فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
نتیجه نشست های شورای امنیت سازمان ملل متحد در بررسی اوضاع یمن ابراز نگرانی از تلاش های جاری برای تضعیف فرآیند انتقال قدرت بود. امری كه با حمایت از دولت ‘عبد ربه منصور هادی’ رییس جمهوری این كشور، تكمیل شد. در اين حال هنوز چالشها و ناامنی های موجود در این كشور هر روز گوشه اي از یمن را با خرابی ها و ویرانی های جدید مواجه می كند. در اين راستا براي بررسي بيشتر وضعيت سياسي اين كشور و چشم انداز آينده آن گفتگويي با جعفر قناد باشي كارشناس مسائل يمن داشته ايم:
واژگان كليدي: يمن، منصورهادي، مخالفان، امريكا، چالشها، ثبات
مركز بين المللي مطالعات صلح: پیتر ویتیگ سفیر آلمان و رییس دوره ای شورای امنیت گفته است: شورا خواستار آغاز یك گفت و گوی فوری ملی جامع است تا شالوده های یك یمن باثبات و متحد ریخته شود. در اين حال مهمترين چالشهاي كنوني يمن براي دستيابي به ثبات و اتحاد چيست؟
شايد مهمترين چالش آن باشد كه خواسته هاي اساسي مردم براي تغيير نظام هنوز تغيير صورت نگرفته است. يعني مردم در يمن همانند مصر و ليبي شعار سرنگوني نظام را سردادند و خواستار برپايي نظامي جديد بودند، اما با توجه به اصلاحات صوري صورت گرفته هر چند مهره هايي مانند عبداله صالح از صحنه سياسي كنار رفته اند، اما هنوز مهره هايي اصلي در قدرت حاضرند و نظام در واقع فرونپاشيده است و مناسبات گذشته هم همچنان مناسبات قبلي است. در عرصه سياست خارجي هم مردم نسبت به همكاريهاي يمن با قدرت هاي بزرگ و برخي قدرت هاي منطقه اعتراض داشتند، اما همچنان سياست خارجي تغيير يافته است و حتي پيوندها با قدرت هاي منطقه اي و غربي گسترش هم يافته است. به علاوه در عرصه امور داخلي هم مردم خواستار آن بودند كه گرايشهاي قبيله اي در ارتش ساختار سياسي حرف نخست را نزند و اولويت بندي ها براي بگارگيري نيروها بر اساس قبايل اصلي نباشد، اما همچنان ساختار پيشين باقي مانده است. در عرصه رفاهي هم دولت اقدام چشم گيري براي بهره برداري از توانايي ها همچون توريسم و.. انجام نداده و در عرصه آزادي بيان و.. هم همچنان فضا بسته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تلاش برخی گروه ها برای تداوم تظاهرات انقلابی در یمن با تلاش دولت موقت برای تشكیل كمیته تحقیق درباره نقض حقوق بشر در دوران انقلاب همراه شده است. در اين حال نگاه مخالفان به دولت كنوني چيست؟
واقعيت اين است كه احزاب و شخصيتهايي كه در عرصه سياسي در اين كشور حضور دارند هيچ يك از احزاب فراگير كه در بين همه مردم نفوذ داشته و يا پايگاه اجتماع گسترده اي داشته باشند نيستند. به علاوه يعني گروه هاي زيادي از قدرت كنار مانده اند گروه هايي كه حتي نام خاصي هم ندارند. مانند جنبش جوانان و.. اين گروه ها مخالف روند موجود هستند و نظر به ادامه شرايط گذشته در كشور دارند لذا برگفتگو و انتخابات در كشور تاكيد دارند. گفتگويي كه مورد تاييد شوراي امنيت نيز هست. يعني تاكيد شوراي امنيت تاكيد بر آغاز مذاكرات گسترده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به اينكه اعضای مجلس یمن طی بیانیه ای مخالفت خود را با هرگونه حضور نظامی خارجی ها در این كشور اعلام كرده اند علت حضور نیروهای آمریكایی و حملات گاه و بیگاه هواپیماهای بی سرنشین به مناطق مختلف يمن چيست؟
امريكايي ها دو نگاه مختلف را به يمن دارند. نخست كوشش ميكنند كه از تشكيل دولتي كه گرايش هاي ضد غربي داشته باشند جلوگيري كنند. چرا كه هر گونه دولت مردمي نوعي گريش ضد غربي هم خواهد داشت، لذا امريكاي ها از تشكيل دولتي مبتني برخواست مردم نگران هستند و به انواع روشها از اين امر جلوگيري مي كنند. دوم در بعد ديگري امريكايي ها نگاهي كلان تر هم دارند. يعني احساس ميكنند كه تنگه باب المندب يكي از نقاط مسلط بر يمن است و هر گونه دولت مردمي در يمن اين تنگه را در معرض خطر قرار خواهد داد. چنانچه از گذشته هم تلاش ميشد كه به نوعي در اين منطقه حضور يابند. همچنين حفاظت از منافع اسرائيل و حفظ امنيت انرژي هم در اين منطقه مهم است. يعني هر گونه حضور در درياي سرخ توسط دولتهاي مخالف با اسرائيل مخالف منافع امريكا است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: علی سالم البیض، رئیس جمهوری سابق یمن مجددا با صدور بیانیه‌ای خواستار تشکیل کشور یمن جنوبی در آینده ای نزدیك شده است. در اين حال اگر نگاهي به نقش جدايي خواهان جنوبي در روند نا امني داشته باشيم اين نقش تا چه اندازه مهم است؟
از زمان تشكيل يمن واحد همواره پتانسيل جدايي يمن جنوبي وجود داشته است. اين امر به دليل تركيب قومي متفاوت مورد نظر بوده است. با با رفتن علي عبداله صالح از قدت گروه هاي جنوبي اميد بيشتري به جدايي يافتند. بويژه كه از طرف دولت صنعا هيچ امتيازي به جنوبي ها داده نشده است. در اين حال با توجه به اينكه دولت جنوبي پيشين يمن چپگرا بوده و اين دولت گروه ها اكنون جايگاهي در جهان ندارند غربي ها تنها در صورتي كه اسلام تبديل به نيرويي قوي در ساختار سياسي يمن گردد حاضر به همكاري با چپهاي گذشته و جدايي خواه جنوبي هستند.. در اين صورت آنان از گروه هاي چپ براي سركوب گروه هاي اسلامي بهره مي گيرند. هر چند اكنون نيز برخي از كشورهاي غربي در حال دامن زدن به شكاف هاي قومي، زباني و مذهبي در اين كشور نيز هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شكاف هاي مذهبي و قومي تا چه حدي در شرايط كنوني يمن افزايش يافته است؟
مذهبي عامل واگرايي عمده اي در يمن نبوده است، آنچه كه بيشتر در واگرايي ها و ناامني ها نقش داشته گرايش هاي قبيله اي بوده كه عامل جدايي و… بوده است. مذهبي يمني ها 60 در صد سني و چهل درصد شيعه زيدي است. در اين حال هيچ گاه درگيري اين مذهبي در اين كشور وجود نداشته است. در دوران صالح هم اين تنش بين ارتش و زيديها بود نه سني ها با زيديان حوثي. شيعيان حوثي ها در گذشته حكومت را در دست داشته اند و در نيم قرن گذشته عملا هيچ گاه در قالب حزب سياسي در صحنه سياسي حاضر نشده اند. اكنون آنان بيشتر رويكردي فرهنگي داشته هر چند در ساختار سياسي كنوني كمترين نقش را داشته و يا كنار گذاشته اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش كنوني عربستان و كشورهاي عضو شوراي همكاري خيلج‌فارس در تحولات يمن چگونه است؟
شوراي همكاري خليج فارس در گذشته شروع به مداخلاتي در يمن كرده است كه هيچ گونه ارتباطي به اين شورا نداشته است. يعني نوع نگاه به يمن ارتباطي به نقش شورا در منطقه نداشت، اما وارد عرصه اي شد تا نظام سياسي يمن را حفظ كند. يعني با به كارگيري اهرم پول، اسلحه و ارتش بر ضد مخالفان يمني تلاش داشته است رويكرد خود را به پيش برد. اين رويكرد در واقع تلاش شورا براي حفظ خود هم تلقي ميشود. چرا كه سران شوراي همكاري نگران انقلاب هايي هستند كه با انقلاب يمن اوج گيرد و نوعي هم افزايي انقلابي در منطقه شوراي همكاري خليج فارس رخ دهد لذا از پيروزي انقلاب يمن جلوگيري كردند. در اين حال اكنون مردم هم از نقش آنها خوشحال نيستند و مخالف نقش شورا در يمن هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش قدرت هايي غربي در حمايت از دولت كنوني منصور هادي تا چه اندازه است ؟
آقاي منصور هادي نشان داده است كه هم ميتواند به خوبي با غربي ها كاركرده و هم اعتماد غربي ها را جلب كند. چنانچه در سفر گذشته آقاي هادي به امريكا وي تلاش كرد در جمع بنيادهاي امريكايي ( كه با وزارت خارجه اين كشور مرتبط هستند) ارتباط خوبي برقرار كند. در اين بين سخنراني وي در بنياد ويلسون بيانگر آن بود كه هادي درصدد كسب حمايت هاي غربي هاست و تاكنون نيز حمايت متحدان غربي منطقه را هم بدست آورده است. در واقع منصور به دليل ناتواني در عرصه داخلي توجه زيادي به قدرت هاي منطقه اي و غربي دارد امري كه مخالفتهاي بسياري را در داخل را برانگيخته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهم ترين جناح ها و احزاب مهم يمن در داخل چه گروه هايي هستند؟
در دوران سخت مبارز با صالح ديدار مشترك تشكيل يافت. يعني احزاب و جريانهاي مخالف تشكل ديدار مشترك را به وجود آوردند كه اكنون اين تشكل به نوعي به بازي گرفته شده است. اين شايد مهمترين ائتلاف حزبي در اين كشور بود. در اين حال بايد توجه داشت كه احزاب يمني احزابي فراگير نبوده و عواملي مانند قبيله، پراكندگي، سابقه جدايي جنوب از شمال و جدايي مذهبي حزبي باعث شده است تا عملا حزبي فراگير در كشور وجود نداشته باشد. گذشته از اين نيز شوراي ملي يمن هر چند ايجاد شده است، اما در حال دگرديسي است. گذشته از اين جوانان يمني و محافل مذهبي هم در اين كشور نفوذ ويژه اي دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش كنوني گروه هاي ميانه رو و اسلام گراي سني همچون گروه اخوان المسلمين يمن در فضاي سياسي يمن چيست؟
اخوان هر چند در بسياري از كشورهاي عربي شاخه هايي داشته است، اما تاكنون در يمن جايگاهي نداشته است. لذا گروهي همچون اخوان المسلمين يمن تاكنون برجسته نبوده است و در معادلات سياسي دو ساله گذشته نقشي نداشته است چنانچه از اخوان در اين كشور به عنوان تشكيلاتي منسجم و حتي رسمي خبري نشيده ايم. اخيرا نام اخوان المسلمين يمن به ميان آمده است اما اين گروه ناشناخته است مگر اينكه تشكيلات خود را گسترش دهد .
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به نقش دولت منصور هادي آينده سياسي اين كشور به چه سويي سمت خواهد يافت؟
در كوتاه مدت دولت هادي و ساختار سياسي تلاش كرده است خود را تثبيت كند و همه ابزارهاي باقي ماندن در قدرت را فراهم كند. چنانچه با تصفيه ارتش دوستان علي عبداله صالح را كنار گذارد و به نوعي هم به رضايت عمومي مردم توجه داشته باشد و هم به كمك گيري از عربستان به رفاه نسبي مردم نگاهي داشته باشد و ارتباطات خود را با كشورهاي خارجي گسترش دهد. اما در ميان مدت اين ساختار به سرانجامي نخواهد رسيد، چرا كه مردم خواستار تغيير نظام بوده اند و مشكلات مردم هم همچنان باقي است. در اين حال عدم توجه به خواسته مردم و نبود توانايي در حل مشكلات مردم توسط دولت باعث خواهد شده دنياي غرب افق روشني براي تغييرات مثبت به نفع خود را شاهد نباشد چرا كه نشانه اي موفقيت مردم از هم اكنون هويدا شده است.
