بیوتروریسم؛ چالش­های جدیدِ فرا روی کشورها- بخش دوم

محمود باهوش فاردقی

مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

واژگان کلیدی: بیوتروریسم، تروریسم، چالش جدید، قدرت ها، سلاح

4-1-تروریسم و گروه­های تندرو و تکفیری: تروریسم،  تکفیری­ها و گروه­های تندروی وابسته به آنان که به تدریج بعد از واقعه­ی یازدهم سپتامبر  و در هزار جدید در صحنه­ی بین­المللی و خصوصاً در منطقه خاورمیانه ظهور و بروز بیش­تری یافته­اند و  مبارزه با آنان به اولویت کشورهای مختلف بدل شده است ازجمله خطراتی هستند که امنیت بین­المللی و خصوصاً برخی کشورهای اسلامی با آن روبه­رو هستند، اما در این میان، امری که می­تواند این مخاطرات را چند برابر سازد، دست­یابی  این گروه­ها به ابزارها و روش­های بیوتروریستی می­باشد؛ امری که می­تواند  نه­تنها کشورهای منطقه، بلکه کلیه کشورها و امنیت آنان را با خطر جدی مواجه نماید،  چراکه کنترل ناپذیری، ویژگی­های نامتقارن، غیر سرزمینی بودن این گروه­ها از یک سو و خطرات جبران ناپذیر، وسیع و متعدد این ابزارها از سوی دیگر، گستردگی و حاد بودن مخاطرات  ناشی از آن را آشکار می­سازد و به طبع، این امر ضروریات ناشی از کنترل و محدودیت­سازی آن­ها را برای دولت­ها و کشورها این منطقه و سایر مناطق برجسته و ضروری می­ نماید.

4-2- کشورهای و دولت­­ها: کشورهای مختلف از قدرت­های بزرگ گرفته تا کشورهای کوچک در عرصه­ی بین­المللی و منطقه­ای در روزگار کنونی از این امکان برخوردار می­باشند که در سطوح متعدد به بازیگری و ایفای نقش بپردازند، اما گاه برخی از این کشورها  به‌ویژه کشورهای مداخله جو و قدرت طلب منطقه­ای و فرامنطقه­ای در صدد برمی‌آیند تا منافع و خواسته­های خود را به روش­های مختلف دنبال نماید و این در حالی است که پایان جنگ سرد، نوعی الگوي تحول در موقعیت استراتژیک و روند شکل‌گیري محیط جدید بین‌المللی را نوید داد (کیوان‌حسینی، 1389‌، صص. 165-163)، از جمله این که بازیگران بین­المللی در این مسیر از ابزارهای مختلفی بهره می­برند و حتی گاه درصدد حذف نیروهای چالش جو در کشورهای رقیب و تضعیف آن برمی­آیند تا به این ترتیب، ضمن تامین منافع خود، سبب‌ساز وابستگی اقتصادی و سیاسی  کشورهای رقیب گردند و یا آنان را در مسیری هدایت کنند که منافع خودشان را تامین کند و در این مسیر، برخی را می­توان مشاهده نمود که به روش­های توام با ابزارهای بیوتروریستی تمسک می­جویند، هرچند که گاه برای سر پوش نهادن این امور آنان را در قالب­های دیگر قرار می­دهند، چنان­که حوادث این چنین را به کرات در تاریخ می­توان مشاهده نمود، ازجمله سیاست ایالات متحده در خصوص کوبا و یا برخی انقلابیون آمریکایی لاتین  و یا مواردی بسیاری در عرصه­های منطقه­ی خاورمیانه و کشورهای آن‌که بحث در خصوص آنان از حیطه­ی این مقاله و حوصله­ی آن خارج می­باشد.

4-3- سلاح­های کشتار جمعی: این سلاح باقدرت تخریب گسترده عموماً نه تنها عناصر نظامی بلکه ابعاد غیرنظامی را نیز مورد هجمه قرار می­دهند، از این رو، کنترل و تکثر آنان و یا تلفیق از این نوع سلاح­ها با ابزارهای بیولوژیکی و روش­های بیوتروریستی، می­تواند فاجعه­های بزرگی و عظیمی را در پی داشته باشد که دامن گیر کشورها و دولت­های مناطق مختلف قرار گیرد، هرچند که بحث خاورمیانه عاری سلاح­های کشتار جمعی امری است که منافی این روش­ می­باشد، اما سیاست­های منفعت طلبانه و سود جویانه­ی قدرت­های بزرگ برای فروش تسلیحات در خاورمیانه از یک سو و حضور و مداخلات آنان از سوی دیگر می­تواند منجر به تبدیل این منطقه (خاورمیانه) به انباری از تسلیحات متعدد گردد. امری که برخی را بر آن داشته است تا بدون توجه به عواقب این امور، به بهره‌گیری از روش­های نامتعارف (از حذف فیزیکی تا ترورهای بیولوژیکی) در راستای تامین منافع خود برآیند، چنان که می­توان به اقدامات رژیم صهیونیستی در راستایی دست­یابی به تجهیزات این چنین (تجهیزات نامتعارف و ممنوع در قوانین بین­المللی از جمله گسترش تسلیحات و بمب­های اتمی) و استفاده از آن­ها علیه مردم مظلوم فلسطین اشاره نمود.

• نتیجه­ گیری

هرچند استفاده از تکنولوژی جدید امری پذیرفته است و نمی­توان استفاده از آن را منع کرد؛ اما برخی از این تکنولوژی­ها توان تبدیل‌شدن به یک اسلحه­ی خطرناک و مهلک را دارند. ازاین‌رو، ضرورت کنترل و مهارِ آن­ها، برای جلوگیری از تبدیل‌شدن به یک خطر، اهمیت چند برابری یافته­ است که کسی نمی­تواند آن را انکار نماید؛ به‌گونه‌ای که از بيوتروريسم به‌عنوان مرگ خاموش ياد می­شود، مرگي كه انسان­هاي بي­گناه را بی‌آنکه بدانند به آغوشِ خود مي­كشد؛ هرچند به ظن برخی، هدف از اقدامات بیوتروریستی، ایجاد وابستگی سیاسی و اقتصادی در کشورهای دیگر است. ازاین‌روست كه تشخيص زودهنگام عوامل بيوتروريستی براي دولت­هاي صلح­طلب در حفِظ جان مردمانشان امري خطير محسوب می­گردد و اين مهم، بدون ِبهره جستن از فناوري­هاي نوين ­امكان­پذير نمي­باشد، هرچند که امکان استفاده این ابزارها از سوی گروه­های تروریستی و با وضعیت و ویژگی­های غیرمتقارن، سبب سخت شدن کنترل و مدیریت آن­ها و افزایش خطرات و مخاطرات ناشی از آن در دوران و روزگار کنونی شده است.

    ازاین‌رو، امنیت زیستی در دوران کنونی، به خصوص برای کشورهای منطقه­خاورمیانه که با منازعات و تنش­های متعددی مواجه یوده و هستند، ضرورت توجه به راه­های تامین آن را بیش از پیش برجسته نموده است، چراکه روش­های بیوتروریستی قدرت تخریب‌کنندگی بسیار وسیع‌تری نسبت به تسلیحات مورداستفاده در جنگ‌ها و درگیری­های کلاسیک دارند و بدین جهت، امروز دیگر نمی­تواند با نگاه سابق به بیوتروریسم به عنوان بنیان نظری کاملی نگریست و همین امر ضرورت توجه به ابعاد جدید آن و ابتکار راه­های مقابله با آن را بیش از پیش آشکار ساخته است. امری که ضرورت ابتکارات عملی و نظری را می­طلبد تا تدابیر مناسب و به هنگام در این زمینه فراهم آید و کشورها را از بزنگاه­های ایجاد شده برهاند و به وادی امن و ایمن رساند و پروژه­ی تضعیف و نفوذ گذاری را خنثی نبود و موجبات عقیم شدن نقشه­های معاندان را فراهم سازد، هر چند که کشورها و دولت­های مختلف می­توانند با برخی اقدامات و تدابیر، زمینه­ی مقابل با اقدامات نفوذ گذاری­ و توام با روش­های بیوتروریستی را فراهم آورند، چنان­که برخی معتقدند که می­توان از برخی روش­های برای جلوگیری در جهت خنثی­سازی طرح­های مداخله جود در این مسیر بهره گرفت، بدین جهت بعضی از این موارد عبارت است از:

• تاسیس و ایجاد نهادهای تحقیقاتی و مطالعاتی و زیرگروه­های ویژه برای شناسایی ابزارها و روش­های بیوتروریستی و راه­های مقابله با آن­ها،
• انجام و برجسته­سازی وظایف بخش­های قانونگذار، اجرای، نظارتی و نهادهای مسئول و ذیربط در پیگیری و بررسی مصادیق روش­های بیوتروریستی و راه­های مقابله با آن­ها،
• تعریف و بازتعریف استانداردهای لازم و مجرا در کشورها (ازجمله در واردات کالاهای که مستقیماً و غیر مستقیماً در تغذیه و سلامت یک جامعه نقش بازی می­کنند)،
• تقویت بخش­ها و نهادهای لازم برای بسترسازی فضاهای مقابل با شرایط و شیوه­های بیوتروریستی (ازجمله تجهیز بیمارستان­ها و کلنیک­ها، ایجاد مراکز درمانی و مطالعاتی و…)،
• ارائه­ی آموزش عمومی در بستر جامعه و آگاهی سازی از یک سو و فرهنگ­سازی از سوی دیگر به منظور تقویت بستر عمومی لازم برای مقابله با عناصر  آلوده و مشکل­ساز،
• آماده­سازی و به‌روزرسانی نهادها و بخش­های مسئول و کارکردهای آنان در مدیریت و کنترل امور در مواقع بحرانی و شرایط مقابله با آن،
• تقویت بخش­های مطالعاتی در بررسی عناصر موثر در تغذیه و سلامت و شناسایی کالاهای که ممکن است مخاطرآمیز (محلی برای اقدامات بیوتروریستی) باشند و ایجاد رابطه نزدیک با بخش­های اجرایی و نظارتی،
• بررسی عناصر محیطی و انسانی موثر در تغذیه و سلامت در هر کشور و راه­های تامین سلامت زیستی به منظور جلوگیری از بسترهای اقدامات اعمال و روش­های بیوتروریستی،
• توجه بخش­های مطالعاتی به بررسی و آشکارسازی تأثیرات کالا مختلفی مورد استفاده در یک جامعه (اعم از تولیدی و یا وارداتی) بر سلامت زیستی و روانی جوامع یک کشور (ازجمله کالا دست­کاری شده ژنتیکی)،
• و…
• منابع و مآخذ
• جعفری ساری، علیرضا. (1395). ضرورت شناخت پیامدهای بیوتروریسم. منبع اینترنتی. قابل درسترسی در : http://imamkhomeini.ghasam.ir/p1008/news-details/329148.
• دهشیار، حسین. (1389). افغانستان: ابهام استراتژیک و ناکامی آمریکا، مجله­ی اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال 24، شماره­ی 10-9.
• کیوان‌حسینی، سید علی‌اصغر. (1378). نظریه رژیم­های بین‌المللی امنیتی، اطلاعات سیاسی_اقتصادی، شماره­ی 145-146.
• Gleditsch, Peter. (1992). “Democracy and peace”. Journal of peace Research. Vol. 29. No.4. 316_367.

واژگان کلیدی: بیوتروریسم، تروریسم، چالش جدید، قدرت ها، سلاح