مهاجران تاجیک در روسیه

دکتر گلناز سعیدی

  عضو هیئت علمی دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

چکیده

از زمان پایان جنگ داخلی در دهه ۱۹۹۰ در تاجیکستان، مهاجرت به خارج از کشور به یکی از جدی‌ترین چالش‌های این کشور تبدیل شده است. زمانی که وضعیت اجتماعی-اقتصادی در این کشور به وخامت رسید؛ این وضعیت باعث شد که بسیاری از افراد به دنبال کار در خارج از کشور بگردند. 

در طی دهه گذشته نیز تاجیکستان شاهد افزایش سریع مهاجرت فصلی فرامرزی بوده است که بر تمام جنبه های جامعه تاجیکستان، اقتصاد ملی و سیاست های دولت تأثیر گذاشته است. اکثریت مهاجران تاجیک، مهاجران کارگری هستند که به طور غیرقانونی در روسیه و سایر اعضای کشورهای مشترک المنافع مستقل کار می کنند. کشورهایی که در معرض استثمار قرار دارند و از مشکلات قابل توجهی رنج می برند. البته از آنجایی که مهاجران در کشور روسیه با مشکلاتی روبرو می شوند اما، مهاجرت آنان مزایایی هم دارد که شامل: مهاجران تاجیک تجارب، مهارت ها و تماس های جدیدی کسب می کنند، و حواله های آنها برای بقای بسیاری از خانواده ها در تاجیکستان بسیار مهم است. بررسی ماهیت و پویایی چنین جریان مهاجرت گسترده ای برای ارزیابی تأثیر آن همراه با سایر روندهای داخلی، بر آینده کشور خالی از لطف نیست. این مقاله به بررسی دلیل مهاجرت و شرایط اقتصادی اجتماعی و سیاسی مهاجران تاجیک در کشور روسیه می پردازد.

مقدمه

به دلیل بحران جمعیتی در روسیه، تمام صنایع تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. کمبود کارشناسان جدید در حوزه‌های توسعه‌ی اقتصاد، باعث نیاز به جذب منابع انسانی از میان مهاجران از کشورهای مختلف در نزدیک و دور است. یکی از کشورهایی که منابع انسانی آن به طور فعال در فعالیت‌های اقتصادی در روسیه شرکت می‌کند، جمهوری تاجیکستان است. جریان مهاجران تاجیک به روسیه هر سال افزایش می‌یابد. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که در سال 2019، مهاجران از تاجیکستان تقریباً 25٪ از کارگران مهاجر و 1/3 از کارگران خارجی در صنعت ساخت و ساز روسیه را در بر می گیرند. در روسیه، اجتماعاتی شکل گرفته‌اند که توسط تاجیک‌های از تاجیکستان و ازبکستان نمایندگی می‌شوند و بسیاری از آن‌ها تابعیت روسیه را دریافت کرده‌اند. در سال 2020، بیش از 63 هزار مهاجر از تاجیکستان به تابعیت روسیه پیوستند که دومین موقعیت پس از شهروندان اوکراین بود. با توجه به تخمین‌ها، تعداد افراد تاجیک با اعضای خانواده های‌ آن در روسیه حدود 1 میلیون نفر است.

با وجود جریان مهاجرت تاجیک‌ها، تنها بخشی از آنها در فعالیت کارآفرینانه مشغول هستند. بقیه شهروندان جمهوری تاجیکستان تحصیل می‌کنند، در حوزه مراقبت‌های بهداشتی فعالیت می‌کنند، در واحدهای نظامی خدمت می‌دهند، در حوزه ساخت و حمل‌ونقل کار می‌کنند (رانندگان، راه‌آهنیان و غیره). 

امروزه حوزه‌هایی که تاجیک‌ها در آن‌ها مشغول به فعالیت هستند، با سال‌های گذشته متفاوت است. در دوران شوروی، بسیاری از تاجیک‌ها در سیبری و شرق دور روسیه خدمت می‌کردند و علاوه بر این، به عنوان “تاجران پروازی” شناخته می‌شدند. در حال حاضر، تاجیک‌ها حوزه‌های سطح متوسط و بالاتر را اشغال می‌کنند – از ورزشکار حرفه‌ای تا خواننده معروف در جمهوری روسیه. هر سال تعداد تاجیک‌ها در شرق دور روسیه بیشتر و بیشتر می‌شود. آن‌ها به عنوان شهروندان جمهوری روسیه در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط فعالیت می‌کنند و دیگر به عنوان شهروندان خارجی محسوب نمی‌شوند. در شرق دور، آن‌ها در زمینه‌های مختلف از تولید تا خدمات فعالیت می‌کنند. روشن است که هر سرمایه، آنچه که خارجی یا کاملاً روسی باشد، ابتدا و آخرین‌بار ترکیبی از عوامل تمایل به کسب درآمد و ریسک است. کسب‌وکارهای کوچک و متوسط برای بیشتر تاجیک‌ها تجارت است. در حال حاضر، تجارت به صورت بازارهای مواد غذایی، فروشگاه‌ها و بوتیک‌ها انجام می‌شود که در آن محصولات از کشورهای مختلف، از جمله تاجیکستان، وارد می‌شوند.

کسب‌وکارهای کوچک و متوسط تاجیکستانیان در شرق دور روسیه با مشکلاتی مواجه هستند که می‌توان به مسائل مرتبط با تهیه زمین، ثبت لایسنس، دریافت مجوزها، هزینه‌های بالای اجاره، افزایش مالیات و کاهش جمعیت در این منطقه اشاره کرد. برای کسب‌وکارهای این افراد، زندگی در مقابل این چالش‌ها هرچه دشوارتر می‌شود. همچنین، ورود سرمایه از مسکو و وجود شبکه‌های ابربازار و هایپرمارکت‌ها، رقابت را بیشتر کرده و فشارهای تجاری را افزایش می‌دهد.

در مورد تاجیکستانیان در شرق دور روسیه نیز تأکید شده است که آن‌ها به طور گسترده در حوزه‌های مختلف اقتصادی مشغول به کار هستند، از جمله مراقبت‌های بهداشتی، حمل و نقل، کسب‌وکار، و فعالیت در مؤسسات مذهبی. این نقش تاجیکستانیان در اقتصاد منطقه، به ویژه در زمینه‌هایی که با مشکلات دموگرافیکی روبرو هستند، بسیار مهم و مشهود است.

دلیل مهاجرت تاجیک ها به روسیه

اغلب تاجیک‌ها هنوز به دلیل فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه را به عنوان یک کشور مستقل نمی‌بینند. با این حال، هرچند مهاجرت برای بسیاری از تاجیک‌ها جذاب به نظر می‌رسد، اما ممکن است تلاش بسیار دشوار و خطرناکی باشد. تاجیک‌ها می‌توانند به طور قانونی بدون ویزا وارد روسیه شوند، اما سیستم مجوزهای اقامت روسیه (سیستم پروپیسکا) زندگی و کار قانونی در روسیه را برای تاجیک‌ها غیرممکن می‌کند. موقعیت ضعیف مهاجران تاجیک آنها را تحت تأثیر کارفرمایان و گروه‌های جنایتکار قرار می‌دهد: آنها در مشاغل خطرناک با دستمزد کم کار می‌کنند، حقوق آنها معمولاً از آنها به چالش کشیده می شود یا سرقت می‌شود، و آنها – همچنین سایر مهاجران غیر اسلاو – در معرض حملات گروه‌های افراطی ملی گرا قرار دارند.

مهاجران تاجیک مقدار قابل توجهی پول برای خانواده‌های خود ارسال می‌کنند. مجموع حواله‌ها معادل بودجه دولتی است و برخی از خانواده‌ها بدون این ارسال، نمی‌توانند زنده بمانند. با این حال، تعداد مهاجران تاجیک به روسیه به طور چشمگیری افزایش یافته است، به‌ویژه در سال 2022 که تعداد افرادی که تابعیت روسیه را دریافت کرده‌اند، به رکورد بالایی رسیده است. این نشان می‌دهد که تاجیک‌ها به دنبال بهبود وضعیت حقوقی و اقامتی خود در روسیه هستند.

همچنین، افزایش مهاجرت زنان تاجیک به روسیه نشان‌دهنده تغییرات در الگوهای مهاجرتی جامعه تاجیکستان است، ممکن است به علت فرصت‌های شغلی یا شرایط اجتماعی و اقتصادی در روسیه باشد. همچنین این مهاجرت‌ها، عدم رضایت از شرایط اقتصادی در تاجیکستان ذکر شده است، برخی از مهاجران با وجود ناامیدی از وضعیت اقتصادی و شغلی در کشور خود، حاضرند با وجود چالش ها و مشکلات از جمله مسائل بوروکراتیک، ناامنی‌ها و مشکلات مربوط به اقامت و کاری که در روسیه وجود دارد به آنجا مهاجرت کنند. البته، دولت سعی کرده که مانع از مهاجرت آنان شود در نتیجه با در دست داشتن رسانه‌ها سعی می کند به شهروندان تاجیک در مورد خطرات مهاجرت به روسیه هشدار دهد.

مهاجران نیروی کار تاجیک قبل از شیوع ویروس کرونا

قبل از شیوع ویروس کرونا، جریان مهاجران نیروی کار از تاجیکستان به روسیه فصلی بود. حجم مهاجرت از 450 تا 500 هزار نفر در سال متغیر بود. تاجیکستان از 20 مارس 2020، به دلیل شیوع ویروس کرونا، پروازهای بین‌المللی را متوقف کرد و از 30 مارس 2020، روسیه مرزهای خود را به‌طور کامل بست. بنابراین، مهاجران نتوانستند به روسیه بروند. در طی دوره ویروس کووید-19، جریان مهاجران از تاجیکستان به روسیه حدود 350 هزار نفر کاهش یافت. 

در تاریخ 18 آوریل 2020، رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه، ولادیمیر پوتین به دلیل تهدید گسترش فوری عفونت جدید کروناویروس، فرمان “درباره تدابیر موقت برای تنظیم وضعیت حقوقی شهروندان خارجی و افراد بی‌تابعیت در فدراسیون روسیه (کووید-19)” را امضا کرد. این فرمان به مهاجران کاری که اقامت آن‌ها در روسیه در تاریخ 15 مارس 2020 قانونی بوده است، اجازه می‌دهد تا تاریخ 15 ژوئن 2020 بدون محدودیت اقامت و کار کنند.

سپس، این اختیار توسط مقامات روسیه سه بار تمدید شد: تا تاریخ 15 سپتامبر 2020، تا تاریخ 15 دسامبر 2020، و تا تاریخ 15 ژوئن 2021. در واقع، این اقدام وضعیت حقوقی مهاجران نیروی کار از تاجیکستان را استحکام بخشید و اجازه داد به طور قانونی در روسیه فعالیت خود را ادامه دهند.

وضعیت اجتماعی و اقتصادی مهاجران تاجیک در روسیه

مهاجرت تاجیک‌ها به روسیه تأثیرات گسترده‌ای در جوانب مختلف اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی این دو کشور داشته است. در زمینه اجتماعی، مهاجرت به تشکیل اجتماعات جدید و تنوع فرهنگی در جوامع روسیه منجر شده است. این تبادلات فرهنگی می‌تواند به تقویت هویت‌ها و ارتقاء تعاملات میان گروه‌های مختلف جامعه کمک کند. این امر ممکن است با ایجاد فرصت‌های برخورد و تبادل فرهنگی به درک و هم‌زیستی بهتر بین اجتماعات مختلف منجر شود.

در زمینه اقتصادی، مهاجران تاجیک تاثیرات مهمی بر روسیه دارند. ارسال وجوه به کشور مبدا توسط مهاجران، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌های آنها را فراهم می‌کند و می‌تواند به تقویت ارزش توانمندی ملی کشور مبدا ایجاد کند. این تعاملات می‌توانند نقش مهمی در تحولات جوامع محلی و در ارتقاء روابط بین‌المللی بازی کنند.

در زمینه سیاسی، مهاجران تاجیک توانسته‌اند روابط دوجانبه بین ارگان‌های دولتی و تجارتی جمهوری روسیه و جمهوری تاجیکستان را توسعه دهند. این توسعه روابط با هدف بهبود مکانیسم‌ها و زیرساخت‌های مهاجرت نظام‌مند به شکل جذب سازمان‌یافته نیروی کار از تاجیکستان به روسیه انجام شده است. این تحولات در افزایش مهارت‌ها، تسهیل مهاجرت سازمان‌یافته، و کاهش مشکلات مرتبط با مهاجرت غیر رسمی تأثیرگذار بوده و در جهت بهبود فرآیندهای مهاجرت کمک کرده‌اند.

تولید ناخالص داخلی روسیه از مهاجران تاجیک

در سال 2019، حدود 1.3٪ از تولید ناخالص داخلی (GDP) روسیه به مهاجران از تاجیکستان تعلق داشته است. مهاجران تاجیک حدود 15 میلیارد روبل (205 میلیون دلار آمریکا) به بودجه کشور افزودند که از پرداخت‌های ماهیانه برای گواهی‌نامه کاری (پتنت) به‌عنوان مالیات استفاده می‌شد. حدود 25٪ از کارگران مهاجر و 1/3 از کارگران خارجی در صنعت ساخت و ساز روسیه شهروندان تاجیکستان بودند. در روسیه، جوامعی شکل گرفته‌اند که توسط تاجیک‌های از تاجیکستان و ازبکستان نمایندگی می‌شوند و بسیاری از آن‌ها تابعیت روسیه را دریافت کرده‌اند. در سال 2020، بیش از 63 هزار مهاجر از تاجیکستان به تابعیت روسیه پیوستند که دومین موقعیت پس از شهروندان اوکراین بود. در حال حاضر، حدود 1 میلیون نفر از تاجیکستان در روسیه زندگی می‌کنند که این شامل هماهنگی مهاجران و اعضای خانواده‌های آن‌ها می‌شود.

نتیجه‌گیری 

در مراحل اولیه مهاجرت تاجیک ها از سال 1994 تا 1998، مهاجران عمدتاً مردان سرپرست خانواده‌های تاجیک از مناطق کاراتگین، دره وخش و منطقه خودمختار بدخشان بودند، همچنین زنان تاجیک فعال در تجارت مرزی. از آن زمان تعداد جوانان و زنان افزایش یافته است. 

تعداد مهاجران ماهر در حال افزایش است، اما در همان زمان جوانان بیشتری با سطح تحصیلات پایین و بدون مهارت شغلی در مهاجرت شرکت می‌کنند. نوع جدیدی از مهاجران به تدریج در حال ظهور است، کسانی که مهاجرت برای آن‌ها به عنوان یک شیوه زندگی و تنها حوزه فعالیت حرفه‌ای تبدیل شده است. مهاجرت ساختار جمعیتی جمعیت را تغییر داده و هر جنبه از جوانب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاجیکستان را تحت تأثیر قرار داده است. همچنین مسئول استفاده از تغییرات مهم در نقش‌های جنسی است.

امروزه تاجیک‌هایی با تمام پس‌زمینه‌های تحصیلی و تأهل شغلی در خارج از کشور مشغول به کار هستند. از مهارت‌های بسیار ماهر تا مهارت‌های کم‌تأهل، تقریباً هر شرکت‌کننده در فرآیند مهاجرت در طول این مسیر دانش، مهارت‌ها و تجربیات زندگی جدیدی به دست می‌آورد.

مهاجران تاجیک اعضای پویا و پرتحرک نیروی کار بودند که ابتدا از کشور خارج شدند تا کار پیدا کنند. با گسترش شبکه‌های مهاجرت، این پیشروها بعدها توسط گروه‌های اجتماعی گسترده‌تری جایگزین شدند.

همه مهاجران محیط فرهنگی آشنا و زبان خود را برای چالش‌های محیط جدید رها می‌کنند. برخی شغل خود را تغییر می‌دهند و وارد یک زمینه کاملاً جدید می‌شوند. مهاجران یاد می‌گیرند چگونه استراتژی زندگی تدوین کنند، ابزارهای لازم برای دستیابی به اهداف خود را پیدا کنند و ورژن‌های ناموفق را کنار بگذارند. در همین حین، اعضای خانواده‌هایشان در خانه نیز استراتژی‌های زندگی خود را توسعه می‌دهند.

خانواده‌های مهاجر همچنین به دنبال حمایت از خویشاوندان و هموطنان خود هستند. اما از تجربه می‌دانند که بیشترین وابستگی را باید به خود داشته باشند. تقریباً تمام خانواده‌های مهاجر بخشی از درآمد خود را به یک “صندوق بیمه” غیررسمی اختصاص می‌دهند که در صورت بیماری، حادثه یا اضطراب اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقداری پول هم به عنوان ذخیره در صورت عدم امکان مهاجرت در سال‌های آینده اختصاص می‌یابد.

منابع

– Bayzhigitov, N. (2014). Labor Migration (http://rus.kg/news/policy/8923-pyat-problem-kyrgyzsko-kazahskih-otnosheniy.html).

– Karabulatova, I.S., E.N. Ermakova & G.A. Chiganova (2014). Astana in Kazakhstan and Astana in Siberia as a form of national islam of eurasia in the linguistic-cultural aspect. In the: Terra Sebus: Acta Musei Sabesiensis, Special Issue. pp. 15-30.

– Kasymov,  O.  K. Trudovaya migratsiya iz Tadzhikistana: sotsial’no-demograficheskiye posledstviya i vklad v blagosostoyaniye naseleniya [Labor migration from Tajikistan: socio-demographic consequences and contribution to the welfare of the population] : abstract of the dissertation … cand. sci. econ. : 08.00.05 / Kasymov Osim Kasimovich; Institute for Demographic Research FCAT RAS .

– Known Tajiks of Russia Homepage http://www.toptj.com/News/2018/03/07/izvestnye-taj [9] From Tajikistan to Cina: how many migrants visited Russia in 2018 Homepage https://sptnkne.ws/kted.

Moscow, 2021. 31 p. (In Russ.) 3. Florinskaya,  Yu. Trudovaya migratsiya v RF na etape zakrytiya granits [Labour migration to the Russian Federation at the stage of border closing]. Monitoring ekonomicheskoy situatsii v Rossii: tendentsii i vyzovy sotsial’no-ekonomicheskogo razvitiya [Monitoring the economic situation in Russia: trends and challenges of socio-economic development]. Vol. 7 (109). Moscow : E. T. Gaidar Institute for Economic Policy Foundation, 2020. P. 14–19. EDN DOFYQY. (In Russ.)

– Presidential Decree No 204 of May 7 2018 “On the national goals and strategic objectives of the development of the Russian Federation for the period up to 2024” Homepage http://www.garant.ru/hotlaw/federal/1195467/#ixzz5pGOJm.

-Tajik migrants from Tajikistan in Russia deserve a better fate Homepage http://tajmigrant.com/tadzhikskie-migranty-iz-tadzhikistana-v-rossii-dostojny-luchshejuchasti.html