قدرت نرم ترکیه

دکتر گلناز سعیدی

عضو هیئت علمی دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

خلاصه

از اواسط دهه 2000، ترکیه گفتمان قدرت نرم را در برنامه سیاست خارجی خود گنجانده و توجه خود را به سمت ایجاد زیرساخت های قدرت نرم معطوف کرده است. تا سال 2013، ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه ای، یک بازیگر مهم در عرصه قدرت نرم، و چراغ دموکراسی و ثبات در یک منطقه بی ثبات مورد تحسین قرار می گرفت. با این حال، محدودیت‌های آزادی بیان، سانسور رسانه‌ها، و سرکوب مخالفان بر رتبه کنونی قدرت نرم ترکیه تأثیر گذاشته است. در حالی که ترکیه شبکه دیپلماتیک و دستگاه دیپلماسی عمومی خود را برای اعمال قدرت نرم گسترش می دهد، شهرت جهانی ترکیه شاهد یک مارپیچ نزولی بوده و ظرفیت آن برای جذب مخاطبان بین المللی به ویژه در غرب به دلیل عقب نشینی دموکراتیک کاهش یافته است.. این مقاله به بررسی قدرت نرم و نقش رهبری سیاسی و ارزش های سیاسی در تعیین ظرفیت قدرت نرم ترکیه می پردازد.

کلیدواژه: سیاست خارجی,قدرت نرم,ترکیه,رهبری سیاسی,ارزش های سیاسی,ظرفیت قدرت نرم

مقدمه

اواسط دهه 2000 با صعود ترکیه به امور جهانی به عنوان یک قدرت منطقه ای در حال رشد و به عنوان یک بازیگر مشتاق در خاورمیانه و بالکان مشخص شد. ترکیه که به طور سنتی بر قدرت سخت مانند عملیات نظامی در منطقه خود تکیه می کند، از آن زمان توجه خود را به ایجاد سیاست قدرت نرم به ویژه در رابطه با همسایگان خود معطوف کرده است. دیپلماسی جایگزین عملیات نظامی سابق یا رویارویی با همسایگانی مانند یونان و سوریه شد. تا سال 2013، جامعه بین‌الملل، ترکیه را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای نوظهور و بازیگر نوظهور در عرصه قدرت نرم، چراغ راه دموکراسی و ثبات در منطقه‌ای بی‌ثبات تحسین می‌کرد. با این وجود، محدودیت‌های آزادی بیان، سانسور رسانه‌ها و سرکوب مخالفان، ظرفیت ترکیه را برای جذب مخاطبان بین‌المللی، به‌ویژه مخاطبان غربی، کاهش داده است.

گرچه در پژوهشی که در گذشته در مورد قدرت نرم ترکیه صورت گرفته بود، روند دموکراتیزاسیون ترکیه را که تا انتخابات 2011 در جریان بود، برجسته کرده بود (Altunışık, 2008; Kalin, 2011; Kirişçi, 2009; Oğuzlu, 2007  )و ظهور منطقه ترکیه را به عنوان یک الگو توجیه کرده است، اما، ادبیات رو به رشدی در مورد افول قدرت نرم ترکیه وجود دارد که با اعتراضات پارک گزی آغاز شد (Cerami, 2013; Kiris¸c¸i, 2016, 2018; Tol & Baskan, 2018).

این مقاله با بررسی پتانسیل قدرت نرم ترکیه، قرار دادن این پتانسیل در بحث های قدرت نرم معاصر و در نظر گرفتن دارایی های قدرت نرم ترکیه، بحث در مورد قدرت نرم ترکیه را گسترش می دهد. علاوه بر این، بحثی را در مورد ارتباط اعتبارات دموکراتیک با قدرت نرم ارائه می‌کند.

بحث قدرت و قدرت نرم

قدرت، مفهومی گریزان، بحث برانگیز و دشوار برای سنجش است(نای،۲۰۱۱). بولدینگ (1989) قدرت را توانایی دستیابی به آنچه می خواهد تعریف می کند. قدرت، اگرچه متفاوت از زور است، اما متضمن مؤلفه‌ای از قدرت تهدید (قدرت تخریب)، قدرت اقتصادی (قدرت تولید/مبادله) و قدرت یکپارچه (قدرت ایجاد روابط؛ بولدینگ، 1989) است. قدرت از زمان نوشته‌های اولیه توسیدید و ماکیاولی بخشی جدایی‌ناپذیر از روابط بین‌الملل بوده است و پایه‌های محکم آن در مکتب فکری رئالیستی پی ریزی شد. در حوزه روابط بین الملل، قدرت و سیاست در هم تنیده شده اند و نمی توان این دو را از یکدیگر جدا کرد (Carr, 1941  ). رئالیست کلاسیک E.H. Carr استدلال می کند که بازیگران در سیاست بین الملل توجه قابل توجهی به قدرت دارند. دولت‌ها به عنوان بازیگران اصلی سیاست بین‌الملل، قدرت را به قیمت از دست دادن یکدیگر دنبال می‌کنند(میرشایمر،۲۰۰۵) علاوه بر این، منافع سیاست خارجی دولت ها شامل حفظ و به دست آوردن این قدرت است(کنتز،۲۰۲۰). بنابراین، Carr (1941) استدلال می کند که قدرت بخشی ضروری از سیاست و بخشی ضروری از دولت ها است.

داهل(1957) قدرت را به عنوان توانایی یک بازیگر برای تأثیرگذاری بر اعمال بازیگر دیگر تعریف می کند. به طور خلاصه، قدرت نرم به ظرفیت یک کشور برای تاثیر غیرمستقیم بر رفتار کشور دیگر اشاره دارد که منجر به تغییر رفتار می شود (داودینگ، 2012). اگرچه قدرت نرم در مورد تغییر رفتاری است، اما چارچوب های عملیاتی متفاوتی برای دستیابی به تغییر رفتاری وجود دارد. محقق ارتباطات، R. S. Zaharna (2007)  دو چارچوب از تحلیل قدرت نرم را مطرح می کند: استفاده و ایجاد قدرت نرم. از این نظر، استفاده از قدرت نرم به شیوه ای یک جهته اعمال نفوذ می کند که در خدمت منافع کشورهایی است که فضای محدودی برای تعامل متقابل دارند. وقتی کشورها از قدرت نرم استفاده می کنند، قصد تغییر نگرش یا رفتار مخاطبان هدف را دارند. از سوی دیگر، ایجاد قدرت نرم، نسبتاً یک تعامل دو طرفه است که بیشتر دربرگیرنده دیدگاه‌های فرهنگی متنوع است و از نظر تبادل پیام متقابل‌تر است. ایجاد قدرت نرم از تغییر پویایی ارتباطی که توسط بازیگران و سبک های ارتباطی آنها تعریف شده است، پدید می آید. این پویایی‌های جدید، انتشار اطلاعات، ظهور فرهنگ به‌عنوان جزئی از روابط بین‌الملل و ارتباطات جدید بازیگران و فناوری‌ها است. از این رو، ایجاد قدرت نرم مبتنی بر رویکرد ارتباطات شبکه ای است که منعکس کننده منابع غیر دولتی مانند سازمان های غیردولتی است. پارادایم شبکه در تلاش برای به کارگیری قدرت نرم پیامی را ارائه نمی دهد، اما با پیام یا داستانی که قدرت نرم ایجاد می کند به پایان می رسد (زهارنا، 2007، 2010).

مفهوم قدرت نرم که به خودی خود یک ساختار لیبرال است، انتقادات قابل توجهی را از سوی محافل دانشگاهی به دنبال داشته است. این انتقادات شامل دامنه مفهوم(کرن،۲۰۱۱)، فقدان یک تحلیل سیستمی و دقیق(گالوروتی،۲۰۱۱)، ارتباط بین قدرت سخت و نرم (کرن،۲۰۱۱) و نقش هژمونی در قدرت نرم است (فن،۲۰۰۸). علاوه بر این، این مفهوم تبدیل به واژه‌ای شد که اغلب مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، قدرت نرم اغلب به جای دیپلماسی عمومی استفاده می شود، که استراتژی ارتباطی پیچیده در دستیابی به قدرت نرم است. آمیختگی این دو مفهوم باعث سردرگمی بیشتر در مورد زمان استفاده از اصطلاحات مناسب می شود (اسنو، 2009). علاوه بر این، قدرت نرم نیز به عنوان توجیهی برای دیپلماسی عمومی استفاده می شود (هایدن، 2017). بحث در مورد قدرت نرم می تواند مفهوم را برای توصیف منابع قدرت نرم و همچنین تأثیر آن گسترش دهد. منابعی که شامل فرهنگ، ارزش‌های سیاسی و سیاست خارجی هستند، پتانسیل قدرت نرم یک ملت را دارند. با این حال، مگر اینکه این منابع توسط یک دولت به عنوان دارایی محقق شود و به قدرت نرم تبدیل شود، در این صورت نمی توانیم فرض کنیم که این منابع قدرت نرم را تشکیل می دهند (فان، 2008؛ ترورتون و جونز، 2005). به عبارت دیگر، وجود منابع قدرت نرم، وجود قدرت نرم را توجیه نمی کند. علاوه بر منابع قدرت نرم مبتنی بر دولت، سایر بازیگران غیردولتی دیگر مانند رهبران جامعه مدنی و افراد مشهور پتانسیل تولید قدرت نرم را دارند (فان، 2008). با این وجود، دولت باید هدفی داشته باشد، طرحی روشن در مورد چگونگی استفاده بهینه از منابع دولتی و غیردولتی برای تبدیل این بازیگران غیردولتی به دارایی های واقعی قدرت نرم.

ادبیات قدرت نرم ترکیه

مفهوم قدرت نرم برای اولین بار در اواسط دهه 2000 به دنبال یک برنامه سیاست خارجی قاطعانه تر تحت (AKP، حزب عدالت و توسعه) به رده های بالای سیاست ترکیه معرفی شد. ورود قدرت نرم، ابتدا به فرهنگ واژگان سیاست خارجی ترکیه، و سپس به گفتمان عمومی آن، با کنشگری ترکیه و اصلاحات آن تلاقی می کند. کنشگری سیاست خارجی ترکیه در بالکان و خاورمیانه، که سرزمین های پسین عثمانی محسوب می شوند، پدیدار شد (انگور،۲۰۱۵). به نوبه خود، بحث های قدرت نرم در ترکیه در ابتدا با توجه به علاقه و کنشگری ترکیه در خاورمیانه و بالکان شکل گرفت(آلتونشک،۲۰۰۸؛باسکوویچ،رلژیک& وراجیج،۲۰۱۵).

پویایی های بیرونی و داخلی زمینه را برای علاقه ترکیه به نقش قدرت نرم در تدوین سیاست خارجی فراهم کرد. یک پویایی مهم خارجی، تلاش غرب برای برندسازی و معرفی ترکیه به عنوان یک الگو برای خاورمیانه گسترده تر. این درک از هویت سکولار، مدرن و غربی ترکیه با اصلاحاتی که توسط فرآیند الحاق اتحادیه اروپا (EU) تشویق شده بود، تقویت شد. غرب، به ویژه دولت اوباما و مشاوران آن در ایالات متحده، بر این باور بودند که ترکیه با ارتباطی که با غرب و خاورمیانه دارد توانایی نمایشی برای تغییر منطقه و الگوبرداری خواهد داشت (پاریس،۲۰۰۹؛ جی. والکر،۲۰۱۰)، بنابراین با ارائه ترکیه به عنوان یک نقش مدل گفتمان داخلی، قدرت نرم ترکیه را پرورش داد. نتیجتاً، بحث در مورد قدرت نرم ترکیه با نیاز اروپا و ایالات متحده به امنیت و قرار دادن صدای مسلمان میانه رو در خاورمیانه مرتبط است.

اگرچه انگیزه های فوق برای تشدید گفتمان در مورد قدرت نرم ترکیه وجود دارد، تعدادی از عناصر محوری وجود دارند که می توانند بحث مشابهی را در حوزه سیاسی داخلی ایجاد کنند. برای شروع، رونق اقتصادی نسبی ترکیه، در زمانی اتفاق افتاد که اتحادیه اروپا و ایالات متحده دستخوش تلاطم مالی بودند، در نتیجه به یک نیروی تأثیرگذار تبدیل شد. که نخست پیشرفت نسبی اقتصادی ترکیه این امکان را به این کشور داد تا با تاکید بر رویکرد نرم‌تر به قدرت، که از طریق منابع قدرت سخت این کشور امکان‌پذیر شد، در سیاست خارجی خود سرمایه‌گذاری کند. اقتصاد رو به رشد ترکیه به تقویت حضور دیپلماتیک این کشور در سراسر آفریقا کمک کرد و گسترش مسیرهای مسافرتی هوایی ترکیش ایرلاینز در رویکرد قدرت نرم ترکیه مؤثر بود (اوزکان، 2010؛ سلچوک، 2013).

دوم، قدرت نرم به عنوان یک مفهوم سیاست خارجی در ترکیه تحت دیدگاه عمق استراتژیک احمد داوود اوغلو شکل گرفت، رویکردی سیاستی که از پیوندهای تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی ترکیه با کشورهای مجاور نشأت می‌گیرد. بالکان، خاورمیانه و آسیای مرکزی، که دکترین فرض می‌کند برای ترکیه و مناطق فوق‌الذکر دارای منافع متقابل است. تاکید بر وابستگی های فرهنگی ترکیه یک عنصر اساسی در دکترین سیاست خارجی دوره داوود اوغلو بود که در آن ترکیه به دنبال روابط بهتر با کشورهایی بود که در سرزمین های عثمانی سابق ایجاد شده بودند و سپس این روابط را به عنوان قدرت نرم ترکیه تصور می کرد. علاوه بر این، ترکیه با توجه به روابط نزدیک خود با اسرائیل و اکثریت کشورهای عربی تا سال 2010 به عنوان میانجی در خاورمیانه عمل کرد (ارس، 2009، 2014). در طول دهه اول حکومت حزب عدالت و توسعه، ترکیه خود را به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای رو به رشد با دنبال کردن یک سیاست خارجی ارزش محور و درگیر شدن در گفتگو با سومالی، میانمار و سوریه قلمداد کرد(پانایرجه& ایشری،۲۰۱۴). در نتیجه، ترکیه بر امنیت زدایی و رویکرد سیاست خارجی تاکید کرد که در آن قرابت فرهنگی، جذابیت و الگوسازی سنگ بنا بود. دولت ترکیه به تلاش‌ها در دوران عمق استراتژیک و مشکلات صفر بر روابط ترکیه با منطقه نزدیکش تاکید کرد و هدف آن این بود که ترکیه را به عنوان یک الگو در خاورمیانه جذاب‌تر کند.

سوم، دوره اصلاحات در اواسط دهه 2000، که در نتیجه تلاش ترکیه برای اتحادیه اروپا (European Union) تقویت شد، به عنوان سکوی پرتابی عمل کرد تا زمینه را برای گفتمان قدرت نرم ترکیه فراهم کند، که منجر به منبع قابل توجهی از قدرت نرم شد. اصلاحات دموکراتیک در ترکیه شامل بهبود حاکمیت قانون، شفافیت دولت، آزادی های مذهبی و حقوق اقلیت ها بود.

این مسائل به آرامی از اواسط دهه 2000 شاهد برخی اصلاحات در حوزه اجتماعی و سیاسی بود. چندین تلاش برای اصلاحات سیاسی در رابطه با جوامع اقلیت برای روند دموکراتیزه کردن ترکیه مهم بود (اونیش، 2013). این تحولات مثبتی که در داخل ترکیه رخ می دهد، محرک ارتباطات بین المللی ترکیه شد. در نتیجه، نشریات، مستندها، نمایشگاه‌ها، کنسرت‌ها و کنفرانس‌های دولتی این تغییر را برجسته کردند. بنابراین، قدرت نرم ترکیه و دیپلماسی عمومی آن در آن زمان نتیجه مستقیم اصلاحات دموکراتیک این کشور بود که توسط کالین (2011) تأکید شد.

چهارم، کمک های خارجی ترکیه، مانند کمک های بشردوستانه و توسعه، جزء جدایی ناپذیر گفتمان قدرت نرم ترکیه بوده است. ترکیه دارای یک شبکه قوی از بازیگران دولتی و غیردولتی است که کمک های خارجی را ارائه می کنند، که به نوبه خود به برند ترکیه به عنوان یک کشور خیرخواه کمک می کند (چویک، 2015). کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای ترکیه با تلاش‌هایش برای معرفی این کشور به‌عنوان «دولت اهداکننده» و «کشور خیرخواه»، جدایی‌ناپذیر از دیپلماسی عمومی ترکیه بوده است(باجک و آفاجان،۲۰۱۳؛چویک و سوین،۲۰۱۷). سیاست و لفاظی کمک‌های بشردوستانه آن، راه‌هایی را که ترکیه از آن تصویر امپراتوری عثمانی به‌عنوان امپراتوری خیرخواهانه استقبال می‌کند و طرح‌های کمک‌رسانی معاصر آن را برجسته می‌کند. این روایت فراگیر از نظر تاریخی امپراتوری عثمانی، ترکیه را به عنوان پناهگاه امن برای مهاجران قرار می دهد و آن روایت تاریخی را به امروز منتقل می کند. برای مثال، مفهوم ترکیه به‌عنوان یک بندر امن برگرفته از خیرخواهی عثمانی‌ها نسبت به یهودیان سفاردی، مهاجرت‌های بالکان در اوایل قرن بیستم و در دهه 1980، و همچنین هجوم آوارگان کرد از عراق بین سال‌های 1988 و 1991 است. ترکیه با داشتن 21 کمپ پناهجویان و بیش از 3 میلیون پناهجوی سوری، سنگ بنای کمک های بشردوستانه را گذاشت، که سیاست درهای باز را نشان می دهد. بحران پناهندگان سوری نیز به عنوان یک دیدگاه کاربردی و ارتباطی عمل می کند. تلاش‌های امدادی ترکیه در برقراری ارتباط با برند کشور خیرخواهش بسیار مفید است و بنابراین به یک منبع قدرت نرم تبدیل شده است (چویک و سوین، 2017). در سال 2015، ترکیه در رتبه دوم سخاوتمندانه ترین کشور کمک کننده قرار گرفت که بخشی از آن به دلیل کمک مالی 3.2 میلیارد دلاری آن به سوریه و پناهندگان سوری بود. در سال 2017، 98 درصد از هزینه های بشردوستانه ترکیه به حمایت از پناهندگان سوری اختصاص یافت و ترکیه را به سخاوتمندترین کمک کننده بر اساس حجم اختصاص داد (GHA، 2016، 2018).

محرک های انباشته اقتصادی و سیاسی گفتمان قدرت نرم ترکیه باعث ایجاد نهادهای دیپلماسی عمومی با هدف ایجاد زیرساخت قدرت نرم ترکیه شده است. این نهادهای دولتی بر مبادلات فرهنگی و آموزشی، به ویژه با مناطق دارای اهمیت استراتژیک برای ترکیه و دیاسپورای ترکیه تأکید دارند. این کار به منظور گسترش حوزه نفوذ ترکیه در سرتاسر سرزمین های عثمانی سابق انجام می شود. مؤسسه فرهنگی یونس امره (YEE ) در سال 2007 برای اطمینان از تبادلات فرهنگی بین ترک ها و شهروندان سایر کشورها تأسیس شد، به عنوان یک شریک در شبکه جهانی دیپلماسی عمومی، هدف آن ایجاد قدرت نرم از طریق فعالیت های فرهنگی مختلف در شاخه های جهانی است. ترکیه همچنین به دنبال ایجاد روابط بهتر با دیاسپورای خود در به رسمیت شناختن قدرت سیاسی دیاسپوراها در کشورهای میزبان خود بود. در نتیجه، اداره ترک‌های خارج از کشور (YTB)، آژانس دیاسپورا ترکیه تأسیس شد و برنامه‌های متعددی را در تعامل با دیاسپورا بر عهده گرفت. 

بنابراین، کارکرد ریاست امور مذهبی (دیانت) گسترش یافت تا تعامل با مسلمانان را به عنوان بخشی از استراتژی قدرت نرم آن دربر گیرد (اوزتورک، 2017). دیانت همچنین به عنوان بستری برای اعمال حمایت ترکیه، به ویژه در بالکان، و تحمیل ایدئولوژی دولتی عمل می کند (اوزتورک، 2016). بنیاد معاریف، بنیاد رسمی آموزشی خارج از کشور ترکیه است. تاسیس بنیاد معاریف ترکیه با هدف تحقق بخشیدن به هدف ترکیه برای مهار نفوذ شبکه گولن در آفریقا و آسیای مرکزی است. شعار بنیاد معاریف این است که هدف ما پرورش افراد خیرخواه در سراسر جهان است که با نقشی که ترکیه به عنوان کشوری ارزشمند و خیرخواه معرفی شده است، همپوشانی دارد. 

این پویایی‌ها و نهادهای متعدد، گفتمان قدرت نرم ترکیه را تولید و بازتولید می‌کنند و همچنین به‌عنوان عناصر گفتمانی عمل می‌کنند. به همان شیوه‌ای که نخبگان سیاسی ترکیه طرح کلی ایده‌آل «ترکیه جدید» را می‌سازند، و در نشریات آنها متجلی می‌شود. اگرچه قدرت نرم به عنوان یک عنصر گفتمانی به یک روند تبدیل شده است، اما اغلب مورد سوء استفاده قرار گرفته است. اغلب به اشتباه برای دلالت مفاهیمی مانند قدرتمند، محبوب، جذاب، قدردانی، جذاب و مطلوب استفاده می شود. علاوه بر این، قدرت نرم بدون هیچ زمینه، مبنای یا توجیهی اساسی در ترکیه معرفی شد. در این راستا، پیشگامان بحث قدرت نرم ترکیه بدون ارائه شواهد قابل‌توجهی برای آن، فرض کرده‌اند که ترکیه دارای قدرت نرم است. آنها فرهنگ، میراث و تاریخ را به عنوان قدرت نرم تفسیر کردند. تعدادی از بحث های اولیه همچنین تخیل ذهنی نویسندگان از تاریخ عثمانی و ترکیه را منعکس می کند. قدرت نرم و دیپلماسی عمومی به جای یکدیگر مورد استفاده قرار گرفته اند. روایت فعلی قدرت نرم، منابع قدرت نرم ترکیه، ابزارهای استفاده از این قدرت نرم بالقوه و بازیگران تبدیل منابع به قدرت را به عنوان مدرکی بر قدرت نرم ترکیه فرض می کنند.

شبکه دیپلماتیک

شبکه دیپلماتیک ترکیه حوزه ای است که در آن قدرت نشان می دهد. یکی از مهمترین دارایی ها در ظرفیت قدرت نرم ترکیه، وزارت امور خارجه است که بر ارتقای منافع ترکیه در خارج از کشور و حمایت از سیاست های ترکیه نظارت می کند. در سال 2002، ترکیه 163 پست دیپلماتیک داشت. تا سال 2018، تعداد پست های دیپلماتیک به 236 افزایش یافت که عمدتاً در نتیجه گسترش قابل توجه در آفریقا بود (Anadolu Ajansı, 2018; MFA, 2018 ).

در بین کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه( OECD)، ترکیه چهارمین شبکه گسترده نمایندگی های دیپلماتیک را دارد (موسسه لوری ، 2018). این شبکه دیپلماتیک گسترده به ترکیه اجازه می دهد تا منافع خود را در خارج از کشور نمایندگی کند و در مناطقی حضور داشته باشد که قبل از سیاست خارجی قاطعانه تر ترکیه اولویت نداشت. وزارت امور خارجه همچنین در سال 2016 به عنوان بیست و پنجمین شبکه گسترده دیپلماسی دیجیتال در جهان شناخته شد و در سال 2017 به رتبه 37 تنزل یافت (Digital Diplomacy Review, 2016, 2017).

یکی دیگر از حوزه‌های دیپلماسی که ترکیه در سطح بالایی از ارتباط را نشان می‌دهد، تعاملات چندجانبه است. ترکیه در تعدادی از ابتکارات چندجانبه درگیر است که شهرت خود را در امور بین المللی افزایش می دهد (فالک و فار، 2013). ترکیه به عنوان یکی از اعضای موسس سازمان ملل متحد (UN)، حضور خود را در پلتفرم های سازمان ملل در سال های اخیر افزایش داده است (پارلار دال&کورشون).

ترکیه همچنین یکی از 20 عضو مؤسس OECD و عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا است که در سال 1975 تأسیس شد.عضویت ترکیه در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال 1952 نقشی اساسی در امنیت و افزایش ادغام ترکیه در جامعه ترانس آتلانتیک ایفا کرده است (MFA, 2018).علاوه بر این، ترکیه در طرح‌های منطقه‌ای مختلف مانند مشارکت MIKTA که در آن ترکیه در سال 2017 رئیس دوره‌ای بود، شرکت کرده است. ترکیه همچنین ابتکاراتی مانند تأسیس D-8 و BLACKSEAFOR را رهبری کرده است. ترکیه با وضعیت ناظر خود در اتحادیه آفریقا و مشارکت در سکوهای اتحادیه اروپا، تعاملات چندجانبه خود را گسترش داده است (MFA، 2019). پاسپورت ترکیه علاوه بر ظرفیت دیپلماتیک، به 111 کشور بدون روادید و ویزا در مرز دسترسی دارد. شاخص پاسپورت هنلی در سال 2018، ترکیه را در رتبه 49 قدرتمندترین پاسپورت قرار می دهد، از 46 در سال 2006 (شاخص پاسپورت هنلی). 

کمک های خارجی و سیاست های پناهندگان

علاوه بر قدرت پاسپورت، کمک‌های خارجی هم در قالب توسعه و هم به شکل بشردوستانه، شاخص‌های سیاست خارجی یک کشور هستند. کمک‌های خارجی ترکیه مانند کمک‌های بشردوستانه و توسعه، یک استراتژی جدایی ناپذیر در تلاش‌های ارتباطی جهانی ترکیه و هویت برند آن بوده است. ترکیه به کشورهایی مانند سومالی، فلسطین، میانمار، هائیتی و اکوادور کمک های خارجی ارائه کرده است. فعالیت ترکیه در سومالی بخشی جدایی ناپذیر از تلاش های کمک خارجی آن است و به مخاطبان داخلی و خارجی اطلاع داده شده است. در سال 2014، با 74.5 میلیون دلار، سومالی چهارمین دریافت کننده بزرگ کمک های ترکیه پس از سوریه، تونس و قرقیزستان بود (سایت KDK، 2018). ترکیه همچنین چهارمین کمک کننده بزرگ به سومالی است، پس از بریتانیا، ایالات متحده و اتحادیه اروپا (آشیل، سازاک، ویلر، و وودز، 2015). گذشته از کمک های خارجی، ترکیه در آموزش، حمل و نقل، کشاورزی و بهداشت سومالی با آوردن آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه و اداره مدیریت بلایا و اضطرار( واسوج،۲۰۱۶) سرمایه گذاری می کند. ترکیه بزرگترین پایگاه نظامی خارج از کشور خود را در سومالی افتتاح کرده است و ظرفیت و حضور نیروی سخت خود در سومالی را بیشتر گسترش داده است(حسین&جوشکون،۲۰۱۸). در حالی که کمک به سایر نقاط جهان همچنان مهم است، بحران پناهندگان سوری سنگ بنای کمک های خارجی ترکیه است. در سال 2015، ترکیه به عنوان دومین کشور سخاوتمند کمک کننده، تا حدی به دلیل کمک مالی 3.2 میلیارد دلاری آن به سوریه و پناهجویان سوری قرار گرفت (گزارش GHA، 2016). ترکیه در حال حاضر میزبان بیش از 3 میلیون پناهجوی ثبت شده سوری در 19 کمپ پناهجویان در ده شهر است (عفو بین الملل 2018؛ UNHCR، 2019).

تحصیل و بورسیه

آموزش یکی دیگر از منابع قدرت نرم برای کشورهایی است که به دنبال نفوذ جهانی هستند. کشورهایی که دارای موسسات آموزشی و تحقیقاتی با کیفیت هستند، دانشجویان بین‌المللی بیشتری را جذب می‌کنند و بنابراین منبع قدرت نرم یک کشور هستند. مهمتر از آن، آموزش با کیفیت یکی از قوی ترین محرک های رشد اقتصادی است. بنابراین، آزمون K-12 در ارزیابی جایگاه جهانی یک کشور از نظر کیفیت آموزش ابتدایی و متوسطه آن مهم است. در ترکیه 206 دانشگاه وجود دارد. تعداد دانشگاه ها از 76 در سال 2002 به 176 در سال 2014 و 206 دانشگاه در سال 2018 افزایش یافت (Sçim Beyannamesi,2015;Yök,222018). ترکیه با هدف ایجاد روابط پایدار با دانش آموزانی که به ویژه از کشورهایی که ترکیه به دنبال روابط بهتر با آنها هستند، در مبادلات آموزشی سرمایه گذاری کرده است. 

کسب و کار، نوآوری و فناوری

سابقه یک کشور در کسب و کار و نوآوری نیز برای قدرت نرم مرکزی است. از کشورهایی که اجازه خلاقیت، تفکر انتقادی و نوآوری را می دهند، انتظار می رود که رشد کنند و محیط مطلوبی برای الهام فراهم کنند. ترکیه به طور سنتی دارای یک صنعت دفاعی قوی با بودجه زیادی برای هزینه های دفاعی است. تاکید بر صنایع دفاعی به ترکیه اجازه داد تا به یک قدرت سخت برجسته در منطقه خود و دومین ارتش بزرگ ناتو تبدیل شود. ترکیه به منظور کاهش وابستگی خود به فناوری دفاعی، روی توسعه فناوری دفاعی خود سرمایه گذاری کرده است. بودجه دفاعی این کشور در سال 2018 بالغ بر 10 میلیارد دلار است و بخشی از آن به توسعه فناوری دفاعی مستقل آن اختصاص داده شده است. ترکیه با سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و همچنین انتقال فناوری به دنبال به حداکثر رساندن قابلیت های تولید محلی خود است. تولید فناوری دفاع محلی ترکیه از سال 2003 از 25 درصد به 68 درصد افزایش یافته است (Export.Gov, 2018 ).

فرهنگ

فرهنگ به عنوان یک منبع قدرت نرم ترکیبی است که از جذابیت تاریخی یک کشور، صادرات فرهنگی، مشاهیر، سنت های آشپزی، خطوط هوایی ملی، فیلم های برنده جوایز و سریال های تلویزیونی تا برندگان جایزه نوبل آن کشور امتداد می یابد. در این راستا، فرهنگ ویژگی یکی از منابع قدرت نرم ترکیه است. ترکیه به عنوان جانشین بسیاری از تمدن های باستانی آناتولی، دارای آثار تاریخی فراوانی است. از سال 2018، ترکیه دارای 16 اثر ناملموس فرهنگی مختلف در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو (2018) است. 18 ملک در فهرست میراث جهانی یونسکو و 77 ملک در فهرست آزمایشی آن (فهرست میراث جهانی یونسکو، 2018) فهرست شده است. پارک‌های طبیعی و چشم‌انداز یک کشور نیز از دارایی‌های مهم قدرت نرم هستند که به نوبه خود گردشگری و شناخت بین‌المللی بیشتری ایجاد می‌کنند. برنامه پرچم آبی مستقر در دانمارک، که بهترین سواحل را به رسمیت می شناسد، به 459 سواحل ترکیه به دلیل برتری آنها جایزه اهدا کرد (پرچم آبی، 2018).

فیلم‌های سینمایی و نمایش‌های تلویزیونی نیز راه‌هایی هستند که در آن کشورها برای کسب شهرت جهانی با یکدیگر رقابت می‌کنند. سریال های تلویزیونی ترکی توجه قابل توجهی را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. با میلیون ها بیننده در قاره های مختلف، محتوای تلویزیون ترکیه به یکی از صادرات پیشرو در محتوای جهانی تبدیل شده است. در این راستا، سریال‌های تلویزیونی ترکیه این پتانسیل را دارد که به عنوان محتوای فرهنگی برآمده از ترکیه به دارایی‌های قدرت نرم ترکیه کمک کند. 

علاوه بر ویژگی های فرهنگی قابل توجه، سرمایه اجتماعی یک کشور، شهروندان آن یک منبع قدرت نرم ضروری هستند. برندگان جایزه نوبل، هنرمندان، چهره های مشهور و روشنفکران منبع قدرت نرم یک کشور هستند. اورهان پاموک، برنده جایزه نوبل ادبیات و عزیز سانچار، برنده جایزه نوبل شیمی، نام‌های برجسته بین‌المللی میراث ترکیه هستند. ترکیه همچنین با شخصیت های مشهور متعددی مرتبط است که برای کارشان شناخته شده اند. کارگردان برنده جایزه نوری بیلگه جیلان و فاتح آکین، فاضل سی پیانیست مشهور جهان، محتار کنت مدیر بازرگانی، دکتر مشهور ترک تبار آمریکایی مهمت اوز، و کارآفرین و بنیانگذار برند چوبانی حمدی اولوکایا تعدادی از این چهره ها هستند. مسعود اوزیل بازیکن در سطح جهانی فوتبال و مهمت اوکور بازیکنان NBA، هدایت ترک اوغلو و سدی عثمان همگی به ظرفیت قدرت نرم ترکیه کمک می کنند. 

نتیجه

قدرت به عنوان نیروی مسلطی که ملت ها را به حرکت در می آورد، مفهومی نسبی است که اندازه گیری آن دشوار است. منابع مادی مانند قدرت نظامی، مخارج دفاعی، و فناوری دفاعی به عنوان منابع قابل اندازه‌گیری آسان‌تر به مفهوم قدرت بین‌المللی متصل می‌شوند. از سوی دیگر، قدرت جذب با توجه به دشواری اندازه‌گیری و تعریف مبهم، همیشه همان ارتباط قوی را فراخوانی نمی‌کند. فرهنگ، تاریخ، سیاست، شخصیت ها، نهادها، سیاست های خارجی و داخلی ارزش هایی هستند که برای مخاطبان خارجی جذاب هستند. اغلب اوقات، ملت ها دارای مجموعه ای از ارزش ها می باشند که برای برخی از مخاطبان خارجی جذاب است، اما به درستی نشان داده نمی شوند. در این صورت، قدرت نرم به عنوان مجموعه ای از منابع یا دارایی ها وجود دارد، اما به معنای تبدیل آن به قدرت بین المللی نیست. علاوه بر این، یک سوگیری ذاتی با مفهوم قدرت نرم وجود دارد. قدرت نرم بنا به تعریف نیز مفهومی نسبی است که در ایالات متحده با تأکید خاصی بر حفظ قدرت آمریکا توسعه یافته است. به عبارت دیگر، در حالی که تعریف و دامنه موجود از قدرت نرم به دموکراسی‌های لیبرال محدود می‌شود، در واقع، دموکراسی‌های غیرلیبرال یا حتی دولت‌های استبدادی نیز درجه خاصی از جذابیت جهانی در مخاطبانی دارند که از استانداردهای دموکراتیک مشابه با لیبرال دموکراسی‌ها حمایت نمی‌کنند. بنابراین، ویژگی مخاطب خارجی در تعیین طیف منابع قدرت نرم و تأثیر کشش آنها اهمیت دارد.

از این نظر، ترکیه یک مطالعه موردی قابل توجه در بررسی ظرفیت قدرت نرم کشورهای در حال توسعه است. ترکیه به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای مشتاق که در دهه گذشته اغلب به دلیل قدرت بالای خود مورد انتقاد قرار گرفته است، گفتمان قدرت نرم را در واژگان سیاست خارجی خود گنجانده است. بنابراین، هدف ترکیه از گسترش حوزه نفوذ خود با ابزاری غیر از قدرت سخت، هم در گفتمان سیاسی و هم در گفتمان عمومی تثبیت شده است. اگرچه ترکیه به طور مستمر زمینه های خود را در ایجاد ظرفیت قدرت نرم خود گسترش داده است، لغزش ترکیه به سمت یک دموکراسی ترکیبی، به عبارت دیگر، کاهش آزادی های دموکراتیک، تأثیر منفی بر شهرت این کشور داشته است. 

اگرچه ارائه یک ارزیابی دقیق از دارایی های قدرت نرم یک کشور تقریباً غیرممکن است، این مقاله خلاصه ای از قابل تشخیص ترین دارایی های قدرت نرم ترکیه را ارائه می دهد. در این زمینه، ظهور گفتمان قدرت نرم ترکیه در 8 سال اول دولت های متوالی AKP منعکس شده است. دوره 2010-2013 نسبتاً ایستا است و سابقه ترکیه در حکمرانی پس از سال 2013 کاهش شدیدی را نشان می دهد، در حالی که در سایر شاخص ها مانند آموزش، تعداد دانشجویان بین المللی در حال افزایش است. در همان زمان، سریال‌های درام ترکی فراتر از خاورمیانه محبوبیت پیدا کردند و به سفیران برند ترکیه در آمریکای لاتین تبدیل شدند. علاوه بر این، کمک های بشردوستانه و توسعه ترکیه توسط بازیگران دولتی و غیردولتی ظرفیت جذب مخاطب در آفریقا را دارد.

علاقه ترکیه به بالکان و قفقاز همراه با برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و تجاری که برای افزایش پتانسیل قدرت نرم ترکیه توسعه یافته است، همچنان در حال رشد است. بنابراین، ظرفیت قدرت نرم ترکیه وجود دارد، اما استقبال از آن از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت خواهد بود. به عبارت دیگر، ظرفیت قدرت نرم موجود ترکیه ممکن است برای جذب مخاطبان خارجی در جنوب جهانی یا مخاطبان حوزه فرهنگی آن کافی باشد، اما عقب‌نشینی دموکراتیک آن در تضاد با چارچوب مفهومی قدرت نرم است. در نتیجه، دیدگاه متضادی در رابطه با ظرفیت قدرت نرم ترکیه و شیوه های تفسیر آن در کشورهای مختلف وجود دارد. مهمتر از آن، اینکه آیا ترکیه می‌تواند منابع قدرت نرم خود را به قدرت نرم واقعی تبدیل کند یا نه، نیازمند بررسی بیشتر افکار عمومی است. در حالی که منابع فرهنگی ترکیه فراوان است و می تواند جذابیت وسیع تری در دموکراسی های غربی داشته باشد، آنها بخشی از دستگاه سیاست خارجی آن نیستند. از سوی دیگر، در حالی که ارزش های سیاسی ترکیه ممکن است اثر کششی نداشته باشد، صرف نظر از کاستی های دموکراتیک آن، کشورهای در حال توسعه همچنان می توانند ترکیه را نمونه ای برای تقلید بیابند.

منابع

-Achilles K., Sazak O., Wheeler T., Woods A. E. (2015). Turkish aid agencies ın Somalia: Risks and opportunuties for building peace. İstanbul, Turkey: Saferworld and İstanbul Policy Center.

-Amnesty International. (2018). Turkey 2017/2018. Retrieved from 

https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/turkey/report-turkey/

-Anadolu Ajansı. (2018). Turkiye’nin 5 Kitada Yukselen Diplomasi Agi [Turkey’s growing diplomatic network across five continents]. Retrieved from https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyenin-5-kitada-guclenen-diplomasi-agi/714243

-Aras B. (2014). Davutoglu era Turkish foreign policy revisited. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 16, 404–418.

-Arkan, Z., & Kınacıog˘lu, M. (2016). Enabling ambitious activism: Davutoglu’s vision of a new foreign policy identity for Turkey. Turkish Studies, 17, 381–405. 

-Bacık, G., & Afacan, _ I. (2013). Turkey discovers sub-Saharan Africa: the critical role of agents in the construction of Turkish foreign policy discourse. Turkish Studies, 14, 483–502. 

-Basingstoke, England: Palgrave Macmillan. Benhaim, Y., & O¨ ktem, K. (2015). The rise and fall of Turkey’s soft power discourse. European Journal of Turkish Studies, 21, 1–24. 

-Baskovic, M. M., Reljic, D., & Vracic, A. (2015). Elsewhere in the neighborhood: Reaching out to the Western Balkans. In S. C¸ evik & P. Seib (Eds.), Turkey’s public diplomacy (pp. 99–120). 

-Bush, S. (2017, November 7). Should we trust democracy ratings? The Washington Post, Monkey Cage. Retrieved from https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2017/11/07/why-do-we-trust-certain-democracy-ratings-new-research-explains-hidden biases/?noredirect¼on&utm_term¼.59392ff762e4 

-C¸ evik, S. B., & Efe Sevin, E. (2017). A quest for soft power: Turkey and the Syrian refugee crisis. Journal of Communication Management, 21, 399–410; Turkey’s foreign policy discourse on Sub-Saharan Africa reflect the images of the major actors and how those actors aim to design Turkey’s nation brand. Dahl, R. (1957). The concept of power. Behavioral Science, 2, 201–215. 

-Cerami, C. (2013). Rethinking Turkey’s soft power in the Arab world: Islam, secularism and democracy. Journal of Levantine Studies, 3, 129–150. 

-Davutog˘lu, A. (2012). Principles of Turkish foreign policy and regional political structuring. International Policy and Leadership Institute (SAM Vision Papers No. 3). Ankara, Turkey: Republic of Turkey MFA Center for Strategic Research. Retrieved April 17, 2018, http://www.mfa.gov.tr/site_media/html/bakanma kale_tepev.pdf 

-Davutog˘lu, A. (2013). Turkey’s humanitarian diplomacy: Objectives, challenges and prospects. Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, 41, 865–870. 

-De La Mora, F. (2014). Keeping the Mexican moment alive: A case for public diplomacy. Exchange: The Journal of Public Diplomacy, 5, 30–55.

-Ethnologue. (2018). Languages of the world. Retrieved from 

https://www.ethnologue.com/country/TR/ languages Export.Gov. (2018). Turkey-defense technology and equipment. Retrieved from https://www.export.gov/arti cle?id¼Turkey-Defense-Technology-and-Equipment 

-Falk, R., & Farer, T. (2013). Turkey’s new multilateralism: A positive diplomacy for the twenty first century. Global Governance, 19, 353–376.

-Jaishankar, D. (2018). India rising: Soft power and the world’s largest democracy. Brookings Institute. Retrieved from https://www.brookings.edu/opinions/india-rising-soft-power-and-the-worlds-largest-democracy/ 

-Kalin, _ I. (2017). Turkiye’nin _ Ince Gu¨cu¨ [Turkey’s soft power]. Anlayis Dergisi, Subat. Retrieved from http:// www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?dergiid¼33&makaleid¼4816

-Liu, X. (2018). What sharp power? Nothing but unsmart power. CPD Blog. Retrieved from 

https://www.uscpublicdiplomacy.org/BLOG/WHAT-SHARP-POWER-IT’S-NOTHING-“UNSMART”-POWER 

-Lowry Institute Global Diplomacy Index. (2018). Retrieved April 21, 2018, from https://globaldiplomacyindex. lowyinstitute.org/country_rank.html 

-Mazumdar, A. (2018). India’s soft power diplomacy under the Modi administration: Buddhism, diaspora and yoga. Asian Affairs, 49, 468–491. 

-McCurdy, L. (2015). Turkey’s Safe Harbor, The Hill. Retrieved July 8, 2015, from http://thehill.com/blogs/ congress-blog/foreign-policy/247107-turkeys-safe-harbor

-Nye, J. (2018, January 4). China’s soft and sharp power. New York, Prague: Project Syndicate. 

Og˘uzlu, T. (2018). Soft power in Turkish foreign policy. Australian Journal of International Affairs, 61, 81–97. 

-Pew Research Center Survey. (2018). 5 charts on global views of China. 

https://www.pewresearch.org/facttank/2018/10/19/5-charts-on-global-views-of-china/ 

-Secim Beyannamesi. (2015) AK Parti 2015 Secim beyannamesi. Retrieved from 

www.akparti.org.tr/upload/ documents/2-insani-kalkinma.pdf 

-Selc¸uk, O. (2013). Turkish Airlines: Turkey’s soft power tool in the Middle East. Akademik Ortadog˘u, 7, 175–199.

-Velikaya, A. (2018). The Russian approach to public diplomacy and humanitarian cooperation. Rising Powers Quarterly, 3, 39–61.

-Wasuge, M. (2016). Turkey’s assistance model in Somalia: Achieving much with little. Mogadishu, Somalia: The Heritage Institute for Policy Studies.

-YOK. (2018). Yuksek Ogretim kurumu website. Retrieved from www.yok.gov.tr 

-Zaharna, R. S. (2010). Battles to bridges U.S. strategic communication and public diplomacy after 9/11. New York: Palgrave Macmillan.