سام سهرابی
پژوهشگر مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
سوریه، کشوری در خاورمیانه است که از سال 2011 درگیر یک نزاع مسلحانه و پیچیده است. این نزاع، مهاجرت‌های گسترده مردم سوریه شده است. در این فضای پیچیده، چین، یکی از قدرت‌های بزرگ جهان، نقشی مهم را ایفا کرده است.
مناقشه سوریه که در سال 2011 آغاز شد، توجه بین المللی گسترده ای را به خود جلب کرده است و قدرت های مختلف جهانی برای نفوذ در حال رقابت هستند. در این میان، نقش چین با توجه به اصول منحصربه‌فرد سیاست خارجی و نفوذ فزاینده اقتصاد جهانی به ویژه جذاب است.
چین، کشوری است که در طول تاریخ، رویکردی خاص در مورد مسائل بین‌المللی داشته است. این کشور، به عنوان یک قدرت بزرگ با تاکید بر اصل عدم دخالت در مسائل داخلی، رویکردی خاصی را دنبال کرده است. چین از حق وتوی خود در سازمان ملل متحد در حدود 10 مورد برای محافظت از اسد در برابر تحریم ها، جلوگیری از تحقیقات دادگاه کیفری بین المللی، استفاده کرد.
چین روابط خود را با سوریه از طریق سرمایه گذاری مالی دوجانبه و سازمان ملل متحد، کمک ها و کانال های دیپلماتیک توسعه داد. چین به عنوان یکی از پشتیبانان اصلی حکومت Bashar al-Assad شناخته شده است. این پشتیبانی از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار مهم بود. سرنگونی ناگهانی خاندان اسد در سوریه ، جهان را غافلگیر کرد. بشار اسد، رئیس جمهور برکنار شده سوریه، پس از یک حمله برق آسا به رهبری گروه اسلام گرای هیئت تحریر الشام و متحدانش از کشور گریخت.
پکن و دمشق در دوران حکومت اسد روابط محکمی برقرار کردند و رهبر سابق سوریه سال گذشته در سفری نادر به خارج از خاورمیانه به چین آمد و با شی جین پینگ رئیس جمهور آن دیدار کرد و یک «مشارکت استراتژیک» برقرار کرد.
اقتصاد
چین، در طول نزاع سوریه، مشارکت‌هایی در بخش اقتصادی سوریه داشته است. این مشارکت‌ها، از جمله سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی سوریه، از جمله بخش‌های نفت و گاز، صنایع سنگین، و بنا‌بستی است. برای مثال، شرکت‌های چینی در بخش نفت و گاز سوریه فعالیت داشته‌اند. اما چین به یک شریک اقتصادی مهم برای سوریه تبدیل نشده است یا سوریه نماینده یک گره مهم در ابتکار کمربند و جاده (BRI) شی جین پینگ نیست. نگاهی به نقشه طرح کمربند و جاده نشان می دهد که هیچ یک از کمربندها، جاده ها یا خطوط لوله هرگز برای عبور از خاک سوریه برنامه ریزی نشده اند. بندر لاذقیه یک گره حیاتی برای جاده ابریشم دریایی چین در شرق مدیترانه است، هنوز حدس و گمان بود.
سرمایه گذاری ها و قراردادهای ساخت و ساز چین در سوریه همگی قبل از جنگ داخلی آغاز شده اند. وعده های بی پایان چین برای تجارت، سرمایه گذاری و بازسازی بیشتر در سوریه محقق نشده است. پکن در سال ۲۰۱۷ متعهد به کمک ۲ میلیارد دلاری به سوریه شد و کمک ها محقق نشده است.
سقوط اسد احتمالا پایان یک «مشارکت استراتژیک» بود که پکن در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳ ایجاد کرد. «مشارکت استراتژیک» تنها یک تحول اخیر در تاریخ طولانی روابط بین دو کشور است. صادرات سوریه به چین در سال ۲۰۲۲ تنها ۲ میلیون دلار بوده است که کالاهای اصلی آن کالاهای سبزیجاتی، صابون، محصولات مرتبط با صابون (مانند پاک کننده ها، شمع ها و غیره) و روغن زیتون بوده است. تجارت دوجانبه چین و سوریه با نرخ سالانه ۲۲.۴۹ درصد کاهش یافته است و از ۱.۲۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۳۵۶ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است.
چین، در طول بحران سوریه، مشارکت‌هایی در بخش انسانی و ارائه کمک‌های انسانی به مردم سوریه فعالیت کرده است.
نگرانی های امنیتی چین
اخیرا وزرای خارجه ایران و چین نسبت به آشفتگی و ناامنی در سوریه هشدار دادند و خواستار انتقال قدرت صدف و تشکیل یک دولت فراگیر سوریه شدند. وزرای ایران و چین نسبت به پیامدهای هرج و مرج و ناامنی در سوریه ابراز نگرانی کردند، بر لزوم حفاظت از وحدت ملی و تمامیت ارضی سوریه تأکید کردند و خواستار انتقال امن قدرت در این کشور عربی شدند که منجر به پاسخگویی به خواسته های کل جامعه سوریه توسط دولتی شود. وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، هم قبلا به همتای مصری خود گفت که پکن در مورد وضعیت سوریه «عمیقا نگران» است، آنها خواستار احترام به حاکمیت سوریه هستند.
حضور بیش از 5000 اویغور در سوریه است که بنا به گزارش ها به صف حزب اسلامی ترکستان پیوسته اند – یک گروه جدایی طلب اویغور با ریشه در منطقه غربی چین سین کیانگ که در کنار هیئت تحریر الشام جنگیده است. جنگجویان این سازمان در تصرف دمشق و سرنگونی رژیم اسد دست داشته اند.» بر اساس گزارش ها، هیئت تحریر الشام یک ویدیوی تبلیغاتی را از سوریه پخش کرد که در آن از مسلمانان خواست تا به ندای جهاد پاسخ دهند، علیه دولت مستبد چین به پا خیزند و خود را از کنترل چین آزاد کنند. این یک نگرانی امنیتی نگران کننده برای پکن ایجاد می کند.
حزب اسلامی ترکستان (TIP) که یک گروه جهادی با اکثریت قوی اویغور است، اخیرا موضع ضد چینی و تهدید به خشونت علیه دولت چین را کاملا روشن کرده است. TIP اعلام کرد که جهاد خود را از سوریه تا منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ در غرب چین گسترش خواهد داد. این منطقه تقریبا 11 میلیون اویغور در خود جای داده است.
این تحول اخیر ممکن است بر روابط بین طالبان و چین و همچنین سایر گروه های افراطی در حاشیه جغرافیایی چین تأثیر بگذارد. با تمرکز توجه بر چالش های داخلی پکن با تروریسم، جدایی طلبی، و تکه تکه شدن بالقوه – در این مورد، «آزادی» «اویغورستان» از چین است.
هر چند احمد الشرع که با نام مستعار جولانی شناخته می شود، گفت که سوریه تهدیدی برای جهان نخواهد بود و او به دنبال یک همسایگی صلح آمیز است. اما پیامدهای کامل فروپاشی دولت اسد هنوز احساس می شود. پیروزی هیئت تحریر الشام در جنگ داخلی سوریه تهدیدی فوری برای چین نیست.» با این حال، بازگشت “ستیزه جویان TIP که تجربه رزمی کسب می کنند به چین چالش برانگیز خواهد بود. چین نگران پیوستن آنها به سایر نیروهای رادیکال در افغانستان و پاکستان هم است .
چین از سقوط اسد خوشحال نیست و نوعی شکست برای دیپلماسی خاورمیانه چین است و درگیری ممکن است گسترش یابد و کشورهایی را که چین در آنها منافع قابل توجهی دارد، بی ثبات کند. همچنین چین، به عنوان عضو دائمی شورا در شورای امنیت ، نقشی بسیار مهم در مذاکرات بین‌المللی در مورد سوریه دارد.
با این حال رویکرد چین به سوریه ریشه در سیاست خارجی گسترده‌تر عدم مداخله آن دارد. این کشور به دنبال متعادل کردن منافع خود در منطقه با اصول حاکمیت و عدم تعهد است. هدف راهبردهای چین در سوریه تقویت نفوذ منطقه ای این کشور و مقابله با دیگر قدرت های جهانی مانند ایالات متحده است. چین به دنبال تثبیت موقعیت خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در سیاست خاورمیانه می پردازد.
تعامل چین در سوریه با ترکیبی از ملاحظات استراتژیک، اقتصادی و دیپلماتیک هدایت می شود. با تکامل درگیری سوریه، سیاست‌ها و منافع چین احتمالاً با چالش‌ها و فرصت‌های جدید سازگار می‌شوند و پویایی منطقه و نفوذ جهانی آن را شکل می‌دهند.
چین در سوریه، با توجه به اصول سیاست خارجی خود، اهدافی اقتصادی، سیاسی، و منطقه‌ای دنبال می‌کند. اگر سوریه بتواند کشور را مدیریت و امور را مرتب کند، می توان انتظار داشت که دیپلمات های چینی به سرعت تلاش کنند تا با هر کسی در قدرت معامله کنند تا منافع پکن را تضمین کنند. لذا این معنی نیست که احیای روابط با چین کاملا از روی میز خارج خواهد شد.
