مهدی مطهرنیا
استاد دانشگاه و آینده‌پژوه سياسي
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح –IPSC
جایگاه و به پیروی از آن نقش حکومت‌ها در روابط باهم از یک سو تابعی از قدرت حکومت‌ها درصحنهٔ بین‌المللی و از سوی دیگر ارتباط دوجانبه؛ و نیازهای کشورهای مختلف به یکدیگر در رفع احتیاجات و خواسته های خود است. درواقع ارتباط امری دوجانبه است و این راه دوجانبه بر اساس رابطه ای معنادار، تعریف شده، هدفمند و معطوف به دستیابی به منافع فزونتر در ارتباط با هویت عملیاتی برخوردار است، لذا از یک سو با توجه به جایگاه امریکا و ایران در نظام بین‌الملل و از سوی دیگر نیاز هند به نقش و جایگاه و ارتباط با هر دو کشور توجه داشت.
ایالات‌متحده امریکا ابرقدرت به جای مانده از قرن بیستم میلادی و وارث قدرت امپراتوری‌های گذشته است که با جهت‌گیری‌های دمکراتیک در جهان شناخته می‌شود و همکاری‌های بسیار بالایی میان ایالات‌متحده امریکا و هندوستان و دیگر کشورهای منطقه وجود دارد. لذا ارتباطات اقتصادی و روابط فرا اقتصادی امریکا با هر دو در منطقه می‌تواند موردتوجه قرار گیرد. به علاوه باید توجه کنیم که همین موضع هم باید در روابط ایران و هند نیز مورد توجه قرار گیرد. اکنون پیشینه روابط هند با امریکا در جنگ سرد و بعد از آن مورد توجه بسیاری از محافل در ارتباط با رقابت ایران و امریکا در رابطه با هند در بافت موقعیتی ناشی از تحریم های ایران توسط ایالات‌متحده امریکا بویژه خروج از برجام شده است. در واقع میزان نفوذ ایالات‌متحده امریکا در هند تا اندازه ای است که سفر اخیر ترامپ به آسیای شرقی (که قبل از حل مسئله بحران کره شمالی و دیدار سران دو پایتخت واشنگتن و کره شمالی صورت پذیرفت) موجب شد با وجود آنکه هنوز ایالات‌متحده امریکا به گونه رسمی از برجام خارج نشده بود، عملا حجم خرید نفت ایران از سوی هند کاهش یابد. از سوی دیگر باید زمینه های مختلف همکاری بین ایران و هند را مد نظر قرار داد. در واقع در حالی که سال‌ها از طرح گذر خط لوله صلح برای ارسال گاز ایران به هند می‌گذرد و بارها بر روی آن مانور داده شد؛ اما به گونه ای عینی هیچ گاه عملیاتی نشده است. همچنین بندر چابهار و مسئله استراتژیکی آن با وجود ابرام هند؛ مبهم است ؛ و هنوز هم در محافل هند و افغانستان برای ایجاد یک کریدور و راه دور زدن پاکستان مطرح است و تا حدود زیادی برای هر دو سو اهمیت دارد؛ اما سیگنال ها نشان میدهند که هنوز سایه سنگین بحران در روابط ایران و ایالات‌متحده امریکا بر عملکرد هند سنگینی میکند.
با توجه به روابط هند و ایران اینکه دهلی تا چه اندازه می تواند استثناهایی در مورد روابط انرژی و اقتصادی خود از آمریکایی‌ها دریافت کند مورد تردید است. هند می تواند از فرصت‌های کد ژئوپلیتیک خود در همسایگی به چین و در حد واسط ارتباط با ایران در غرب تبت استفاده کند، اما استفاده از آن موقعیت و کد ژئوپلیتیک چندان برتری بر موقعیت سیاسی و امنیتی ایران در تنش در روابط ایران و امریکا ندارد. درواقع باید مقداری از امتیاز ناشی از این وضعیت را در مورد تهران و تأثیر آن بر استثنا شدن هند در برخی از وجوه تحریم مد نظر قرار داد، اما تحریم های ایالات‌متحده امریکا این بار سخت‌تر از گذشته و به‌ظاهر هوشمندانه‌تر از گذشته در حال پیاده شدن است. این سختی و هوشمندی ایجاب میکند که مجوزهایی صادر می‌گردد تا در تحلیلی نهایی برای دور زدن تحریم‌ها و جان گرفتن در برابر تحریم‌ها به نفع تهران حادث نشود، بلکه موجب نزدیکی بیشتر هندوستان به ایالات‌متحده امریکا در منطقه، محکم‌تر شدن پای ایالات‌متحده امریکا در بین کشورهای اطراف ایران در مسیر استثنا و در تحلیل نهایی و در زمان بندی ضربه آخر به ایران از سوی امریکا مورد استفاده قرار گیرد. لذا من معتقدم آمریکایی‌ها در حال برنامه ریزی جامعی در این حوزه هستند که استثنائات موجود در مورد تحریم ایران برای کشورهای مانند هند در تحلیلی نهایی تبدیل به قوت و قدرت بیشتر امریکا برای زدن ضربه آخر به ایران گردد.
چشم انداز
نوهارتلند و فلات ایران که هندوستان نیز در آن به‌عنوان جغرافیای همسایه و دخیل ( از اهمیت جدی برخوردار است) در منطق اولیت استراتژیکی ایالات‌متحده امریکا (نه اولویت استراتژیکی) قرار دارد. لذا اگر چه تهران و جغرافیای مهم مرکزی برای ایالات‌متحده امریکا در نوهارتلند پیدا میکند و من بارها گفته ام که در دهه آینده شرکایی راهبردی امریکا باز تعریف ایران نیز در منظومه شرکایی استراتژیک ایالات‌متحده امریکا قرار دارد.اما واشنگتن قصد دارد که تا سال 2020 نفوذ خود را در حاشیهٔ این نقطه مرکزی یعنی دیگر بخش های فلات ایران افزایش بخشید و همان‌گونه که پایگاه‌های وسیعی را مستقر کرده است، ارتباطات اقتصادی بسیار مستحکمی را ایجاد کند. ترامپ یک بازرگان بسیار متبحر است که سیاست را با فرمول‌های تجاری خود مورد توجه قرار می‌دهد؛ لذا بر اساس این معنا باید این نکته را مورد توجه قرارداد که وی تلاش میکند که پیوندهای اقتصادی با منطقه را به‌موازات پیوندهای امنیت و نظامی که در دو دهه اخیر به وجود آمده را سرعت بخشیده و توازن میان آن‌ها را حفظ کند. از این جهت دادن امتیازهایی به کشورهای منطقه در ارتباط با تحریم ایران دور از انتظار نیست، اما باید به یاد داشته باشیم که در تحلیل نهایی برای امریکا تسلط بر مرکز نوهارتلند در منطقه یعنی جغرافیایی ایران از اهمیت ژئواستراتژیک برای هندسه جهانی قدرت در نظام بین‌الملل داراست. لذا ایران هدف اصلی همه این تحریکات در این منطقه باقی خواهد ماند.
واژگان کلیدی: نقش امریکا، نوع نگاه، روابط هند، ایران
