فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روس ها و عراقي ها از گذشته مناسبات خوبي داشته‌اند و در دوران جنگ سرد نيز گرمي ويژه اي بر روابط دو جانبه حكم فرما بود. در اين حال هرچند بعد از سرنگوني صدام نوع روابط عراق با روسيه تا حدي متحول شد، اما در سالهاي اخير ميل به افزايش روابط بغداد و مسكو افزايش يافته است. در اين بين با توجه به سفر چند روزه نوری المالكي نخست وزير عراق از روسيه، آينده روابط و همكاريهاي روسيه و بغداد موضوع گفتگويي با سيروس برنا كارشناس مسائل عراق است:
واژگان كليدي: روابط, روسیه, عراق, سوريه, سلاح, كمربند امنيتي
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوری المالكي رئيس جمهور عراق براي ديداري رسمي راهي روسيه شد. با توجه به روابط تاريخي موجود ميان روسيه و عراق و تحولات منطقه، اهداف سفر مالكي به روسيه چيست؟
مهمترين هدف مالكي نخست وزير عراق به روسيه عبارت از توسعه و تحكيم روابط دو جانبه است. در اين حال اگر ما بخواهيم نگاهي جامع و مانع به روابط دو كشور داشته باشيم بايد اذعان داشت كه در مقام قياس دو جبهه شرق و غرب روابط دو كشور در گذشته يعني در دوراني كه رژيم بعث (و مشخصا قبل از اينكه صدام حسين به قدرت برسد) حاكم بود هماهنگي بيشتري با جبهه شرق يا اردوگاه شوروي سابق داشت. اين امر تا پايان دوران حكومت عبدالكريم قاسم اين امر پابرجا بود. با روي كارآمدن صدام در سال 1979 ما به تدريج شاهد تغيير جهت عراق از سمت شرق به غرب هستيم. چنانچه شاهد افزايش هماهنگي و همگرايي دولت بعثي عراق با ايالات متحده امريكا مي باشيم. گذشته از آن بايد گفت چه در دوران رژيم بعثي و چه در وضعيت جديد بعد از مارس 2003 (كه رژيم بعث سرنگون شد) عمده ترين و كانوني ترين مولفه تعيين كننده روابط دو جانبه با روسيه مقوله اقتصادي بوده است. يعني نوع نگاه اقتصادي كه روسيه به كشور عراق داشته است نكته تعيين كننده اي در اين روابط بوده است. علاوه بر آن عراق با عقد قرارداد نظامي و تسليحاتي با روسیه (همچون تسلیحات دفاع هوایی و.. ) به دنبال تقويت همكاري چه روابط امنيتي و نظامي دو كشور است. گذشته از اين نيز كم و كيف خروج سازمان مجاهدين يا سازمان منافقين از عراق، اينكه اين سازمان بعد از خروج خود از عراق در كجا مستقر شود و پيدا كردن كشور جايگاه جايگزين و مناسبات دو كشور يعني عراق و روسيه با ايران از جمله موضوعاتي است كه در اين سفر مورد توجه بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به خروج نیروهای امریکایی از عراق ، آیا مي توان گفت دولت نوری مالکی به دنبال نوعي موازنه بين مسكو واشنگتن در بغداد است؟
بله. چرا كه عراق تلاش كرده نوعي توازن در روابط خود بين دو كشور ايالات متحده و روسيه برقراركند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف روسيه از گسترش روابط چند بعدي خود با عراق چيست؟
مسكو در سالهاي گذشته تلاش كرده تا از روابط عراق و امريكا و به تعبيري از مسائل و مشكلاتي كه بين عراق و ايالات متحده بروز ميكند بهره برداري كند و امتيارات لازم را به دست آورد. به تعبير ديگر مناسبات و يا مختصات هندسي روابط روسيه با عراق خيلي مشابه روابط روسيه با جمهوري اسلامي ايران است. يعني همانگونه كه روسيه در يك دهه اخير تلاش كرده است در مسائل في مابين ايران و اتحاديه اروپا و ايران و امريكا را در راستاي منافع ملي خود حركت كند، در سالهاي اخير نيز چنين برخوردي را هم با كشور عراق داشته است. در اين بين به نظر ميرسد با توجه به مسائلي كه اين روزها بين امريكا و عراق وجود دارد و وضعيت خاص امنيتي و سياسي عراق روس ها تلاش مي كنند تا در راستاي منافع راهبردي منطقه اي خود كه صبغه پررنگ اقتصادي هم دارد بيشتر بهره و امتياز را از گسترش روابط با بغداد برند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: عدم واگرايي بر سر سوريه چه تاثيري در روابط روسيه و عراق عراق داشته است؟
اين امر نكته مهمي است. چرا كه آنچه در اين تحليل هم جاي توجه دارد بحث مسائل منطقه اي است. يعني در سطح تحليل منطقه اي مسائل بايد گفت مسائلي مانند مساله سوريه و مذاكرات در مورد وضعيت كنوني آن مورد توجه دو كشور بوده است. در اين حال از حيث مسائل روز طبعا مهمترين مساله مذاكرات دو سويه سوريه است. چرا كه ما هم هرچه جلو تر ميرويم اين پرونده به نقاط حساس خود نزديك تر ميشود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به وجود برخي اعتراض ها در دولت محلي منطقه كردستان عراق در مورد انتقاد از سفر مالكي به روسيه و مسلح كردن ارتش عراق، افزايش همكاري هاي نظامي و امنيتي بغداد با روسيه چه تاثيري بر روابط اقليم كردستان با بغداد خواهد داشت؟
از نظر روند تاريخي بايد گفت دوره خودخواندگي طلايي (كه قبل از سرنگوني رژيم صدام حسين در چارچوب مناطق ممنوعه هوايي ايجاد شد) و منجر به شكل گيري و ظهور دولت اقليم كردستان عراق شده بود نقطه عطفي است كه بر اساس آن ما شاهد نهادينه شدن ساختار دولت اقليم كردستان شديم. به تعبير ديگر از همان روزها دولت اقليم كردستان با رياست آقاي مسعود بارزاني تلاش كرد تا به موازات حاكميت ملي عراق با برخي از قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي بويژه بازيگران فرامنطقه اي روابط مقتضي خود را برقرار كنند. در اين راستا روابط محكم و قابل اعتناي دولت اقليم كردستان با ايالات متحده امريكا شكل گرفت كه قرينه اي از مديريت و تحليل سطح مناسبات دو جانبه اقليم كردستان با روسيه بود.
اكنون نيز بنا بر ملاحظات پيشيني دولت ملي عراق تلاش ميكند به موازات روابطي كه با امريكا دارد روابط خود با روسيه را هم تحكيم بخشد، اما بايد اذعان داشت كه دولت اقليم كردستان از تحكم روابط دولت ملي عراق با روسيه ناراضي و يا ناخشنود است. گذشته از آن نيز بايد در چارچوب حق حاكميت ملي و اقدامات ناشي از ساختار فدرال رفتار هم به اين امر نگاه كرد. در اين بين هر چند برخي از مسائل مانند پول ملي، ارتش واحد و پرچم و سياست خارجي از اختيارت ويژه دولت ملي در ساختار فدرال تلقي مي شود و دولت عراق بر روابط با روسيه تاكيد كرده، اما به هر حال دولت اقليم كردستان عراق اين توقع را از مسئولان دولت ملي عراق دارد كه در زمينه كم و كيف تنظيم روابط در سطح منطقه اي و فرامنطقه اي رايزني ها، همگرايي ها و هماهنگي هايي لازم با دولت اقليم كردستان عراق داشته باشند. به تعبير ديگر دوران دوازه ساله طلايي (كه از سال 1991 تا 2003 را شامل ميشود) باعث شد سطح توقع اقليم كردستان از حيث مسائل مختلف افزايش يابد كه مهمترين اين مسائل بحث سياست خارجي و درآمد هاي ناشي از فروش نفت است. خلاصه اينكه اين ناخشنودي يا ناراحتي و شكوه و انتقاد كنوني دولت اقليم كردستان عراق به پيشينه خود در دوره طلايي دهه نود برمي گردد و اكنون هم سطح توقع آنان افزايش يافته است. در اين حال در اين زمينه هم چالش و يا پارادوكسي وجود دارد. به اين معنا كه از يك سو دولت ملي عراق تلاش ميكند تا ساختار فدرال عراق در چارچوب قانون اساسي نوين روز به روز نهاديه تر شود، اما هنوز دولت هاي محلي در مركز و جنوب عراق نهادينه نشده و شكل گفته است، اما دولت فدرال كردستان اينگونه نيست. در اين بين از آنجايي كه دولت كردستان به دنبال كردستان بزرگ در ميان مدت و درازمدت است طبيعي است اينگونه از مسائل مي تواند منجر به ايجاد چالشهايي در داخل عراق گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان پيش بيني كرد روابط روسيه و عراق به سمت اتحاد استراتژيكي پيش رود ؟
نه. من نمي توانم با تساهل در مورد روابط عراق و روسيه از مقوله اتحاد استراتژيك نام ببرم. از نظر متدولوژي و روش شناسي بايد گفت ما قبل از اينكه به اتحاد استراتژيك برسيم بايد از مفاهيمي مانند وحدت و در پله ديگر ائتلاف عبور كنيم. يعني مقولاتي مانند اتحاد و اتحاد استراتژيك مقولاتي ايده آليستي مبتني بر نگاه ايده ئاليستي هستند، اما واقعيات منطقه ما را به اين امر رهنمون ميكند كه از آنجه در سطح مناسبات منطقه اي شكل ميگيرد بايد با نام ائتلاف ياد كرد. به اين معنا به نظر من خيلي قابل تحليل و ترسيم نيست كه اتحاد استراتژيكي بين عراق و روسيه شكل گيرد تا منجر به تضعيف جبهه غرب گردد. از زوايه ديگري بايد گفت به همان نسبتي كه اتحاديه اروپا و ناتو به سركردگي ايالات متحده تلاش كرده اند در طي سالهاي اخير مرز هاي طبيعي و جغرافياي و مرزهاي انتزاعي مجازي و رواني جبهه خود را در اقصي نقاط جهان بويژه در منطقه اوراسيا و منطقه استراتژيك خاورميانه توسعه دهند و دخالت هاي مستقيمي در كشورهاي عراق، ليبي و…داشته باشند متقابلا روسيه هم تلاش كرده است نوعي كمربند امنيتي با عمق استراتژيك خاص براي خود شكل دهد و سپس آن را استحكام بخشد. به اين معنا اگر دقت كنيم اين كمربند امنيتي از يك سو از سوريه شورع شده و سپس به عراق و ايران ميرسد. لذا روس ها درصدد تقويت روابط خود با عراق است. در ادامه هم با روابط با ايران (با ملاحظات خاص خود كه امتيازت خاص خود را هم در پي دارد) كمربند امنيتي خود را قوي تر مي كنند. در زاويه مقابل اين كمربند، كمربندي از اسرائيل در جنوب منطقه شامات شروع و با گذر از درياي سرخ و عربستان و كشورهاي جنوبي خليج فارس با پيش قراولي كشورهايي مانند امارات( با صبغه سياسي امنيتي) و قطر( با صبغه اقتصادي) جبهه امنيتي و كمربندي امنيتي با مديريت امريكا تشكيل شده است. در اين بين بايد طبعا به نقش آفريني آينده افغانستان و عراق هم در ميان مدت و درازمدت و همين طور اتفاقات احتمالي كه در امتداد بيداري اسلامي رخ داد توجه كرد. يعني اين رخدادهاي پيامدهاي خود را در كشورهاي جنوب خليج فارس چگونه نشان خواهد داد و آيا رخداد هاي مشابه در كشورهايي مانند عربستان و كويت اين منطقه را دستخوش تغيير مي كند؟
