مريم خالقي نژاد
پژوهشگر مسائل خاورميانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پس از گذشت سالهای طولانی از درگیریهای بهار عربی در کشورهای مختلف ، بسیاری از کشورها توانستند با برخی اقدامات مانند تغییر نوع رژیم و یا برآورده نمودن برخی خواستههای مردم و اپوزیسیونهای مختلف آرامش را تا حدودی به کشور خود بازگردانند، اما سوریه با آغاز جنبش سبز راهی متفاوت و طولانیتر از هر کشور دیگر را در پیمود.
سوریه پس از بحران داخلی که ناشی از اختلافات میان دولت و گروههای مختلف بود که از جمله مهمترین احزاب و گروه های مخالف دولت سوریه؛ ارتش آزاد، اخوان المسلمین، احزاب کرد، کمیته هماهنگی ملی و برخی دیگر هستند ، که سرانجام همه این اپوزیسون ها توسط شواری ملی سوریه ساماندهی شدند. بیشتر مطالبات این گروه ها تغییر روش و نحوه عملکرد دولت(اصلاحات و براندازی) و اصلاح قانون اساسی بوده است چرا که بر اساس نظر این اپوزیسیون ها دولت سوریه به خصوص در سال های قبل از درگیری های داخلی در سوریه ، با روش های خشن و جنایات کارانه اعمال حکومت می کرد و بسیاری از اقدامات و کارهای دولت مورد تایید و خواست مردم و اپوزیسییون نبود و آن را نه در جهت منافع ملی و مردم بلکه در راستای اهداف دولت می دانند و این دولت را رژیم دیکتاتوری می دانند. که این امر بزرگترین تنش سیاسی داخلی موجود در سوریه محسوب می شود. اما پس از گذشت سالهای طولانی دولت بشار اسد دریافت برای ماندن در حیطه قدرت و دولت باید به برخی اعمال نظرات و تغییرات تن در دهد که چه بسا اگر این امر سالها پیش صورت میگرفت موجب کاهش چشمگیر تنش های داخلی و خارجی در این کشور میشد. اکنون دولت بشار اسد با اصلاحات قانون اساسی موافقت نموده و این امر جو داخلی و سیاسی شوریه را کمی آرامتر کرده است.
بعد از اپوزیسیونهای داخلی و مخالفت با دولت، مشکل بزرگتر سوریه از نظر امنیتی و حضور نیروهای تروریستی و ایجاد تنش و درگیری در خاک این سرزمین می باشد. گروههای تروریسیتی همچون داعش تا سال قبل قسمتهای بزرگی از سوریه را به اشغال خود درآورده بودندکه باعث به بار آوردن تلفات جانی و مالی بسیاری شده است که از جمله مهمترین آنها بی خانمان شدن بسیاری از مردم و مهاجرت به کشورهای مختلف است و این امر نیز به نوبه خود بر مخالفت با دولت و ایجاد ناامنی و تنش در درون گروههای مختلف سوری تاثیری بیش از حد تصور داشته است. اگرچه اکنون گروه های تروریستی در بخش کوچکی از شرق سوریه هستند اما این امر خود منجر به برخی عوامل خارجی تنش زا و ناامنی امنیتی سیاسی از نظر خارجی شده است. از تمام اتفاقات داخلی سوریه از قبیل اختلافات با برخی کشورهای دور و نزدیک تا ناهماهنگیهای داخلی آنچه که تهدیدی برای امنیت و سیاست سوریه محسوب می شود همین دو عامل : اختلافات داخلی میان احزاب و گروه ها با دولت و ناامنی ناشی از گروه های تروریستی مانند داعش است.
عوامل خارجی
از نظر خارجی نیز مسائل و مشکلات سیاسی و امنیتی بیشتر برامده از دوعامل صدر نشین مشکلات داخلی است. بدین صورت که کشورهایی که اکنون بر اوضاع سیاسی سوریه تاثیر فراوانی را دارند از قبیل ترکیه، روسیه، امریکا، فرانسه، برخی کشورهای عربی و … با تنش میان گروه های داخلی و دولت گروهی از این امر استفاده مطلوب را برده و با حمایت از گروه های اپوزیسیون، کار دولت سوریه را سخت تر کرده اند که نمونه بارز این امر حمایت امریکا از کردها است. همچنین از نظر ناامنی داخلی ناشی از تروریست ها باعث شده است که قدرت هایی مانند ایران، ترکیه، روسیه، امریکا، آلمان، فرانسه، عربستان، اسرائیل و … در این کشور حضور يابند و برخی ها با نیت کمک به امنیت و آرامش سوریه و برخی ها با نیت مداخله در سوریه به اقداماتی بپردازند.
از این جهت که برای برخی از کشورهای غربی و عربی این امر به مثابه راهی برای حضور در سوریه و مقابله های سیاسی در منطقه و جهان شده است. با ورود نیروهای تروریستی به سوریه، این کشور مرکز ثقل رویارویی قدرت های جهانی و منطقه ای برای مبارزه با تروریسم شده است. بدین صورت اگرچه از نظر عوامل چالش زای داخلی در کشور سوریه، دولت با برخی اقدامات در راستای خواسته ی اپوزیسیون بتواند مشکلات داخلی را حل و فصل نماید اما پس از برخی توافقات میان دولت بشار اسد و مخالفان داخلی اکنون این عامل اصلی ترین عامل دامن زدن به بحران در سوریه شمرده شده است و محسوب می شود.
در سال اخیر بسیاری از مناطق از دست گروههای تروریستی با کمک عناصر خارجی مانند ایران، روسیه، ترکیه و برخی کشورهای غربی از تصرف و حضور نیروهای تروریستی مانند جبه النصر و داعش آزاد شده اند اما از نظر امنیتی بیشتر در مناطق حلب، ادلب و حماه تمرکز دارند و درگیریهای عظیمی و خسارتهای سنگینی در این منطقه را به بار آورده است. آنچه که بیش از هرچیز دیگری می تواند موجب اختلالات امنیتی سیاسی در این حوزه شود اختلاف میان نیروهای داوطلب مانند سوریه، ترکیه، اسرائیل، امریکا و فرانسه، روسیه و … است که بیش از هرچیز دیگر بر سیاستهای داخلی این کشور و دولت این کشور تاثیر میگذارند، مانند اختلاف امریکا و ترکیه در ایجاد منطقه امن در سوریه.
در این طیف برخی از کشورها موافق ادامه دولت کنونی( یعنی بشار اسد هستند) و برخی از آنها هنوز هم خواهان برکناری و تشکیل دولتی متفاوت در سوریه هستند که این امر یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر وضعیت سیاسی و امنیتی سوریه میباشد.
همچنین ازموارد دیگر خارجی که بر اوضاع امنیتی و سیاسی سوریه تاثیر دارد آن است که اسرائیل در پی الحاق قسمتی از جولان به خاک اسرائیل است البته این امر کمی بعید به نظر میرسد که عملی شود. در هر حال فعالیت اسرائیل در جبهه جولان درست علیه سوریه است.
در کل از نظر امنیتی و سیاسی باید گفت که پس از مواجه و مقابله با بحران بزرگ گروههای تروریستی و داعش، اکنون سوریه با دخالتهای خارجی کشورهای منطقه و جهان مواجه شد که کنترل و امنیت داخلی سوریه را بیش از پیش سخت تر کرده است به خصوص در موارد چندگانه زیر:
اختلاف امریکا و ترکیه در مورد منطقه امن در سوریه
مساله کردها و حمایت امریکا از کردها. اگر حضور امریکا در سوریه ادامه داشته باشد احتمالا منجر به حمایت بیشتر از کردها خواهد شد و این امر برای کشورهایی چون ترکیه مشکلاتی را بوجود خواهد آورد و تنش در سوریه ممکن است از سر گرفته شود.
تلاش اسرائیل در جبهه جولان
تلاش فرانسه برای ماندن و حفظ جایگاهش در سوریه و تاثیرگذاری در این کشور
جبهه بندی کشورهای عربی و اقدامات آنها
بر همین اساس تلقی می شود که با گذشت سالهای زیاد از این درگیری داخلی و خارجی، امنیت و سیاست سوریه همچنان تحت تاثیر دو عامل: اختلافات داخلی( میان دولت و اپوزیسیون که البته از شدت چالش سازی آن کاسته شده است) و بیش از آن عوامل خارجی ( اختلاف میان قدرت های حاضر در سوریه و خواست دولت های خارجي و حضور گروههای تروریستی) قرار دارد.
واژگان کلیدی: اوضاع، سیاسی ، امنیتی ،سوریه ، عوامل، تاثیرگذار، مريم خالقي نژاد
