روسیه و هند، یادآوری همکاری استراتژیکی دیرینه

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

سمیه پسندیده

مقدمه

اکنون 65 سال از همکاری استراتژیک میان روسیه و هند می­گذرد، در طول دهه گذشته این دو کشور تجارب بسیاری در زمینه همکاری مشترک و پیشرفت در زمینه­های مختلفی را کسب نمودند. شرایط سیاسی تغییرات بسیاری کردند اما اصول روابط دوجانبه، اعتماد متقابل و برابری میان دو کشور بی­تغییر باقی ماند. تعمیق دوستی و همکاری با هند یکی از اولویتهای سیاست خارجی روسیه به­شمار می­آید. روسها همیشه همکاری با هند را منحصر به فرد و دارای ویژگی­های ممتاز دانسته­اند. اما گام اصلی در تاریخ روابط دو کشور مربوط به اکتبر سال 2000 است که با امضاء اعلامیه مشترک راهبردی بین روسیه و هند برداشته شد. اهمیت اصلی و بهنگام این گام با توسعه تحولات در دهه اول قرن بیست و یکم تایید می­شود. امروزه در مقابل این شرکای استراتژیک چالشهای جدی مثل توسعه نابرابر جهان، بی­ثباتی اجتماعی و اقتصادی، عدم اعتماد و امنیت وجود دارد. در چنین شرایط روسیه وهند در حال طراحی الگویی برای رهبری داخلی و همچنین اقدامات جمعی در عرصه بین­المللی هستند. در نوشتار پیش رو تلاش می­شود تا جنبه­های مختلف این همکاریها مورد بررسی قرار گیرد.

واژگان کلیدی: روسیه- هند- روابط استراتژیک- روابط نظامی- سیاست خارجی

تحلیل مسئله

 هند و روسیه دو قدرت بزرگی هستند که طبق شواهد و مدارک در طول تاریخ همکاری خود هیچ برخورد و اختلاف نظر چشمگیری با یکدیگر نداشته­اند. قبل از ورود فرانسه، آمریکا و رژیم صهیونیستی به بازار تسلیحات هند، انحصار تجهیز ارتش این کشور تنها در اختیار روسیه بود.  مدتی قبل روسیه و هند موافقتنامه­های متعددی در زمینه­ همکاریهای فنی و نظامی بالغ بر چندین میلیارد دلار امضاء کرده­اند. این توافقنامه­ها به واسطه مذاکراتی میان ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه و مانموهان سینگ نخست وزیر هند در زمان سفر پوتین به دهلی نو حاصل گردید. علاوه بر آن موافقتنامه­هایی پیرامون مسائل اقتصادی، فرهنگی، علوم و تکنولوژی و همچنین پروتکل­هایی میان وزارت امورخاجه دو کشور برای سالهای 2013 و 2014 به امضا رسید. دو کشور بر این باور هستند که یک هدف مشترک در برابر آنها قرار دارد؛ و آن برقراری صلح در دنیایی که در آن زندگی می­کنند و تبدیل آن به جهانی عادلانه­تر، دموکرات­تر، امن­تر و همچنین حل مسائل جهانی و منطقه­ای منجمله خاورمیانه، شمال آفریقا و افغانستان. توافقات جدید میان روسیه و هند و تاکید آنها بر وجود همکاری بلند مدت استراتژیک بر اساس دو عامل اصلی انرژی و تسلیحات پایه­گذاری شده است.

همکاریهای نظامی- فنی

یکی از نتایج مهم سفر پوتین به هند انعقاد دو قرارداد در زمینه همکاریهای نظامی و فنی به ارزش 9،2 میلیارد دلار آمریکا بوده است که به موجب آن روسیه 71 فروند بالگرد MI-17V-5 و تکنولوژی مورد نیاز برای مونتاژ 42 جنگنده  SU-30MKI به هند عرضه نمود. علاوه بر آن در تلاشند تا سنت همکاری نزدیک در زمینه­های همکاریهای نظامی- فنی، ساخت پروژه­های جدید، از جمله ایجاد سرمایه­گذاری مشترک و انتقال تکنولوژی تحکیم بخشند. الکساندر گولس کارشناس نظامی روسیه می­گوید: توافق نظامی میان روسیه و هند پس از وجود پیچیدگی­ها و عوارض جدی در همکاریهای نظامی حاصل گردید. وی اظهار داشت که همکاریهای فنی- نظامی میان روسیه و هند بنا بر دلایل مختلف بدون مشکل نخواهد بود. اولا، امروز در مقابل هند هیچ یک از عوامل بازدارنده­ای ده سال پیش که البته با مسائل هسته­ای این کشور مربوط می­شد، وجود ندارد و تکنولوژی نظامی روسیه می­تواند با موفقت با تکنولوژی­های غربی به رقابت برخیزد. عامل دوم، که علی­رغم وجود برخی دشواریها تعهدات خود را اجرا خواهد نمود. هند همیشه یکی از اولویتها روسیه در برقراری همکاریهای فنی و نظامی بوده است و سالهای زیادی است که سلاحها و تجهیزات نظامی هند را تدارک می­نماید و همیشه نیز این همکاریها را مثبت ارزیابی نموده­اند.  سالهای زیادی است که بسیاری از تجهیزات نظامی روسیه در سیستم نظامی هند وجود دارد و بیش از 70 درصد نیروی دریایی هند با سلاحهای روسی تجهیز شده­اند. پایگاه اطلاع رسانی دویچه وله به نقل از «مارگارته کلاین» کارشناس مسایل روسیه از بنیاد دانش و سیاست در برلین می­نویسد: «من فکر می­کنم که روسیه به هند بیشتر نیاز دارد، تا عکس قضیه. هند مهمترین ضد موازنه علیه تاثیر چین در منطقه است. روسیه بعضی از تولیدات فن آوری مدرن را می­تواند برای هند عرضه کند. سیستم سلاح­های مدرن از قبیل جت­های جنگی و کشتی­های زیردریایی و نیز نیروگاه­های اتمی از این جمله­اند.»

انرژی

یکی دیگر از بردارهای همکاری میان روسیه و هند مسئله انرژی است، و پروژه­های عظیمی را با یکدیگر به مرحله اجرا گذاشته­اند، و کمپانی­های هندی در تولید نفت و گاز روسیه، به عنوان نمونه جزیره ساخالین در شرق دور همکاری داشته­اند. طرفین در پی آن هستند تا شرکتهای روس-هندی را در زمینه انرژی تاسیس نمایند و کمپانیهای نفتی هند خواستار کسب سهام در زمینه اکتشاف و تولید در روسیه هستند. روسیه در تلاش است تا در این مورد نیز در نقش یک دولت حمایت کننده در زمینه تکنولوژی در کنار هند ایفای نقش نماید. هند نیز در توسعه میادین نفت و گاز روسیه شرکت خواهد نمود، و روسیه نیز بخش حمایت و تامین مالی توسعه پالایشگاههای کشور هند را در اختیار خواهد گرفت. به این ترتیب هند در حال حاضر به عنوان شریک فناوریهای پیشرفته روسیه حضور خواهد داشت.

برخی رقابتهای نامحسوس نیز میان روسیه و هند دیده می­شود که یکی از آن موارد مسئله انرژی منطقه آسیای مرکزی است. ژئوپلتیک و ژئواکونومیک آسیای مرکزی برای هند منافع مهمی را به همراه دارد و از لحاظ امنیت انرژی، بخش مهمی از دیپلماسی انرژی هند را به خود اختصاص داده است. از طرفی هم روسیه سرمایه­گذاریهایی در این منطقه دارد  و قراردادهای بلند مدتی را با کشورهای دارای منابع انرژی آن منعقد نموده است. به نظر می­رسد که روسیه هند را در با خط لوله تاپی که آینده چندان روشنی ندارد مشغول نموده است.

مثلث سیاست خارجی

روسیه، هند را به عنوان یک وزنه تعادل در برابر نفوذ چین در نظر گرفته است، و ایده همکاری سه جانبه میان مسکو، پکن و دهلی نو را ترویج می­دهد. بخشی از آن در نتیجه پیمان [1]BRICS که شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی حاصل می­گردد، و همکاریها میان روسیه و هند در چارچوب این پیمان هر روز تحکیم بیشتری می­یابد. اگر هند قبلا شریک استراتژیک منطقه­ای روسیه بود، در حال حاضر وضعیت تغییر نموده است و تبدیل به یک شریک در سیاست جهانی شده است. مواضع دو کشور در توسعه اقتصادی جهان و همچنین مواضع دو کشور در برابر غرب با یکدیگر در بسیاری موارد انطباق دارد. روسیه برای مبارزه با عامل تروریسم، مواد مخدر و همچنین حل و فصل درگیریهای منطقه­ای به همکاری با سایر قدرتهای منطقه که یکی از آنها هند است، نیاز دارد. البته در این مورد باید گفت که برای حل تمام ناامنیهای منطقه­ای و همچنین جهانی به قدرتهای منطقه­ای و جهانی مانند: ایران، مصر پس از مبارک، هند، روسیه و چین نیاز است. آن طور که از سخنان ولادیمیر پوتین پیداست، هند و همچنین چین برای روسیه از ارزش و جایگاه مشابه هم برخوردار هستند و هر دو از اولویتهای اصلی سیاست خارجی روسیه به شمار می­آیند.

در زمان اتحاد شوروی چین برای روسیه یک تهدید بالقوه به شمار می­آمد، به همین دلیل هم هند به عنوان یک شریک و متحد نظامی و فنی یک عامل محدود کننده در این روابط بود. لازم به یادآوری است که در دوره پس از جنگ میان هند و چنین سه مرتبه مناقشه نظامی صورت گرفته است.

دورنمای رخداد

اقدامات و فعالیتهای دو کشور با هدف ساخت و معماری جدید نظم جهانی چند قطبی توسعه می­یابد، و یک چنین رویکرد سازنده­ای در تعامل میان دو کشور در سازمان همکاری شانگهای و دیگر چارچوبهای چندجانبه تجلی یافته است. این دیالوگ که با ریاست روسیه بر گروه بیست قدرت بیشتری یافت. تلاشهای مشترک در عرصه بین­المللی، مشارکت در توسعه قواعد تجارت جهانی افزایش کسب و کار، افزایش روابط علمی، فنی و فرهنگی اساس نتایج با کیفیت جدید مشارکت میان دو کشور است. تجارت دوجانبه و سرمایه­گذاری شاید در حال حاضر از با اهمیت­ترین روابط موجود میان هند و روسیه باشد و پتانسیل اقتصادی رو به رشد این دو کشور در بسیاری از موارد مکمل یکدیگر است. چشم انداز گسترده­ای به منظور استفاده مشترک از سیستم ناوبری ماهواره­ای روسی به نام «گلوناس» در مقابل هند قرار دارد که از یکی از شواهد همکاری استراتژیک دو کشور به شمار می­آید. هند در تلاش است تا از حضور روسیه درمنطقه، بهره اقتصادی، نظامی و سیاسی ببرد. بهره­گیری از تسلیحات نظامی روسیه و همچنین حمایت سیاسی این کشور باعث می­شود تا هند در عرصه بین­الملل احساس استقلال بیشتری نماید و بدین ترتیب وزن سیاسی­اش در مقابل چین و همچنین پاکستان بیشتر خواهد بود.

این دو دولت امیدوار هستند تا این همکاری­های چند بردار موجب گردد، نه تنها تبدیل به رهبران پروژه­هایی با تکنولوژی عالی شوند بلکه کمک می­نماید تا در ترویج محصولات مشترک به بازار کشورهای ثالث موفق عمل نمایند. به کلی روابط هند و روسیه علی­رغم فراز و نشیب­ها، موثر و رو به رشد بوده است.