مائده ارکان
کارشناش ارشد روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
بیان رخداد
سیاست داخلی و خارجی جمهوری مدرن ترکیه در سال 97 شاهد رویداد های مهمی بود : از برگزاری انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری و پارلمانی در حوزه سیاست داخلی تا ادامه اختلافات با غرب ، کردهای سوریه و بحرانی شدن روابط ریاض- عربستان و البته روابط نزدیک با شرق در حوزه سیاست خارجی.
انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری و پارلمانی که به انتخاب رجب طیب اردوغان به عنوان رئیس جمهور در چارچوب نظام ریاستی انجامید و نظام پارلمانی به ریاستی تغییر یافت مهمترین رویداد داخلی ترکیه در سال 97 بود . در این نظام رئیس جمهور اختیاراتش فراتر می رود ، چنانکه هم به عنوان رئیس دولت و هم کابینه در مسند قدرت قرار می گیرد . انتخاب شش عضو شورای عالی قضات و دادستان ها ، اعلام وضعیت فوق العاده ، صدور احکام حکومتی و انتخاب کابینه بدون نیاز به رای مجلس از دیگر اختیارات رئیس جمهور در این نظام است. این انتخابات در فضائی صورت گرفت که موضوع اختلاف با کردها ، افزایش نرخ تورم ، کاهش ارزش لیر و بیکاری ترکیه را با چالش روبرو کرده بود اما حزب حاکم عدالت و توسعه با ائتلاف حزب حرکت ملی دوباره توانست به پیروزی دست یابد . علت اینکه این انتخابات زودتر از موعد مقرربرگزار گردید را شاید بتوان استفاده اردوغان از فضای بوجود آمده ناشی از بسیج مردمی بعد از عملیات عفرین ، مشکلات اقتصادی، ترس از جنگ عفرین و خروج نیروهای نظامی اش از این منطقه و پیامد های ناشی از این شکست دانست .
مساله مهم دیگری که در سال 97در خاک ترکیه اتفاق افتاد و توجه جهانیان را برای مدتی به خود جلب کرد قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد عربستانی در کنسولگری عربستان در استانبول بود که با عث تنش در روابط آنکارا و ریاض شد ، اما به قطع روابط میان این دو کشور نیانجامید . مدیریت اردوغان در این قتل مانع از بحرانی شدن روابط این دو متحد شد چرا که رئیس جمهور ترکیه با گذاشتن انگشت اتهام به ولیعهد سعودی ، محمد بن سلمان و نه پادشاه روابط آنکارا- ریاض به چالش نکشید . این امر را می توان ناشی از بینش سیاسی و منطقی اردوغان در این موضوع دانست چرا که روابط اقتصادی گسترده ای با عربستان دارد . البته ریاض وآنکارا که سیاست خارجی شان ایدئولوژیک محور است در رابطه با مصر ، بحرین ، یمن ، سوریه و قطر هم عقیده نیستند . عربستان و ترکیه دو رقیب منطقه ای هستند ، چنانکه ریاض از قدرتمند شدن ترکیه در منطقه هراس دارد .
در سال 97 بحران سوریه بخشی از سیاست خارجی ترکیه را شکل داد چنانکه نشست هائی استانبول ،تهران ، آستانه و سوچی در رابطه با بحران سوریه برگزار گردید . در نشست چهار جانبه استانبول که با حضورترکیه، فرانسه ، آلمان و روسیه برگزار گردید ، از ایران دعوت به عمل نیا مد. برخی از تحلیل گران عدم حضور تهران را دور زدن تهران از مساله سوریه می دانند و برخی معتقدند که این نشست در رابطه با منافع مشترک مسکو و اروپا با ترکیه بوده به این دلیل که مسکو از حضور داعش در آسیای مرکزی ترس دارد و اروپا معتقد است بحران سوریه امنیت این قاره را به خطر انداخته است . دور یازدهم نشست آستانه اگرچه نتیجه مشخصی نداشت اما شرکت کنندگان ضمن تاکید بر اتحاد و تمامیت ارضی سوریه اعلام کردند حضور نیروهای آمریکائی تاثیر منفی برحل مشکلات سوریه دارد . در نشست تهران که در شهریور ماه با حضور ترکیه و روسیه برگزار گردید در بیانیه پایانی آمده که حل و فصل بحران سوریه راه حل نظامی ندارد بلکه راه حل سیاسی و دیپلماتیک دارد . در این نشست ضمن بررسی منطقه کاهش تنش در ادلب اعلام کردند که موضوع ادلب در چارچوب توافقنانه آستانه بررسی می گردد. در نشست سوچی هم که در ماه بهمن با حضور مسکو ، ترکیه و ایران در روسیه برگزار گردید پاکسازی ادلب از تروریست ها ، حفظ تمامیت ارضی سوریه و کنترل سوریه در دست حکومت مرکزی از دستاوردهای آن بود . از طرفی در سال 97 آمریکا با تسریع نقشه راه منبج موافقت کرد. این نقشه آزادسازی منطقه شرق فرات که در دست ی.پ.ک و پ. ک.ک است را تدوین و قصد دارد با حمله به این منطقه این گروه از کردها را خارج کند . ترکیه و آمریکا قصد دارند به صورت مشترک امنیت را در منبج برقرار کنند. به باور ترکیه پ.ی.د و پ.ک.ک قصد دارند با رسیدن به دریای مدیترانه به هدف اصلی خود یعنی کمک مستقیم از دولت‌های خارجی وپیشرفت در پروژه تاسیس دولت مستقل دست یابند .
روابط ترکیه با غرب در سال گذشته چندان دوستانه نبود چنانکه پارلمان اروپا رای به تعلیق مذاکرات ترکیه با اتحادیه اروپا را داد [1] . انتقادات تند اروپا به اردوغان پس افزایش اختیاراتش وسرکوب منتقدان، اروپا را نگران کرده است . اما به باور برخی از ترکیه شناسان اروپا ترکیه عضو ناتو است و امنیت غرب به ویژه اروپا به آن وابسته است و اگرچه ترکیه از لحاظ اقتصادی به متحدان غربی و به ویژه اروپا سخت متکی است لذا توصیه به مصالحه و تخفیف تنش با آنکارا کرده اند [2] .
در همین راستا روابط آنکارا با متحد استراتژیکش ، واشینگتن هم با چالش هائی روبرو شد از جمله : خرید سامانه دفاع موشکی اس 400روسیه توسط آنکارا ( آمریکا اعلام کرده اگر ترکیه این سامانه دفاعی را بخرد فروش سیستم موشکی پاتریوت را به این کشور لغو خواهد کرد ) ،حمایت واشینگتن از نیروهای مدافع خلق به دلیل اینکه معتقد است در مبارزه با داعش نقش مهمی داشته اند ، استرداد فتح الله گولن به ترکیه ، انتقال سفارت اسرائیل به بیت المقدس شرقی و برگزاری نشست فوق العاده سازمان کنفرانس اسلامی در استانبول در همین رابطه ، بحران ونزوئلا( اردوغان از رئیس جمهور ونزوئلا دفاع کرده و مخالف هر گونه تغییری در سیاست این کشور است ) ،اعلام جرم علیه کارمند محلی کنسولگری آمریکا به اتهام ارتباط با شبکه گولن که بعد از کودتا بازداشت شده بود وتحریم های ایران از مهمترین اختلافات آنکارا با واشینگتن در سال 97بود . اگرچه در مواردی مانند آزادی کشیش رابینسون با یکدیگر توافق هائی کردند. به این ترتیب در سال گذشته اردوغان به موازات تنش در روابط دیپلماتیکش با غرب و تحریم های آمریکا که تهدیدی علیه ترکیه است ، تلاش کرد به شرق روی آورد ، لذا روابطش را با ایران و روسیه گسترش داد . از طرفی اختلافات آنکارا و واشینگتن باعث شد که ترکیه به فکر جانشین کردند ارز دیگری غیر از دلار باشد تا بهتر بتواند با شرق همکاری کند.
[1] – قطعنامه مصوب پارلمان اتحادیه اروپا الزام آور نیست و تصمیم نهائی را اعضا اتحادیه اتخاذ می کنند .
[2] – بازرگانی گیلانی ،” اروپا همچنان گروگان سیاسی- امنیتی ترکیه باقی می ماند “، دیپلماسی ایرانی .
واژگان کلیدی : ترکیه وسیاست داخلی ، انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری و پارلمانی ، ترکیه و سیاست خارجی ، تنش با غرب ، کردهای سوریه و ریاض ، روابط دوستانه با شرق .
