سیاست روسیه در قبال قدرت گیری مجدد طالبان در افغانستان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح-  IPSC

روسیه سعی دارد تا از طریق مذاکرات دیپلماتیک اطمینان حاصل کند که طالبان اجازه نمی دهد از مرزهای شمالی افغانستان به عنوان پایگاه برای حمله به جمهوری های شوروی سابق استفاده شود(1). روسیه به شدت نگران آغاز فعالیت افراط گرایان منطقه فرغانه آسیای مرکزی(ازبکستان-تاجیکستان-قرقیزستان) در دوران جدید حاکمیت طالبان است. افراط گرایی قومی-مذهبی و عدم فعالیت اقتصادی مستمر به لحاظ نبود زیرساختهای موثر همچنین دخالت قدرتهای فرامنطقه ای برای امتیازگیری از رقبای قدرتمند یعنی چین -روسیه، توانست جمهوری خارج نزدیک روسیه مستقر در مرزهای شمالی افغانستان را به محل امن برای رشد و خیزش حرکت های جهادگرایانه افراط گرا در عین حال تغذیه کننده این گروهها با مبانی قدرت مالی قدرتهای فرامنطقه ای تبدیل سازد که به طور مشخص حضور حزب ترکستان اسلامی به عنوان مهمترین گروه شبه نظامی افراط گرا در منطقه را در گروه داعش شامات و شاخه خراسان شاهد هستیم که به طور جدی برای منطقه بحران آفرین است.

با این حال، روسیه در جریان مذاکرات صلح با طالبان علاقمند به تنش زدایی است و در این خصوص بارها میزبان طالبان و بازیگران اصلی صحنه افغانستان شامل: ایالات متحده امریکا، چین، پاكستان، هند، ایران و جمهوری های آسیای مرکزی بوده است. روسیه در دوران قدرت گیری مجدد طالبان تمایل دارد تا از فضای تنش زای ژئوپلیتیکی افغانستان فاصله گیرد و بر روی فضای ژئواکونومیکی این کشور سرمایه گذاری نماید. فضای ژئواکونومیکی افغانستان در ارتباط با موقعیت گذرگاهی از جهت مسیرهای تجاری نظیر طرح یک کمربند-جاده چین و کانون اتصال مخازن نفت و گاز بیضی استراتژیک انرژی به بازارهای مصرف در آسیای شمال شرقی-جنوب شرقی در نظر گرفته می شود که البته با عملیاتی شدن طرح صلح افغانستان، موقعیتی برای سرمایه گذاران خارجی در این کشور به وجود خواهد آمد، بدین ترتیب برای روسیه پایان دادن به تنش ها و رسیدن به صلح و ثبات در افغانستان اولویت اساسی خواهد بود تا از این طریق علاوه بر اجرای استراتژی اقتصادی-تجاری متکی بر ابزارهای ژئواکونومی، کنترل گروههای بنیادگرا در فضای پیرامونی اش را پیگیری کند. این موضوع به منزله کاهش تعارضات و بحران های منطقه ای خواهد بود چراکه ژئواکونومی بر خلاف ژئوپلیتیک از ابزارهای نظامی و فشارهای امنیتی برای رسیدن به منافع استراتژیک استفاده نمی کند، از این رو بسترساز الگوی رفتاری متوازن با محیط امنیتی منطقه ای برای توسعه و گسترش مبادلات اقتصادی-تجاری خواهد بود.

البته رقابت ژئوپلیتیکی هند و پاکستان در افغانستان به عنوان دشمنان تسخیرناپذیر یکدیگر همچنین مواضع خصمانه هند با چین می تواند معادلات صلح افغانستان را با موانع جدی روبه رو سازد و تداوم نظم امنیتی برنامه ریزی شده توسط روسیه را بی ثبات کند. به هر حال افغانستان به دلیل همجواری با پاکستان، چین و جمهوری های آسیای مرکزی صحنه بازی منحصر به فردی را برای ایجاد بحران درون سیستمی شکل می دهد و شاید بر همین اساس روسیه در طول دوران مذاکرات صلح با طالبان تنها در ظرفیت بسیار محدودی با هند همکاری کرده است. اگرچه هند انتظار داشت روسیه سیاستهایی را در افغانستان دنبال کند که به حساسیتهای دهلی نو احترام بگذارد، اما به نظر می رسد مسکو رقابت ژئوپلیتیکی هند در فضای استراتژیک افغانستان را تنش آمیز به حساب آورد. آنچه مسلم است، هیچ کشوری نمی تواند هنگام طراحی سیاست افغانستان بخصوص خط مشی های صلح و امنیت، پاکستان را نادیده بگیرد و از این رو پاکستان در اولویت نسبت به هند در استراتژی امنیتی کشورهای پیرامونی افغانستان قرار دارد.

 با این حال، روسیه در فضای ایجاد شده فعلی در نتیجه استقرار نیروی های طالبان در مرزهای شمالی افغانستان نگران است و نمی خواهد هیچ درگیری به جمهوری آسیای مرکزی سرایت کند، در این خصوص طالبان اطمینان داد که این گروه مرزهای کشورهای دیگر را در منطقه نقض نخواهد کرد. این در حالیست که طالبان بیش از دو سوم مرز بین افغانستان و تاجیکستان را کنترل می کنند(2)، در این راستا روسیه اعلام آمادگی کرد تا پایگاه نظامی در تاجیکستان را در برابر نیروهای پیشروی طالبان در مرز جنوبی خود فعال کند.تاجیکستان میزبان بیش از 6000 نظامی روسی است که در پایگاه نظامی 201 نیروی زمینی روسیه، که از معدود سایتهای نظامی روسیه در یک کشور خارجی است، مستقر شده اند(3). روسیه به خوبی به خطرات یک افغانستان پس از امریکا آگاه است و می داند که توانایی مدیریت آن را به تنهایی نخواهد داشت، از این رو روسیه برای پیشبرد رویکرد واحد توافقات با حضور کشورهای همسایه افغانستان،ترکیه و سازمان ملل تلاش خواهد کرد.

از نظر روسیه، افغانستان جزئی از عمق استراتژیک آسیای مرکزی و روسیه و به طور کل اوراسیای بزرگ است که باید به ثبات برسد، بدین ترتیب روسیه تمایل دارد بازیگر مهم در ژئوپلیتیک پیچیده افغانستان پس از اجرایی شدن توافق صلح باشد تا هم بتواند مانع توسعه منافع ژئوپلیتیکی غرب در منطقه آسیای مرکزی شود، و هم اینکه با سرمایه گذاری و نظارت بر ساخت کریدور اقتصادی-تجاری میان کشورهای آسیای مرکزی به سمت جنوب آسیا، مشخصا حاشیه اقیانوس هند که به باور کارشناسان شریان اقتصاد جهانی در آینده خواهد بود، موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود را ارتقا بخشد.

البته حضور مجدد طالبان در صحنه سیاسی افغانستان خصوصا استقرار در مرزهای شمالی این کشور در بُرهه ای که چین و روسیه در تلاش برای کاهش منازعات در فضای پیرامونی خود برای افزایش مراودات تجاری-انرژی هستند با توجه به سابقه تامین مالی طالبان از سوی بعضی از کشورهای حاشیه خلیج فارس که جزو متحدان بسیار نزدیک ایالات متحده اند، پیام تلویحی برای روسیه است تا نسبت به تعهدات طالبان، روند ثبات و امنیت و در نهایت کاهش هژمون ایالات متحده در منطقه دچار تردید شود.

کلید واژگان،طالبان ,افغانستان,روسیه,چین,صلح, مریم وریج کاظمی

1-https://www.theguardian.com/world/2021/jul/09/iran-and-russia-move-to-fill-diplomatic-vacuum-in-afghanistan

2-https://www.reuters.com/world/asia-pacific/russia-says-taliban-controls-more-than-two-thirds-afghan-tajik-border-ifax-2021-07-09/

3-https://www.themoscowtimes.com/2021/07/07/russia-says-ready-to-activate-tajik-military-base-amid-us-pullout-taliban-advance-in-afghanistan-a74450