عضويت ناظر فلسطين در مجمع عمومي سازمان ملل، بعنوان يك دولت مستقل: نتایج و پیامدها

احمدعلی ستاروند

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

بيان رخداد

ايجاد يك فلسطين مستقل، در كنار وجود اسرائيل، امروزه خواست بسياري از كشورهاي دنيا (ولي نه همه آنها) مي­باشد كه با حمايت بين­المللي نيز مواجه شده است. حتي برخي دولت­ها از جمله آمريكا نيز تلاش كرده­اند تا ضمن حفظ بقاي اسرائيل، به ايجاد صلح ميان اسرائيل و فلسطين، مبادرت ورزند. با اين وجود، تلاش­هاي مقامات فلسطيني براي كسب شناسايي بعنوان يك دولت در سازمان ملل، بحث و ستيزه­هايي در پي داشته است. در پي تلاش ناكام فلسطين براي دستيابي به عضويت كامل در سازمان ملل در سال 2011، محمود عباس موفق شد تا طي يك فرآيند رسمي، در تاريخ 29 نوامبر 2012، موقعيت  “دولت غير عضو ناظر “[i] در مجمع عمومي سازمان ملل را براي فلسطين، به ارمغان بياورد. به اين ترتيب، فلسطين مي­تواند به مانند يك كشور، نقش و فعاليت گسترده­تري در ميدان جهاني داشته باشد. با این وجود، به علت وجود دیدگاه­های مختلف (در داخل فلسطین و منطقه) نسبت به راه­حل دو دولت، و مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی از یکسو، و عدم موفقیت اخیر این رژیم در حملات خود به نوار غزه از سوی دیگر، بر پیچیدگی­های موجود در این منطقه افزوده خواهد شد، و چنان که خواهیم دید، توان چانه­زنی فلسطینی­ها در مقابل اسرائیل، را بالا خواهد برد. اين تصميم از سوي سازمان ملل، واكنش­هاي بين­المللي متعددي را برانگيخته است که براساس این واکنش­ها، می­توان به ترسیم دورنمای این حادثه پرداخت.

واژگان کلیدی: فلسطین، اسرائیل، سازمان ملل، عضو غیر ناظر

تحليل رويداد

 در رأي­گيري مجمع عمومي سازمان ملل، ارتقاي وضعيت فلسطين با 138 رأي موافق در برابر تنها 9 رأي مخالف و همچنين 41 رأي ممتنع به تصويب رسيد.[1] مجمع عمومي سازمان ملل، بواسطه اين رأي، بصورت دو فاكتو به شناسايي دولت حاكم فلسطين، مبادرت ورزيد. اين همان چيزي است كه محمود عباس، از جهانيان درخواست كرده بود كه بعنوان سند تولد ديرهنگام فلسطين، مورد شناسايي قرار دهند.[2]

اين رأي كه بعنوان مذاكره صلح بين اسرائيل و فلسطين تلقي مي­شود، در شرايطی به دست آمده است كه ميان نيروهاي اسرائيلي و جنبش حماس، آتش­بس برقرار است و حماس در حال حاضر، كنترل غزه را به دست دارد. تحليل­گران بر اين عقيده­اند كه موقعيت جديد فلسطين، چيزي بيشتر از يك پيروزي نمادين براي اين کشور خواهد بود و فلسطين حتي مي­تواند از اسرائيل و ايالات متحده، درخواست غرامت مالي و ديپلماتيك بكند. از اين جهت، اين دو متحد ديرپا، با وضعيت پيش آمده مخالف هستند و بر اين عقيده­اند كه وضعيت جديد، فرآيند رسمي صلح را با آسيب مواجه مي­كند و ممكن است به ناآرامي منطقه­اي منجر شود.[3]

واكنش­ها نسبت به رأي سازمان ملل

آنچه که مشخص است، اسرائیل به دلایل متعدد نمی­تواند وجود یک دولت فلسطینی را در کنار خود، تحمل کند. يك روز پس از رأي مجمع عمومي سازمان ملل متحد، به عضويت ناظر فلسطين به عنوان يك دولت در اين سازمان، اسرائيل، همچنان تلاش مي­كند تا هزاران مسكن جديد، در سرزمين­هاي اشغالي كرانه غربي و شرق بیت­المقدس بسازد. حتي يكي از مقامات رسمي اين رژيم، بلافاصله، رأي سازمان ملل در خصوص شناسايي فلسطين بعنوان دولت را بطور ضمني، به چالش طلبيد. همچنین دولت محافظه كار بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل، اجازه ساخت 3000 واحد ساختماني بيشتر و منطقه­بندي مقدماتي براي هزاران ساختمان بيشتر، را داده است.[4]

اسرائيل و ايالات متحده هر دو به مخالفت با قطعنامه سازمان ملل پرداخته­اند؛ چرا كه اين قطعنامه موضع فلسطين بر تمام كرانه غربي، شرق بیت­المقدس، و نوار غزه، را تقويت كرده است. اسرائیلی­ها بر اين عقيده­اند كه حاكميت سرزميني فلسطین، بايد طي مذاكرات مستقيم صلح با دولت يهودي، مورد شناسايي قرار گيرد.[5] با توجه به اینکه برخی تحلیل­گران بر این عقیده­اند که شناسایی یک دولت یا حکومت جدید، عملی است که فقط دولت­ها و حکومت­ها، می­توانند آن را اعطا کنند یا از آن امتناع کنند، و سازمان ملل را نمی­توان یک دولت یا حکومت تلقی کرد، این امکان وجود دارد که اسرائیل، با این تصمیم سازمان ملل، به مخالفت بپردازد.[6]

ایالات متحده نیز، به موضع­گیری علیه تصمیم سازمان ملل، پرداخته است. سوزان رایس، نماینده ایالات متحده در سازمان ملل گفت: رأی سازمان ملل به دولت بودن فلسطین، موانع بیشتری در مسیر صلح، ایجاد خواهد کرد. او همچنین اضافه کرد که این قطعنامه نمی­تواند اثبات کند که فلسطین یک دولت است.

واکنش روسیه اما متفاوت بود. ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل، گفت: حرکت سازمان ملل در ارتقاء جایگاه دیپلماتیک فلسطین یک ژست قوی در حمایت از فلسطین است که می­تواند در پایان دادن به بن­بست موجود در منازعات اسرائیل-فلسطین، کمک کند.

البته به اين نكته نيز بايد اشاره كرد كه طرح تصويب شده در نشست مجمع عمومي، مورد پذيرش كامل همه گروه­هاي فلسطيني هم نيست؛ براي نمونه، يكي از اعضاي ارشد جنبش جهاد اسلامي، رفتن عباس به سازمان ملل را كاري يكجانبه دانسته بود كه اجماع ملي نداشت. وي ادامه داده بود: محدوده فلسطين از بحر تا نهر است و هيچ كسي در هر سمتي كه باشد، حق چشم­پوشي از ذره­اي از خاك فلسطين را ندارد. در مجموع، درباره اين طرح ميان سازمان­هاي فلسطيني فعال در نوار غزه و تشكيلات خودگردان فلسطيني به رياست محمود عباس، اختلاف­نظرهاي جدي هست.

اما واقعیت این است که به دست آوردن عنوان دولت برای فلسطین، این بازیگر را در موقعیت حقوقی-سیاسی جدیدی قرار داده است، که ضمن افزودن بر پیچیدگی­های بحران موجود در میان فلسطین و اسرائیل، وزن فلسطین در مذاکرات صلح با اسرائیل، را افزایش خواهد داد.

دورنمای رویداد

اختلاف فلسطین-اسرائیل، اختلافی فراتر از اختلافات مرزی از زمان شکل­گیری بوده است، و ابعاد هویتی قوی­ای در این منازعه به چشم می­خورد. با گذشت بیش از شصت سال از این اختلاف، جامعه­ی بین­المللی هنوز نتوانسته صلح پایداری میان فلسطین و اسرائیل، برقرار کند. یکی از دلایل عمده این عدم موفقیت، مخالفت اسرائیل با وجود یک دولت فلسطینی بوده است. در حال حاضر، و با ایجاد دولت فلسطین، انتظار می­رود که شاهد تغییراتی در ماهیت منازعه فلسطین-اسرائیل باشیم، که تغییرات سرنوشت­سازی در آینده روابط میان دو بازیگر، در پی داشته باشد. در ادامه به برخی از نتایج و پیامدهای تصمیم­گیری اخیر سازمان ملل در مورد عضویت غیرناظر فلسطین بعنوان یک دولت، می­پردازیم:

1-   شناسايي فلسطين به عنوان يك دولت، مجال بيشتري براي مردم و رهبران اين سرزمين فراهم مي­كند، تا در چارچوب نهاد سازمان ملل و ديگر نهادهاي بين­المللي، و حتي خارج از نهادهاي بين­المللي، به اهداف و آرمان­هاي واقعي خود دست يابند.

2-    پذیرفته شدن فلسطین به عنوان دولت غیرعضو ناظر، تأثیرات حقوقی و سیاسی مهمی بر جای خواهد گذاشت. این امر به ‌آنها امکان تأثیرگذاری بر مناسبات سیاسی و شرکت در نهادهای جهانی، از جمله دیوان لاهه را می‌دهد. علاوه بر آن، این جایگاه، می­تواند پیش­زمینه­ای باشد برای دستیابی به عضویت کامل در نظام سازمان ملل.

3-   از ديگر نتايج مثبت اين رويداد براي فلسطين اين است كه كسب 138 رأي مثبت در مقابل تنها 9 رأي مخالف، نشانگر پذيرش و مشروعيت آرمان فلسطين مستقل در عرصه­ي بين­المللي، مي­باشد. اهميت اين مسئله زماني بيشتر مي­شود كه به اين مسئله توجه كنيم كه صهيونيسم بين­الملل به همراه متحدان خود، قدرت رسانه­اي فوق­العاده­اي در جهان دارند؛ در حاليكه كه فلسطين از داشتن چنين توانايي­هايي محروم است.

4-   زمان به دست آوردن اين پيروزي نيز يكي از پيامدهاي مثبت براي دولت فلسطين تلقي مي­شود. موقعيت كنوني، زماني براي اين كشور به دست آمد كه درست در مدت زمان كوتاهي قبل از آن، سرزمين اين كشور از سوي نيروهاي اسرائيلي مورد تجاوز قرار گرفته بود. برقراري آتش­بس، ميان جنبش حماس و نيروهاي اسرائيلي، باعث تقويت جايگاه حماس (علی­رغم وجود رقابت میان جنبش و سران فتح) در نوار غزه شده است؛ چرا كه همچنان كنترل اين منطقه را حماس، به عنوان یک نیروی فلسطینی، در دست دارد.

5-    از سوی دیگر، با توجه به اینکه اسرائیل (به همراه ایالات متحده) با تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل مبنی بر دولت بودن فلسطین، مخالف هستند، و از هم اکنون به واکنش علیه آن (در چارچوب شهرسازی بیشتر و ایراد سخنرانی) پرداخته­اند، احتمال دارد که این مسئله به جای همکاری، تنش میان فلسطین و اسرائیل را افزایش داده، و اسرائیل در میان­مدت به تعهدات خود مبنی بر آتش­بس، وفا نکند.

6-   ولی حتی در صورت پذیرفتن این فرض احتمالی، با توجه به موقعیت کنونی فلسطین به عنوان یک دولت، عدم تعهد اسرائیل به تعهدات خود و هر گونه حمله احتمالی این رژیم به سرزمین­های فلسطین، تجاوز به خاک یک دولت (هر چند غیرعضو در سازمان ملل)، تلقی خواهد، و این مسئله می­تواند چانه­زنی فلسطین، در نشان دادن چهره تجاوزگر اسرائیل در جامعه­ی جهانی را بالا ببرد. چرا که موفقیت کنونی فلسطین، یک موفقیت حقوقی و نهادینه شده است و اسرائیل را در موقعیتی قرار داده است که علی­رغم مخالفت­های کنونی خود با پذیرش آن، نمی­تواند در دراز مدت به انکار آن بپردازد. اگر اسرائیل این وضعیت را نپذیرد، در واقع خواست اکثر کشورهای عضو سازمان ملل را زیر پا گذاشته است و دولت فلسطین این فرصت را خواهد داشت تا به ایجاد مشروعیت بیشتر برای خود در عرصه­ی بین­المللی بپردازد. از سوی دیگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل، می­تواند آغاز وضعیتی باشد تا فلسطین در بستر آن به عضو کامل در سازمان ملل متحد تبدیل شود.

در پایان باید به این مسئله اشاره کرد که شناسایی شدن به عنوان یک دولت و عضویت ناظر در سازمان ملل، یک پیروزی بزرگ برای فلسطین تلقی خواهد شد. چرا که این مسئله به آن معناست که اکثریت مطلق کشورهای دنیا خواهان وجود یک دولت مستقل فلسطینی هستند. اگر اسرائیل نیز جود این دولت را بپذیرد، زمینه برای عضویت کامل فلسطین نیز هموار خواهد شد و حتی اگر پذیرش فلسطین به عنوان یک دولت از سوی اسرائیل با مخالفت مواجه شود، فلسطین موقعیت کنونی خود به عنوان یک دولت را همچنان حفظ خواهد کرد و این کشور می­تواند با اتکا بر این موقعیت که وضعیت سیاسی و حقوقی جدیدی برای فلسطینی­ها به ارمغان آورده است در راستای نیل به اهداف و آرمان­های واقعی خود، مبادرت ورزد.