دکتر رضا دهقانی
کارشناس ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
علل توجه ترکیه به منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه
در سالهای گذشته ما شاهد هستیم که نقش قدرت های منطقه ای در مسئله سوریه به نحو بارز تری بر راهبردهای امریکا تاثیر گذار است. یکی از این مسائل، بحث منطقه پرواز ممنوع است . ترکیه عضوی از ناتو است و تا زمانی که به درخواستش مبنی بر منطقه پرواز ممنوع اجابت نشد، حتی به ائتلاف ضد داعش هم نپیوست. در گذشته ترکیه علی رغم ادعاهایی که در مورد حقوق بشر و تروریست داشت، به ائتلاف ضد داعش نپیوست و تنها بعد از اجابت این درخواست بود که حتی حاضر شد پایگاه هوایی اینجرلیک و دیگر پایگاه ها را در اختیار ائتلاف بگذارد.اکنون بحث بر سر این است که هدف ترکیه از منطقه پرواز ممنوع چیست و این کشور چه اهدافی را دنبال می کند؟
در پاسخ باید گفت یکی از نقاط برد آقای اردوغان در کنار ناکامی هایی وی این بود، که توانست حمایت ناتو و امریکا را راجع به این قضیه جلب کند شاید این یکی از معدود موفقیت هایی بود که توانست بدست آورد. اما هدفش چه بوده است و چرا این قضیه مهم است؟ پاسخ این است که اردوغان و دولت ترکیه تدبیری اندیشیده اند که یک استراتژیست چینی به نام تدبیر ثبات شاه از آن یاد می کند، در این استراتژی با یک تدبیر شما می توانید به چند هدف برسید. فکر می کنم آقای اردوغان هم با این مسئله پرواز ممنوع ، تا حدودی به چند هدف دست پیدا کرده است. اول از همه مبارزه با داعش بود. این شعار آقای اردوغان ، یعنی ما با منطقه پرواز ممنوع قصد داریم که با داعش مبارزه کنیم و پایگاه هوایی اینجرلیک را هم دراختیار آنها قرار می دهیم در همین راستا است
مسئله دوم ایجاد یک منطقه امن یا حائل برای مخالفین دولت بشار اسد بود. وقتی منطقه پرواز ممنوع باشد نیرویهای مخالف آقای بشار اسد که فاقد نیرویهای هوایی هستند، مواضعشان توسط هواپیماهای ارتش وفادار به بشار اسد مورد هجوم قرار نمی گیرد ولذا این منطقه امنی توسط نیروی هوایی امریکا برای مخالفان بشار اسد فراهم می شود. در این راستا بازیگران منطقه به دنبال آنند، این است که در بلند مدت بتوانند دولت هایی که در این منطقه استقرار دهند و مخالفین را زیر چتر حمایتی خود بگیرند. من بر موضوع جیش الفتح تکیه می کنم که بیشترین منفعت را می برند. چون امریکایی ها در تقسیم بندی، برخی از مخالفین بشار اسد را در لیست تروریستی قرار داده اند، اما در مورد بعضی دیگر مانند جیش الفتح انتظار دارند که با توجه به منطقه پرواز ممنوع، در دراز مدت بتوانند منطقه ای حائل ایجاد کنند و یک دولت سلفی در این مناطق تشکیل و ساختار سوریه را به تدریج بر هم زنند. لذا منطقه پرواز ممنوع از نظر آنها هم در بعد تجزیه آتی سوریه مهم است.
مسئله بعد پیشگیری از پیشروی کردها در مرزهای ترکیه بود. در حال حاضر ترکیه درگیری های شدیدی در مناطق مرزی با سوریه، عراق و کردها پیدا کرده است. این امر تا کردها نتوانند در این مناطق مرزی پیشروی کنند و مدلی مانند آن چیزی که در عراق بوجود آمده است، در مرزهای ترکیه شکل بگیرد. یکی از اهداف دیگر درهم شکستن حزب کارگران کردستان یعنی پ ک ک بود و منطقه امن کمک می کند تا بتواند از این منطقه استفاده کرده و حزب کارگران کردستان را درهم بشکنند . یعنی دولت ترکیه قصد دارد که مانع تشکیل پایه های یک دولت کردی در سوریه گردد. من فکر می کنم که دولت ترکیه بیش از همه به دنبال این قضیه است. علت اصلی آن هم حزب پ ک ک است. بنابراین ترکیه مانع از این می شود،که این حزب دولت پیوسته ای با دولت اقلیم کردستان عراق بوجود آورد.
به طور کلی قصد ترکیه وجهه دادن به اقدامات خود در نزد ناتو تحت عنوان مبارزه با تروریسم است و با این اقدام می خواهد به ناتو عنوان کند که ما می توانیم با تروریسم مقابله کنیم. لذا مجموعه عوامل مهم ترین مسئله ای بود که بحث منطقه پرواز ممنوع را دردستور کار قرار داد و دولت امریکا با این قضیه موافقت کرد و تا حدود زیادی توانست خواسته های دولت آنکارا را برآورده کند. البته بحث اقتصادی هم در این قضیه دخالت داشت. در این بین من فکر می کنم نگاه اقتصادی هم مدنظر است. درست است در قالب تقویت نیروهای مخالف دولت بشار اسد است. اما در بلند مدت نگاه اقتصادی مهم است. هم بازیگران منطقه ای هم بازیگران اروپایی و هم امریکایی هر کدام ازمنظر خودشان به این قضیه نگاه می کنند. اما هر کدام در بلندمدت منافع اقتصادی خود را مدنظر دارند. اکنون اروپا و امریکا با روسیه بر سر قضیه اوکراین چالش دارند و این که در بلند مدت بتوانند گاز مورد نیاز خود را (که مهم ترین نیاز قرن بیست و یکم است) از روسیه تامین کند، چالش برانگیز به نظر می رسد. لذا اروپا نیاز به تامین منابع انرژی دارد نه خود انرژی و بیش از آنکه نیاز به انرژی داشته باشد نیاز به امنیت منبع انرژی دارد. در این بین بهترین منبع در حال حاضر منطقه خاورمیانه (که بیشترین منابع گاز ی جهان در آن واقع است )است. لذا من فکر می کنم منطقه حائل بیشتر به دنبال خط لوله معروف قطر، ترکیه و بعد از آن به سمت اروپا است. (سال 2009 هم دولت دوحه این پیشنهاد را به ترکیه ارائه داد، اما پیگیری نشد). در حال حاضر در منطقه ی پرواز ممنوع شامل منطقه حلب و شمال آن در بلند مدت از نظر مالی منافعی به سود دولت دوحه، ریاض و آنکارا دارد . بنابراین در دراز مدت مسیر جایگزین تامین انرژی گازی و تامین سوخت پاک برای اروپا می باشد و به دنبال اینند که جیش الفتح امنیت آن را برعهده گیرد.
نگاه بازیگران عمده نظام بین الملل به منطقه امن
در حال حاضر روسیه از نظر بازی بین المللی در یک وضعیت آچمز قرار دارد و هیچ محاسبه ای در این خصوص انجام نداده است. و قطعا این قضیه نمی تواند مورد نظر روسیه قرار بگیرد. روسیه بیش از هر چیز به دنبال آلترناتیوهای دیگری است که ارائه بدهد. طرحی که روسیه آماده کرده است و قصد دارد ارائه دارد طرح سوری، سوری است. به این ترتیب که اگر روزی بخواهد به عنوان آخرین گزینه بشار اسد را طرد کند، بتواند نیروهای سوری را به جای نیرویهایی که جنبه بین المللی داند جایگزین کند. چون اکثر نیروای مخالف بشار اسد جنبه بین المللی هستند. دولت امریکا هم در این قضیه بیشتر هم سویی باترکیه دارد. چون ترکیه منویات خود را درقالب مبارزه با تروریسم و اقتدار ناتو انجام می دهد و بیشتر اهداف امریکا و ترکیه در این قضیه هم پوشانی دارد.
دولت قطر و عربستان هم در کنار مسئله اقتصادی ، در منطقه پرواز ممنوع به دنبال آنند که به تدریج دولت های سلفی ایجاد کنند. این ها به دنبال اینند که به تدریج دولت های سلفی در آن منطقه و یا حداقل در مناطق حوالی حلب و دیگر مناطق دمشق، ایجاد کنند. لذا بیشتر بحث این دولت ها از منطقه پرواز ممنوع تثبیت این گروه ها و مشارکت در جریان صلح آتی است. آنها به شدت دنبال این مسئله صلح در آینده هستند و می خواهند زمینه ای فراهم شود تا بتوانند با دست پر در صلح آتی شرکت کنند.
واژگان کلیدی: منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه، منطقه امن در شمال سوریه، علل توجه ترکیه به ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه، شمال سوریه
