مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در پیش رو است . این در حالی است که در سالهای گذشته ایران نتوانسته است عضویت دائمی در سازمان به دست آورد.گفتگوی زیر در همین مبنا نگاهی به رویکردهای اعضای شانگهای بویژه روسیه و چین به عضویت دائم ایران در شانگهای دارد.
واژگان کلیدی: رویکرد روسی به عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، رویکرد چینی به عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای،روسیه و عضویت دائم ایران در شانگهای، روسیه و ایران ، سازمان شانگهای
اگر نگاهی به رابطه ایران و سازمان شانگهای داشته باشیم اصولا بفرمایید در چند ماه گذشته تغییری در ارتباط با حضور ایران در شانگهای در بدنه اصلی اتفاق افتاده است؟
در ماه‌های اخیر ما شاهد برگزاری اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بودیم که در این اجلاس انتظار می‌رفت باتوجه به حضور آقای ظریف وزیر امور خارجه کشور در این اجلاس بحث عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در این سازمان مورد تاکید قرار بگیرد . اما آن چیزی که ما شاهد آن بودیم و وصف اخباری که از این اجلاس بیرون آمد ( البته خبرهای رسمی نیست و بیشتر مصاحبه‌های وزرای امور خارجه کشورهای عضو می‌باشد) ظاهراً بنا نیست که در اجلاس آتی سران در نیمه جولای آینده (اواخر تیرماه ماه آینده) که در شهر اپرای روسیه ما شاهد عضویت کامل ایران در این سازمان باشیم. این درحالی است که به نظر می‌رسد که برطبق همین خبرها ظاهراً وزرای امور خارجه کشورهای عضو درمورد عضویت کامل دو کشور هند و پاکستان به نتیجه رسیده و قرار است که این دو کشور به عضویت کامل درآیند. آنچه از مصاحبه‌های وزرای خارجه کشورهای روسیه و قزاقستان برمی‌آید (همانطور که آقای لاروف چندین بار اعلام کرد این است که عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای را منوط به حل و فصل برنامه هسته‌ای ایران و رسیدن به توافق در این مذاکرات هسته‌ای منوط کردند و عملاً آقای لاروف چندین‌بار تاکید کرده است که در صورتی که موضوع تحریم‌های ایران حل شود ایران می‌تواند به عضویت کامل این سازمان دربیاید) و باتوجه به اطلاعاتی که جمهوری اسلامی ایران از سازمان اجلاس شانگهای دارد به نظر نمی‌رسد که این نوع رویکرد موضوع ایران خیلی رویکرد مثبتی باشد.
باتوجه به سخنان آقای لاروف اصولا روس‌ها چند نوع نگرش به عضویت ایران دارند؟
نگاه روس‌ها به عضویت ایران در شانگهای نگاهی است که از پیش وجود داشته است . روس‌ها نسبت به عضویت کامل ایران در این سازمان با علاقه و جدیت برخورد نکرده اند. روس‌ها به دلایل مختلفی خیلی علاقه‌مند نیستند که کشورهایی مثل جمهوری اسلامی ایران به عضویت کامل این سازمان دربیایند. یکی از دلایل آن این است که به هرحال حضور ایران در این سازمان می‌تواند به این سازمان کاملاً رنگ و جلوه ضد غربی بدهد و نه روس‌ها و نه چینی‌ها علاقه مند نیستند که این سازمان با حضور ایران چنین وجه‌ای به خود بگیرد. از طرف دیگر در بحث رقابت‌های داخلی میان روسیه و چین نیز به نظر می‌رسد روسیه و چین نخواهند با حضور عضو سومی در این سازمان عملاً این سازمان (که یک مدیریت دوگانه دارد) را به یک مدیریت سه‌گانه تبدیل کنند. با توجه به نوع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد تصور آنها بر این است که حضور ایران در این سازمان می‌تواند عملاً هم جهت‌گیری‌ها و هم اهداف این سازمان را تحت شعاع قرار دهد. لذا به نظر می‌رسد هم روسیه و هم چین درمورد عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای با احتیاط برخورد می‌کنند و سعی می‌کنند که تحت شرایطی این کار را انجام دهند که میزان تنش‌های ایران واقعاً کاهش یافته باشد و عملاً نخواهند با حضور ایران این سازمان چهره‌ای ضد غربی به خود گیرد.
باتوجه به وضعیت کنونی به غیر از چین و روسیه سایر اعضای شانگهای چه نگاهی به عضویت دائم ایران دارند؟
کشورهایی مثل قزاقستان و ازبکستان در چارچوب شانگهای نگاه خیلی مثبت به عضویت کامل ایران در این سازمان ندارند. به هرحال شاید این کشورها در درجه دوم اهمیت قرار دارند و اگر روسیه و چین این مسئله را بپذیرند به احتمال زیاد آنها نیز با این موضوع کنار خواهند آمد. به دلایل مختلفی که بیان شد این دلایل برای کشورهایی مثل قزاقستان و ازبکستان (که همسویی و نزدیکی بیشتری با غرب در سیاست های خارجی خود دارند و خود را تاکنون در هیچ وضعیت ضد غربی وارد نکرده‌اند) می‌تواند این وضعیت غیر غربی را ایجاد کند که آنها نیز علاقه‌مند به این مسئله نیستند. شاید بر موارد اقتصادی سازمان و حضور ایران نیز به عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه که می‌تواند به هرحال به لحاظ اقتصادی نقش موثری در همکاری اقتصادی در منطقه داشته باشد تاکید شود شاید در آینده این نگاه‌ها را تغییر یابد و عملاً سازمان همکاری شانگهای به یک سازمان کاملاً منطقه‌ای (که هم در حوزه‌های اقتصادی و هم در حوزه‌های امنیتی موثر هست) تبدیل شود.
باتوجه به وضعیت کنونی بازیگران عمده نظام بین‌الملل چه نگاهی به عضویت ایران در شانگهای دارند؟
نباید زیاد درباره اهمیت و برجستگی سازمان همکاری‌های شانگهای در چارچوب نظم بین‌المللی اغراق کرد و نباید زیاد به این فکر کرد که این سازمان چه با حضور ایران و چه بدون حضور آن می‌تواند خیلی نقش برجسته‌ای در معادلات منطقه‌ای یا بین منطقه‌ای ایجاد کند. به هرحال سازمان همکاری‌های شانگهای سازمانی است که اعضای آن هنوز آن همگرایی سیاسی که باید از خود نشان بدهند را نشان نداده‌اند. نوع جهت‌گیری‌ها و نوع نگاه هریک از اعضای این سازمان متفاوت است و در بعضی از موارد می‌تواند متعارض هم باشد. همه اینها باعث شده که این سازمان عملاً از آغاز شکل‌گیری خیلی تعیین کننده در بحران‌های منطقه‌ای باشد و حتی در مسائل اقتصادی نباشد. اگرچه این سازمان توانسته سطحی از همکاری‌ها را در بین اعضای این سازمان ایجاد کند ولی باتوجه به اینکه دو قدرت بزرگ جهانی مثل روسیه و چین عضو این سازمان هستند و کشورهایی مثل هند عضویت ناظر این سازمان را دارد شاید انتظار می‌رفت که بیشتر از اینها هم در مسائل امنیتی بین المللی و هم در اقتصادی سیاسی نقش ایفا کند اما تاکنون اینگونه نشده است. اینکه حضور ایران شاید بیشتر مسئله کشورهای عضو است تا مسئله کشورهای خارج از سازمان باشد.
درصورتی که هند و پاکستان به عضویت این سازمان درآیند حضور ایران در این سازمان چه اهمیتی دارد و یا در واقع چه نوع نگاه جدیدی درباره عضویت ایران شکل خواهد گرفت؟
وقتی پاکستان و هند به عضویت کامل این سازمان دربیایند این سازمان منطقه وسیعی از آسیا را دربرخواهد گرفت و عملاً به یک سازمانی تبدیل خواهد شد که بخش گسترده‌ای از آسیا و اوراسیا را دربرمی‌گیرد. طبیعتاً حضور هند و پاکستان در این سازمان هم اهمیت این سازمان را افزایش دهد و هم مشکلاتی را برای این سازمان ایجاد می کند باتوجه به اینکه اختلاف بین پاکستان و هند به گونه‌ای است که به سادگی قابل حل نیست به ویژه در محدوده جامو و کشمیر اینکه سازمان همکاری‌های شانگهای یکی از مهم‌ترین اهداف خود را حل مسائل منطقه‌ای و امنیت مرزی قرار داده است اگر این دو کشور به عضویت این سازمان درآیند حضور ایران به نوعی می‌تواند متوازن کننده روابط هند و پاکستان باشد. عملاً این سازمان یک سازمان طبیعی منطقه‌ای قوی خواهد بود که بخش جنوب و شرق آسیا را کاملاً در بر خواهد گرفت.
در کوتاه مدت چه عوامل و متغییرهایی می‌توانند بر روند عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای تاثیر گذارند؟
اگر توافق هسته‌ای صورت گیرد نه تنها کشورهایی مثل روسیه و چین بهانه‌ای برای مخالفت کردن با عضویت کامل ایران نخواهند داشت بلکه حتی به نظر می‌رسد که آنها از گرایش نزدیکی ایران به غرب جلوگیری کنند و خود برای عضویت کامل ایران در سازمان پیش قدم شوند. جدا از این نوع همکاری‌های اقتصادی که بین ایران و روسیه بعد از رفع تحریم‌ها در زمینه تسلیحات نیز می‌تواند یکی از عوامل دیگری باشد که روس‌ها را علاقه‌مند نماید که ایران را در چارچوب همکاری‌های شانگهای بیشتر درگیر کنند و عملاً اجازه ندهند که خیلی ایران وارد ائتلاف‌های منطقه‌ای دیگر شود.
