مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
نشست سران اتحادیه‌ی اروپا به منظور تلاش برای جذب شش جمهوری پیشین عضو اتحاد شوروی، روز پنج‌شنبه 28 نوامبر، در ویلینوس، پایتخت لیتوانی، برگزار شد و قرار بود اوکراین پیمان همکاری تجاری با اتحادیه‌ی اروپا را امضا کند، اما چند روز پیش از برگزاری اجلاس، ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرد: کیف به دلیل مشکلات اقتصادی، امضای موافقت‌نامه با اروپا را به طور موقت از برنامه خارج می‌کند. در اين حال با وجود اینکه تحولات اوکراین و تظاهرات اعتراضی مردم این کشور وارد ماه دوم شده است.در همين راستا براي واكاوي بحران دامنه دار اوكراين گفتگويي با دكتر بهشتي پور كارشناس اوراسيا داشته ايم:
واژگان كليدي: روسيه و اوكراين، بحران داخلي اوكراين، بحران در اوكراين، رقابت غرب و روسيه در اوكراين، آينده سياسي اوكراين، تداوم بحران در اوكراين
مركز بين المللي مطالعات صلح: علل تداوم بحران در فضاي داخلي اوكراين چيست؟
در شرق اوكرايني عمدتا مراكز كشاورزي و غرب اوكراين هم عمدتا مراكز صنعتي قرار گرفته است. در كشور چهل و هفت تا هشت ميلوني نفري 17 را روس تبار ها تشكيل ميدهدند كه در بخش شرقي اوكراين حضور دارند. اين روس تبارها به روش اولي طرفدار و حامي نزديكي روابط با روسيه هستند اين موضوع از ابتدا قابل مشاهده بود و در هر انتخابات احزاب روس گرا در مقابل احزاب طرفدار نزديكي با غرب گرا بودند. نقطه عطف اوكراين در سال 2004 بود كه تقلبي در انتخابات صورت گرفت و آقاي يانوكوويچ كه در حال حاضر رئيس جمهور اوكراين است در آن زمان متهم به تقلب شد ديوان عالي كشور راي به تقلب داد و اشاره كرد بايد انتخابات تجديد شود اما اين موضوع با تظاهرات گسترده مردم و كمك امريكا انقلابي رنگي همانند آنچه در گرجستان در 2003 شد. اما شرايط امروز و به عبارتي از آبان ماه گذشته در اوكراين بعد از اينكه اوکراین خواست پیمان همکاری تجاری با اتحادیه‌ی اروپا را امضا کند رخ داد. چند روز پیش از برگزاری اجلاس، ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور اوکراین، اعلام کرد: کیف به دلیل مشکلات اقتصادی، امضای موافقت‌نامه با اروپا را به طور موقت از برنامه خارج می‌کند. دو دليل مهم دولت در عدم امضا اينها بود. نخست اتحاديه اروپا شرط كرده بود كه اگر اوكراين عضو اتحاديه گردد بايد حتما قيد عضويت در اتحاديه تجاري با روسيه را بزند و در اتحاديه روسيه، روسيه سفيد و قزاقستان عضو نگردد. اين امر در حالي است كه اوكراين خيلي خيلي اهميت دارد وزنه تاثيرگذاري در اتحاديه گمرگي و تجاري بين روسيه و دو كشور ديگر است و مي تواند ارزش آن را افزايش دهد. در واقع با مخالفت اتحاديه اروپا در پذيرش فقط يك گزينه رئيس جمهور كشور در انتخابي تاريخي قرار گرفت لذا ترجيح داد كه قرارداد با اتحاديه اروپا را امضا نكند لذا مخالفت ها و اعتراضها شروع شد و شاهد دگرگوني ها و تظاهرات هاي مختلف در اوكراين بويژه در شهرهاي مختلف بوديم. بعد هم ابعاد اين موضوع گسترش پيدا كرد و عملا خواسته ها بيشتر شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رییس شورای اروپا با انتقاد از برخورد خشونت آمیز با معترضان اوکراینی، اعلام کرد وضع محدودیت برای معترضان، بحران این کشور را حل نمی کند. کمیسر امور توسعه اتحادیه اروپا با رییس جمهوری اوکراین و رهبران مخالف دولت این کشور دیدار و بر توقف درگیری ها در این کشور تاکید کردند. در اين حال رويكرد كنوني اتحاديه اروپاو غرب در مورد اوكراين چيست؟
اين بحران سه سطع دارد . نخست سطح داخلي و اوكراين است.دوم سطح منطقه اي اين بحران بين اتحاديه اروپا و كشور اوكراين است .يعني اهميتي كه اوكراين از نظر ژئوپلتيك براي اتحاديه اروپا دارد موجب شده اگر اوكراين در اتحاديه اروپا عضو گردد در بلند مدت اين توسعه حوزه نفوذ اتحاديه اروپا در مرزهاي غربي روسيه بسيار حائز اهميت است .در سطح بين المللي نيز اين بحران را مي توان در رقابت هاي بين روسيه و امريكا ديد. در اين شرايط در داخل اوكراين به دليل رقابت هايي كه درسالهاي اخير بين امريكا و روسيه در حوزه هاي مخلتف چون سوريه، ايران و ماجراي اوستيا جنوبي و آبخازيا رخ داده است و نوعي رقابت جديد بين روسيه و امريكا بوجود آمده است. يعني حالت تعامل به رقابتي گسترده تبديل شده است. بنابراين بايد گفت اوكراين به تنهايي تصميم گير بحران نيست. به عبارت ديگر مسئله تنها به تصميمات يانوكوويچ بسته نيست. درست است كه وي و مخالفان وي بايد در اين مورد تصمين بگيرند، اما به دست خود تحت تاثير تصميم هايي هستند كه اتحاديه اروپا و غرب ميگيرند. چنانچه رسما مقامات آلماني و فرانسوي در تظاهرات هاي مخالفان شركت كرده و از اين امر حمايت ميكنند. امريكايي ها هم به صراحت از اين امر حمايت ميكنند، لذا رقابت گسترده است .
مركز بين المللي مطالعات صلح: از نگاه بسياري بحران كنوني رقابت شدید غرب و روسیه برای جذب «کیف» و تلاش دو اتحادیه‌ی روسی (اتحادیه‌ی گمرکی) و غربی (اتحادیه‌ی اروپا) برای همگرا کردن اوکراین با خود و رقابتی تنش‌آور بین روسیه و غرب برای به دنبال خود کشاندن اوکراین است. در اين شرايط روسها در قرارداد با کیف بستند پانزده میلیارد یورو از امکانات صندوق رفاه ملی روسیه را به اوکراین واگذار كردند. از طرف دیگر، این امر مورد توافق قرار گرفت که قیمت گاز برای کیف به طور موقت از بیش از 400 دلار به 5/268 دلار در هر هزار متر مکعب کاهش داده میشود. اما این گونه توافق‌ها، که مورد قبول کشورهای غربی نبوده و نيست. آيا روسیه این توان و ابزار را دارد که برای جلوگیری از هم‌گرایی کیف و بروکسل، رويكردهاي سخت گيرانه اي در مورد اوكراين برگزيند؟
روسها نگاهي تاريخي به اوكراين دارند و اساسا نمي توانند بدون اوكراين باشند. يعني اوكراين هم نقش ژئوپلتيك براي روس ها دارد و حائل بين روسيه و اروپا است و ازطرف ديگر هم بزرگترين خط لوله صادرات گاز روسيه به اروپا از اين كشور مي گذرد و روسيه نمي تواند اوكراين را فراموش كند و نگاهي بي طرفانه اي به اوكراين داشته باشد. از سوي ديگر هم اوكراين وابستگي شديدي به اقتصاد روسيه دارد و سطح گسترده مبادلات با روس ها دارد. لذا روسيه با همه امكانات خود وارد اين ماجرا شده است تا اوكراين را به هر نحو ممكن حفظ و دولت طرفدار روسيه را در كيف نگه دارد و دوم اينكه در اتحاديه گمرگي و تجاري كه قرار است بع اتحاديه اوراسيا بدل شود حضور داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاهي جمعیت عمده‌ی مناطق شرقی و جنوبی اوکراین را روس‌تبارها تشکیل داده‌اند و مسکو در صورت لزوم، می‌تواند از آن‌ها به عنوان ابزار فشار استفاده کند. به دنبال برگزاری تظاهرات هواداران هم‌گرایی اوکراین با اروپا، مخالفین یانوکوویچ، از جمله ویتالی کلیچکو (حزب ضربه)، یولیا تیموشنکو (حزب میهن) و آلگ تیاک نیبوکا (حزب آزادی)، از رهبران غرب‌گرا هستند، متحد شده و خواستار استعفای دولت و برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری شده‌اند.در اين بين سناريوهايي مختلف براي اوكراين چيست؟
سه سناريو را ميتوان در مورد اوكراين متصور شد. نخست پيشنهاد يانوكوويچ و مشاركت مخالفان در سطح نخست وزير و وزير كشور و وزيران كليدي در كابينه است و دوم اينكه گستردگي تظاهرات به گونه اي باشد كه منحر به آن گردد كه يانوكوويچ در نهايت تن به انتخابات جديد دهد و در اين انتخابات هم پيروز گردد. فرض سوم اين است در نهايت انتخابات بزگزار گردد اما آقاي يانوكوويچ شكست خورد و احزاب مخالف از جمله خانم تيموشنكو در انتخابات پيروز گردند. اگر اين امر رخ دهد اوكرايني به تحولات جديدي رسيده است اگر چه ما نمي توان نام اين امر را انقلاب گذارد بلكه تغيير دولت است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: روسها خشنود از تحولات اخیر صحنه‌‌ی بین‌الملل، از جمله مسائل سوریه (عدم حمله‌ی نظامی آمریکا به دمشق) و اگر دومین پیروزی دیپلماتیک خود را به دست نياورند آيا اگر بحران کنونی تشدید شود و طرفین مناقشه به توافقی نرسند، احتمال تقسیم کشور وجود دارد؟
فرض تجزيه اوكراين خيلي دور و زير 5 درصد است چرا كه سرنوشت غرب و شرق اوكراين به هم گره خورده است. يعني درست است كه اختلافات شديدي بين جناح هاي اوكرايني وجود دارد اما به گونه اي به هم نزديك هستند و از نظر تاريخي، فرهنگي، اقتصادي و ژئوپلتيتيك به هم گره خورده اند. در اين حال اگر به دو بخش تقسيم گردند و يا تجزيه گردند وضعيتي به مراتب بدتر خواهد داشت. لذا فكر نمي كنم عقلاي اوكراين و رهبران احزاب به سمت تجزيه كشور روند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
