مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روابط هند با روسیه در سال‌های اخیر، با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بوده است به نظر می‌رسد که روسها علاقه‌مند هستند تا مناسبات نزدیک و عمیق دو طرف در دوران شوروی را مجدداً احیا کنند، اما آنها در سال‌های اخیر رقبای زیادی پیدا کرده‌اند. هند و روسیه قبلا خود را شریک استراتژیک ویژه می‌ناميدند اما اكنون داراي شرایط متفاوتی نسبت به گذشته هستند. در اين بين سفر رسمی ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه به هند همراه با توافقنامه های مهم دوجانبه اين پرسش را مطرح ميكند كه آيا روابط گذشته هند و روسيه قابل برگشت به روابط گسترده و استراتژيك گذشته است؟براي پاسخ به همين پرسش گفتگويي با دكتر محمود شوري كارشناس مسائل روسيه داشته ايم:
واژگان كليدي: روسيه، هند، نيروگاه هسته اي، عضو دائم شوراي امنيت، امريكا، تسليحات نظامي
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به روابط كنوني روسيه با هند نسبت به يك دهه پيش نگاهي داشته باشيم چه تحولاتي در روابط دو كشور ايجاد شده است ؟
اگر به روابط دو كشور نسبت به يك دهه قبل نگاهي كنيم تحولات مهمي را پشت سر گذاشته است. در اين دوره دو كشور در سطح بين المللي نوعي جهش داشته و سطح قدرت خود را به گونه اي قابل توجه افزايش داده اند. لذا نوع روابط دو كشور هم براي خود اين كشورها و هم براي روابط بين الملل خيلي مهم است. چيزي كه مشخص است آن است كه روسيه و هند تقريبا از سال 2000 كه موافقنامه مشاركت استراتژيك را امضا كرده اند تلاش كرده اند كه روابط خوب دوران شوروي را بازسازي كنند. ما ميتوانيم بگويم كه بازسازي روابط مهمترين مولفه و موضوع در روابط روسيه و هند در يك دهه گذشته بوده است. به هر حال هند در دوران شوروي از مهمترين شركاي روسيه به شمار مي آمد و با توجه به نگرش سوسياليستي كه در سياست هند جاري بود دو كشور روابط خوبي داشتند. بعد از فروپاشي شوروي ما شاهد افولي در روابط دو كشور بوده ايم. اما در يك دهه گذشته مجددا دو كشور تلاش كرده اند كه به بازسازي روابط خود بپردازند و عملا اين روابط در حوزه هاي مختلف اعم از نظامي، اقتصادي و تكنولوژيكي گسترش نسبت قابل قبولي داشته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين متغيرها و بسترهاي همكاري روسيه و هند در چه حوزه هايي قرار داشته است ؟
همانگونه كه گفته شد مهمترين عامل نزديكي روسيه و هند در دوران جنگ سرد همكاريهاي نظامي بود . هند در دوراني مهمترين خريدار تسليحات شوروي بود و حتي اكنون نيز بيش از هشتاد درصد از تجهيزات نظامي هند منشا روسي دارند. در حوزه هايي همچون دريايي، زميني و.. تسليحات روسي مهمترين تسليحات ارتش هند است. اكنون نيز مهمترين بستر همكاري دو كشور موضوع همكاريهاي نظامي است. اما در يك دهه گذشته روسيه و هند در حوزه همكاريهاي تكنولوژي هم روابط خوبي داشته اند. هند يكي از كشوهايي است كه در توليد نرم افزار جهش قابل توجهي داشته و روسيه هم در اين زمينه دچار مشكلاتي بوده و در زمينه نرم افزار هاي الكترونيكي و… نتوانسته رشد قابل توجهي داشته باشند. بنابراين به همين دليل همكاريهاي بين دو كشور وجود داشته است. گذشته از اين نيز روسها در زمينه ساخت نيروگاه هسته اي براي هند كار كرده و در زمينه تبادل تجاري و اقتصادي همكاري دو كشور روند خوبي داشته است. هر چند دو كشور از ميزان همكاري اقتصادي راضي نيستند. چرا كه در حال حاضر روابط اقتصادي دو كشور ده ميليارد دلار است كه در نظر است به بيست ميليارد دلار رسد. از نظر سياسي هم هند جزو كشورهايي است كه علاقمند است به عنوان نامزد عضو دائم در شوراي امنيت سازمان ملل متحد پذيرفته شود. در اين زمينه با توجه به نزديكي ديدگاههايي كه بين روسيه و هند وجود دارد روس ها حداقل در مذاكرات ديپلماتيك بين دو سو و سياست هاي امنيتي خود از اين موضع هند حمايت كرده اند و حمايت روسيه هم مي تواند موثر باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نگاه شما نقش و نگاه آمريكا به همكاري ها و همگرايي هاي روسيه و هند چيست؟
از آغاز روابط شوروي و هند عامل امريكا نقش موثري در اين روابط بود. يعني در دوران جنگ سرد روابط هند با امريكا روابط گرمي نبود. چه اينكه هند جزو معدود كشورهايي بود كه علي رغم داشتن رابطه با شوروي و جزو سران غير متعهد هم بود، اما برعكس روابط خود با شوروي با امريكا روابط خوبي نداشت. يعني از يك سو غلبه نگرشهاي سوسياليستي در سياست گذاري هاي هند و از سوي ديگر چون امريكا مهمترين حامي تسليحاتي و سياسي پاكستان در دوران جنگ سرد بود. موجب عدم وجود رابطه خوب هند با امريكا شد. گذشته از اين بعد از آزمايش هسته اي كه هند مورد تحريم امريكا قرار گرفت عملا در دوره اي روابط منفي بود. در اين حال در سالهاي اخير تلاش شده است جهشي در روابط هند و امريكا ايجاد گردد كه به نوبه خود در روابط روسيه و هند نيز تاثير گذار است. امريكايي ها با توجه به رشد قابل توجه اقتصادي هند علاقمند هستند نوع روابط اقتصادي، سياسي و هم نظامي خود را با هند گسترش دهند. بنابراين امريكا اكنون در حال مطرح شدن به عنوان رقيبي براي روسيه در هند هم از نظر فروش تسليحات و هم از نظر همكاريهاي سياس و اقتصادي است و اين رقابت هم در آينده بيشتر خواهد شد. بنابراين اينكه روسيه و امريكا چگونه روابط خود را با هند تنظيم كنند يكي از مسائل محوري در سياست خارجي روسيه، هند و امريكا است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي بر اين نظرند كه روابط نظامی هند از روابط خریدار-فروشنده به طراحی و تحقیق مشترک افزایش یافته، بطوری که اکنون دو کشور در حال طراحی مشترک نسل پنجم جت های جنگنده هستند. در اين بين آيا متغير همكاري هاي نظامي و امنيتي مهمترين نقش را در روابط كنوني هند و روسيه دارد؟
قطعا اينگونه است. در موضوع نظامي بحث تحقيق و پژوهش دو كشور تلاش كرده اند با استفاده از توان علمي و تحقيقاتي همديگر سطح تكنولوژي نظامي مبادله شده را ارتقا دهند و پروژه هاي مشتركي را تعريف كنند. يعني به نحوي از دانش هندي ها و ساختارهاي روسي بهره گرفته شده تا تجهيزات نظامي پيشرفته تر و مشتركي توليد گردد. گذشته از اين تاسيسات مشترك هند و روسيه در زمينه ساخت تجهيرات نظامي در نوع خود منحصر بوده است. من فكر ميكنم بيشتر روسيه تنها در روابط خود با هند و چين است كه به نوعي به انتقال تكنولوژي توجه كرده است. در اين راستا توان پژوهشي بالاي هند و پيوند خوردن اين امر با تكنولوژي روسيه مي تواند براي دو طرف مفيد باشد و در آينده شاهد همكاريهاي بيشتر باشد. به گونه اي كه با انتقال تكنولوژي هند صاحب توانمندي هايي در زمينه نظامي و تسليحات باشد. من فكر ميكنم كه روابط دو سويه خريدار فروشنده نيست بلكه رابطه همكاري مشترك است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بخش اعظم تحلیل‌ها درباره سیاست خارجی هند، به مناسبات استراتژیک هند با آمریکا معطوف می‌شود. آيا مي توان گفت هنوز هند مهم ترین شریک راهبردی روسیه در جنوب آسیا است؟
در جنوب آسيا ما كشوري ديگري نداريم كه بتواند جايگاه هند را براي روسيه داشته باشد. با توجه به رشد اقتصاد بالا موجب شده هند به عنوان قدرتي در حال ظهور و قدرت آينده جهاني فراتر از مسائل منطقه اي قرار داشته باشد و بتواند در آينده روسيه و در سطح جهاني تعيين كننده باشد. همانگونه كه مي دانيم روسيه، هند و چين و به علاوه برزيل در مجموعه اي به نام بريك عضو هستند و بسياري اين مجموعه را در آينده جهان بسيار تعيين كننده مي دانند. من فكر ميكنم اگر قرار باشد كه در ساختار شوراي امنيت سازمان ملل اصلاحاتي صورت گيرد هند و برزيل به عنوان دو پايه اصلي بريك نامزدهاي مهم هستند و مي توانند براي روسها تعيين كننده باشند. البته نيز نبايد عوامل ديگري را هم در اين زمينه ناديده گرفت. چرا كه روس ها هم بدون رقيب نيستند و امريكايي ها و فرانسوي ها و.. تلاش مي كنند روابط خود را با هند افزايش دهند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش پاكستان و چين در هر گونه همگرايي و يا واگرايي روسيه و هند چگونه قابل تحليل و بررسي قرار مي دهيد ؟
بين چين هند و روسيه مجموعه اي از ارتباطات وجود دارد كه حتي بحث مشاركت استراتژيك سه جانبه بين سه كشور را مطرح مي سازد. با توجه به ميزان جمعيتي كه در اين منطقه وجود دارد و بخش عمده اي از جمعيت جهان را تشكيل ميدهد مي تواند يك نوع همگرايي سياسي بين سه كشور وجود داشته باشد. يعني اين سه كشور مي توانند بلوك قدرتمندي به وجود آورند .اما بحث پاكستان موضوع متفاوتي است و با وجود اختلاف نظراتي كه بين پاكستان و هند وجود دارد روسيه هيچ وقت طرف پاكستان نبوده و از موضع هند در مورد كشمير حمايت كرده است. گذشته از اين نيز با توجه به عضويت ناظر هند و پاكستان در سازمان همكاري هاي شانگهاي من فكر ميكنم اگر اين سازمان بتواند با استفاده از ظرفيت هاي خود اختلافات هند و پاكستان را به نحوي حل كند مجموعه كشورها در چارچوب شانگهاي به بلوك قدرتمند جهاني بدل مي گردند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط همگرايانه و يا واگرايانه هند و روسيه به چه متغيرها و عواملي بستگي دارد؟
عامل مهمي در اين زمينه قدرت هاي رقيب روسيه در سطح جهاني و سياست گذاري هاي آنها در مورد هند است. من فكر ميكنم روس ها و هندي ها زمينه هاي مشترك همكاري گسترده اي دارند ولي ممكن است راهها براي گسترش همكاري ها در شرايط مختلف قوي يا ضعيف باشد. در اين حال دلايلي براي واگرايي زياد بين روسيه و هند وجود ندارد و از نظر ديدگاه هاي سياسي هم دو طرف ديدگاه ها و نيازهاي مشتركي دارند. به همين دليل هم اختلاف نظر سياسي عمده اي بين دو كشور مشاهده نمي كنيم كه با تشديد اين اختلافات نوعي واگرايي ( كه ممكن است جنبه اقتصادي هم داشته باشد) بين دو كشور ايجاد گردد. بنابراين چيزي كه مي توان شاهد آن باشيم تشديد همگرايي يا تضعيف همگرايي بين دو كشور است نه واگرايي يا همگرايي .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط هند و روسيه را با چه سناريويي مورد بررسي قرار مي دهيد؟
من فكر ميكنم هند و روسيه در آينده ناگزير به گسترش همكاري با هم هستند. هر دو كشور به همديگر نياز دارند و اين همكاري ها براي دو طرف مفيد و سازنده است. به همين دليل من تصور ميكنم كه در آينده روابطي كه از آغاز استقلال هند شروع شده روند گسترشي خود را حفظ كند. جدا از اين نيز نمي توان چالش خاصي در روابط بين دو كشور مشاهده كرد و بيشتر اين امر به رويكرد رقباي روسيه و سهم گيري در بازار تسليحاتي هند بستگي دارد. جدا از اين نيز در ساير حوزه ها هم دليل عمده اي براي به چالش كشيده شدن روابط وجود ندارد. هند همچنين در حوزه هايي نفوذ روسيه مانند آسياي ميانه انگيزه و اراده اي رقابت با اين كشور را ندارد و يا اين اراده را از خود نشان نداده است. چنانچه شايد هند در تاجيكستان همانند روسيه پايگاه داشته باشد، اما همه اينها به نوعي پذيرش از سوي دو طرف همراه بوده است و حضور هند در آسياي مركزي جاي روسيه را تنگ نمي كند.
