علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در دهه سوم هزاره سوم با توجه به جایگاه و نقش ویژه ای كه عاشورا در زنده نگاه داشتن مكتب تشیع دارد یكی از ابعاد جنگ نرم دشمن ، تضعیف این جایگاه در باور افراد و كمرنگ نمودن آثار آن در میان مردم بویژه مسلمانان است. تاریخ اسلام بعد از رحلت نبی مکرم (ص) وارد مرحله حساسی از افتراقات داخای بین مسلمانان و پس از شهادت حضرت علی (ع) و مرگ معاویه به نزاع روند تقویتی داشته تا به دوران امامت سرور شهیدان می رسد. بدون شک دوره امام حسین (ع) مقطع حماسه سازی و احیای اصول توحیدی در مقابل اهتمام یزید برای نابودی ابدی توحید با ثبت استثنائی ترین فاجعه و جنایت تاریخی است که سپاهی عظیم ؛ اقلیتی حق باور و امام مدار را به بدترین شکل ممکن قلع و قمع نموده و تاریک ترین صحنه تقابل باطل و حق بویژه با تحریم آب حتی بر کودکان و زنان و اسارت تحقیر شکلی اسرا از کربلا تا شام را رقم زدند. تعریف و تحليل مفهوم قدرت هوشمند یكی از موضوعات اساسی و مورد علاقه اندیشمندان و علاقه مندان علوم سياسی، نظامی و علوم اجتماعی است. در واقع سوال اصلی این است که قدرت هوشمند چيست و چه جایگاهی در سياست در ادوار مختلف تاریخی داشته است؟
قدرت هوشمند به معنای توسعه راهبردی عمل‌گرایانه مبتنی بر منابع و ابزارهای مناسب برای تحقق اهداف در طول تاریخ بوده و بر ائتلاف، همکاری و کارکرد نهادها در تمامی سطوح برای افزایش نفوذ و نهادینه کردن مشروعیت در عرصه جهانی نیز توجه دارد. این امر نشان می‌دهد که در مقاطع تاریخی و شکل گیری کانون تقابل حق و باطل؛ انگیزه زیادی برای بهره‌گیری از قدرت هوشمند برای مقابله با تهدیدهای متنوع و پراکنده؛ وجود دارد. بطور کلی در سیر تحولات نظام جهانی یا ایجاد تغيير در ماهيت و اشكال قدرت به عنوان اصلی ترین مؤلفه تعيين کننده جایگاه بازیگران در نظام جهانی، تأثيرگذاری بيشتر قدرت هوشمند نسبت به قدرت سخت و محدودیتهای قدرت نرم را بر روند سياستها و تصميمگيریهای دولتها را در راستای دستيابی به اهداف و منافع ملی ارتقا بخشيده است و بنابراین برای باقی ماندن قدرت و حفظ منافع در یک موضوع و رسیدن به هدفی والا و ارزشی، حرکت از قدرت سخت به سمت قدرت نرم و در نهایت به وجود آوردن ترکيبی بهينه و مؤثر از وجوه قدرت هوشمند یعنی استفاده بهينه، بجا و زیرکانه از منابع موجود قدرت در هر دو بخش است.
از منظر علمی و تئوریک متخصصین علوم انسانی؛ موجودیت و عظمت قدرت دارای سه بعد سخت، نرم و هوشمند می دانند و مسیر جریان قدرت از منابع سخت نظیر قتال و تهدید با هدف تحمیل سازش در کنار استفاده از ابزارهای نرم مانند فرهنگ، ارزشهای دینی و فرهنگی و در نهایت استفاده راهبردی بهينه و مدیریتی از منابع قدرت و ترکيب هوشمندانه قدرت سخت و نرم در مقابله با طاغوت و سلطه که از آن به عنوان قدرت هوشمند به کار رفته؛ می باشد. موضوع مهم دیگر این که منابع سنتی قدرت یعنی توانایی کنترل کردن با در اختیار داشتن منابعی ویژه است، چرا که سیاستمداران عموما قدرت را در چارچوب میزان جمعیت، سرزمین، منابع طبیعی، اندازه اقتصاد، حجم نیروهای نظامی و ثبات سیاسی تعریف می‌کنند و در این بخش منابع اصلی و کیسه های زر و سکه در انحصار کامل و تمام عیار یزیدیان بود و سپاه حسینی متوسل ارکان توحیدی به خصوص احیای اصل امامت بودند و مهمتر این که یکی از الویت های مهم امام حسین (ع) ایجاد تصویر مطلوب؛ در فضای تخاصم و تهدید، چهره سیاسی نزد افکار عمومی و مسلمانان عراق و شامات در چارچوب قدرت هوشمند با مبانی تفکر سیاسی و راهبردی بود که خود را نماد عینی؛ اصیل حق و توحید معرفی و یزید را عین فساد؛ شارب خمر؛ دارای فسق علنی و غاصب رهبری امت اسلامی دانسته و به صراحت بیعت را ناممکن دانسته چرا که سازش بین کفر و توحید پوچ و بی معنی می باشد و تلاش حضرت با اتخاذ روش‌های تشویقی و ترغیبی بر به کارگیری روش‌های اقناعی، با هدف زمینه سازی پذیرش الگوهای اسلامی و ارزشی از سوی لشگر فریب خورده یزیدی بود.
مفهوم قدرت دیپلماسی هوشمند را باید پاسخی به تهدیدها، مخاطرات و محدودیت‌هایی دانست که در کاربرد قدرت ایجاد می‌شود؛ بر کسی پوشیده نیست که شکل قدرت در طول تاریخ در حال تغییر بوده است. زمانی ظهور و سقوط امپراطوری ها؛ دوره ای کشورگشایی نشانه قدرت بوده، زمانی کودتا کردن و آوردن یک دست‌نشانده می‌توانسته قدرت را به رخ بکشد و زمانی نیز استفاده از منابع اقتصادی و تحت سلطه درآوردن اقتصاد یک کشور شکل دیگری از قدرت را نشان می دهد و در عصر امام حسین (ع) نماد قدرت در بدست آوردن ولایت و رهبری جامعه اسلامی بود که در این میان رقابت حق و باطل در دو اردوگاه حسینی و بارگاه یزیدی متمرکز شده بود. امام حسین (ع) با حضور چند ماهه در مکه قبل از ترک مراسم حج بسوی عراق با بکارگیری دیپلماسی هوشمندانه نشان دادکه سیاستمداری صدیق و صریح است که مردم را برای مردم می خواهد و قیامش برای اصلاح امت جدش می باشد که تمرکزش بر سه و منبع و منشأ مهم مولد قدرت نرم یعنی مهربانی؛ زیبایی و هوشمندی بود.
در ایام محرم 1404 هجری شمسی و در عصری که بزرگ‌ترین جابه‌جایی و انتقال در حوزه قدرت در حال شکل گیری است و قدرت از مفهوم سخت آن به مفهوم قدرت هوشمند در عصر هوش مصنوعی و تاثیرگذار ارزیابی می شود؛ هیچ کدام از مفاهیم قدیمی قدرت کاهش نیافته و بنوعی جایگاه و ظرفیت برجسته آن در تولید ارزشهای قدرتمند؛ دو چندان شده است. در واقع امام حسین (ع) در حادثه عاشورا توانست از مفهوم قدرت در یک حرکت تدریجی آگاه سازی با اتمام حجت برای پرهیز از جنگ و درگیری با تحمل شیوه‌های خشن و ناجوانمردانه یزیدیان برای ایجاد ارزش های جاودان و تاریخی با رویکرد قدرت هوشمندانه بهره گرفته و الگوهای بی بدیلی را برای جامعه بشریت بویژه اسلام و شیعیان به ارمغان گذارد. در شرایط حساس کنونی که ایران اسلامی دوران پسا جنگ تحمیلی 12 روزه اسرائیلی و آمریکایی را می گذراند هوشمندی در به کارگیری قدرت یعنی استفاده مناسب و زیرکانه از منابع قدرت برای تاثیرگذاری در حوزه‌های نرم و سخت با الویت بر دیپلماسی و مذاکره است.
