فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
سیاست دو مرحله ای اردوغان در قبال اسرائیل ، باید ذیل احساسات ضد اسرائیلی در داخل ترکیه و استفاده از تهدید بالقوه اسرائیل برای منافع ترکیه در خارج از کشور تعریف شود. اما ترکیه سياست خارجي خود را رسما سياستي با جهات گوناگون توصيف مي نمايد. تصوير دقيق اين سياست بيشتر به آونگی شباهت دارد که از یک سو ترکیه قصد ندارد با درگیری بلند مدت استراتژیک با اسرائیل ، منافع خود را در معاملات تجاری سودآور به خطر اندازد و هم چنین شانس خرید بندر حیفا را در مقابل رقیب خود امارات از دست دهد. و از سوي ديگر با مواضع ضد اسرائیلی و حمایت از آرمان فلسطین و ادعای تهدید ، ثبات داخلی را حفظ می کند.تناقض انتصاب افق الوتاش به سمت سفیر جدید در اسرائیل ، در مقابل فراخواندن سفیر قبلی ترکیه در مخالفت به اسرائیل و موضع محکم حمایت از فلسطین ،در همین راستا بود.
دولت ترکیه با این نوسان و کشش به سمت هر يک از اين قطب ها ، بیشتر در جهت استحکام و تقویت حزب عدالت و توسعه گام برمی دارد.زیرا ارتش ترکیه به دلیل عملیات نظامی در شمال سوریه و لیبی ، و ماموریت های نظامی اخیر در شمال عراق ، دیگر قادر به برقراری تعادل در برابر توانایی های نظامی اسرائیل در شرق مدیترانه را ندارد.
ترکیه نخستین کشور در جهان اسلام بود، که کشور اسرائیل را به رسمیت شناخت. ۶۰ سال روابط دیپلماتیک دو کشور با آمدن نتانیاهو در شرایطی نیز دچار بحران وتنش گردید. ایجاد تنش با اسرائیل باغلبه فضای سیاسی آونگی ، از دو جهت یکی شناخته شدن به عنوان قهرمان اصلی آرمان فلسطین در خاورمیانه و دیگر سرزنش اسرائیل به عنوان عامل ناامنی منطقه و در خطر افتادن اقتصاد ترکیه با منافع داخلی اردوغان مطابقت دارد.
اما با پیروزی بایدن سه کشور عربستان، ترکیه و اسرائیل بازنده های اصلی انتخابات آمریکا به دلیل حمایت از ترامپ شدند. این سه کشور به این نتیجه رسیدند،که برای بقا نیاز به ائتلاف دارند. لذا ترکیه مجبور است سیاست های ظاهری خصمانه خود را علیه اسرائیل کنار بگذارد.
این هم گرایی اردوغان با اسرائیل با پیروزی بایدن شکل گرفت.بایدن به صراحت اردوغان را تهدید کرد، که به حمایت و ترغیب از مخالفان و اپوزیسیون او، نه از طریق کودتا، بلکه از طریق روند انتخابات او را شکست خواهد داد.علت مخالفت آمریکا نفوذ روسیه با ساخت نیروگاه اتمی آک کویو و اخذ مالکیت روس ها تا 15 سال ، خریداس 400های روسی و..است که باعث خواهد شد دسترسی آمریکا به دریای سیاه برای حمایت از اوکراین و متحدانش دچار اختلال شود.
لذا اردوغان مجبور است از سیاست آونگی درجهت حفظ حکومت، تغییر رویه بدهد و با هم گرایی با اسرائیل به دلیل نفوذ بسیار بالای یهودیان در آمریکا و هیات حاکمه این کشور صرف نظر از دموکرات و جمهوری خواه ،نظر بایدن را جلب کند.
گرچه اردوغان پس از رسیدن به قدرت ، روابط با اسرائیل را هرگز قطع نکرد. اما با استفاده از سیاست آونگی ، در مقابل مخالفت بخش عمده ای از مردمان کشورهای اسلامی با اسرائیل ، به عنوان حامی ملت فلسطین خود را موجه نشان داده است.
اردوغان به لابی اسرائیل نیاز دارد چون بخش بزرگی از اقتصاد ترکیه به یهودیان ثروتمند این کشور اختصاص دارد به همین دلیل علاوه برحفظ رابطه خود با اسرائیل در تداوم و تقویت آن نیز کوشش کرده است.اردوغان در مقابل بایدن نیاز دارد، روابط خود با اسرائیل ، عربستان سعودی و امارات را ترمیم کند.
چشم انداز
به نظر می رسد اردوغان با سیاست آونگی برای حفظ موقعیت و به اشتباه انداختن جهان سیاست، با موضع گیری شدید بر علیه عملکرد اسرائیل نسبت به فلسطینی ها ، با اسرائیل به همگرایی برسد. بنظر می رسد بایدن از سلاح ترس برای کنترل ترکیه ،عربستان و اسرائیل استفاده کرده است. بایدن قصد دارد یک ائتلاف از دو قدرت مهم منطقه یعنی ترکیه و عربستان ایجاد کند که هم چتری حمایتی برای اسرائیل باشد و هم قدرت ایران را در منطقه تضعیف کند .چون موضع اردوغان در برابر روسیه یک شریک تجاری است ولی آمریکا شریک راهبردی و ناتو او می باشد، و این موقعیت اسرائیل را در منطقه تقویت خواهد کرد.
بایدن نیز سعی دارد از ترکیه به عنوان ابزار برای مقابله با چین و روسیه استفاده کند. دسترسی به دریای سیاه از طریق ترکیه می تواند موقعیت روسیه را با دخالت امریکا در اوکراین به خطر اندازد. لذا هم گرایی ترکیه و اسرائیل می تواند قدرت روسیه را در منطقه به چالش بکشد.همانطور که هردو در قره باغ با هم گرایی ارمنستان را شکست دادند. تضعیف موقعیت روس ها ، حضور دائمی امریکا در دریای سیاه را ممکن می سازد.
واژگان كليدي: فضای آونگی, سیاست خارجی ,ترکیه ,رابطه , اسرائیل
