت, مریم وریج کاظمی
1-https://www.mfa.tj/en/berlin/view/6188/construction-work-on-the-casa-1000-project-will-be-completed-by-the-end-of-2021
2-https://www.cag.world/the-pandemic-did-not-affect-the-progress-of-the-casa-1000-construction-works-on-the-project-in-tajikistan-will-be-completed-in-time-before-the-end-of-2021
3-مریم وریج کاظمی(1400)، امکان سنجی بحران ژئواکونومیک در افغانستان و تاثیر آن بر فضای پیرامون، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره4، شماره2، صص414-399.
4-https://www.casa-1000.org/newsandevents
5-https://tolonews.com/business/afghanistan-begins-work-casa-1000-power-project
6-https://www.thenews.com.pk/print/812841-tajikistan-assured-of-early-completion-of-casa-1000-project
7-https://www.isdb.org/hub/turkey/news/pakistan-and-isdb-inaugurate-construction-of-power-transmission-lines-0
8-https://www.casa-1000.org/
9-https://www.dawn.com/news/1604034
