دولت ابراهيم رئیسی و چشم انداز سیاست خارجی

دکتر مریم خالقی نژاد

 تحلیلگر مسائل بین المللی و منطقه ای

مرکز بین المللی مطالعات صلح– ipce

پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 ، با اعلام نتایج آرای مردمی،  جناب آقای رئیسی با اخذ بیشترین آرا ، برنده و منتخب مردم جهت ریاست جمهوری ‌ج.ا. ايران قرار گرفته اند. با توجه به حساسیت برانگیز بودن سیاست خارجی ایران در عرصه بین المللی ایشان نیز در برنامه های خود جهت و مسیر سیاست خارجی دولت جدید را بیان کرده اند . در این بین عده ای از پاشنه آشیل بودن سیاست خارجی و دیپلماسی در دولت جدید آقای رئیسی سخن گفته اند که به نظر می رسد ایشان از یک تیم مجرب و ماهر استفاده نماید تا خطری متوجه سیاست خارجی این دولت نشود.

 در برنامه سیاست خارجی دولت آقای رئیسی طبق موارد اعلام شده تعامل گرایی سرلوحه کار قرار خواهد گرفت. بدین جهت به سخنان ایشان و نمایندگانشان رجوع می کنیم. رئیس جمهور منتخب در سخنرانیهای خود بیان داشته اند که “به  همت همگان و با ایجاد تحول در بخش‌های مختلف اجرایی، ایرانی قوی خواهیم داشت …. ، سیاست خارجی نظام تعامل با همه کشورها به ویژه همسایگان است. با کسانی که قصد دشمنی نداشته باشند، تعامل خواهیم داشت آن هم به شکل دوستانه، عزتمندانه و مقتدرانه. ” ( پایگاه خبری بورس پرس).

از موارد دیگر اعلام شده در خصوص برنامه های سیاست خارجی دولت ایشان می توان به سخنان رئیس ستاد ایشان رجوع کنیم که بیان داشته اند ” اینکه می‌گویند ما با دنیا تعامل نخواهیم داشت، کاملا اشتباه است. قطعا ما با دنیا تعامل داریم و در حوزه منافع مشترک با دنیا صحبت می‌کنیم.  وی در ادامه ضمن تأکید بر تعامل قطعی با دنیا، اذعان کرد: با هر رژیمی، هر تشکیلاتی و هر دولتی غیر از اسرائیل، که آن را به رسمیت نمی‌شناسیم، با همه دنیا تعامل داریم. نیکزاد با اشاره به حوزه‌های تعامل در دنیا بخصوص اقتصاد بیان کرد: در مباحث سیاست خارجی و تجارت خارجی با همسایگان عزیزمان، با جمعیتی بالغ بر 600 میلیون نفر در 15 کشور در همسایگی مان، تعامل داریم. ما با کشورهای همجوار، آداب و سنن و فرهنگ و احتیاجات مشترک داریم. همچنین در حوزه اقتصاد نیز با اشاره به توسعه صادرات بیان کرده اند که  میزان واردات همسایگان ما بالغ بر 1200 میلیارد دلار است. ما متأسفانه نتوانسته‌ایم از این ظرفیت استفاده کنیم. سهم ما از این میزان فقط 23 میلیارد دلار است. واردات کشورهای همجوار ایران از اقصی نقاط دنیا است و ما می‌توانیم در همسایگی خود از آن استفاده کنیم. نیکزاد در پایان تأکید کرده است: ما در جهت سوق‌دادن مناطق آزاد بر ورود تکنولوژی، مناطق صادرات محور، تولید ثروت و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، در این مناطق، همه سیاست‌های کلی نظام را ادامه می‌دهیم”( وبسایت رسمی آقای رئیسی). 

با عطف به موارد اعلام شده از سوی شخص ایشان و نمایندگان وي در ستادهای مختلف و خبرگزاری های مختلف، از آنجایی که در برنامه های سیاست خارجی دولتِ رئیس جمهور منتخب بر تعامل با دنیا و ادامه سیاست های نظام تاکید شده است و اعلام کرده اند که آن را سرلوحه سیاست خارجی دولت خویش قرار میدهند، بنابراین انتظارات بر این روال است که از نظر داخلی رویه های گذشته نظام مبنی بر تعامل با دوستان و هر کشوری که خواهان دوستی باشد ادامه خواهد داشت.

 بی تردید همانطور که در سخنان مختلف جناب آقای رئیسی و نمایندگان ایشان بیان شده است آنها از عدم ارتباط و تعامل با اسرائیل سخن گفته اند که ادامه همان مسیر قبلی می باشد. از سوی چشم اندازهای مطرح شده آن است که با کشورهای دیگر که اکنون خواهان تعامل با ایران هستند مانند امریکا و برخی کشورهای اروپایی بر اساس حفظ منافع و مصالح نظام اقدام خواهند کرد و در وهله اول برای ارتباطات خارجی بر چارچوب های عزت و اقتدار نظام تکیه می کنند. 

آنچه که بارزتر از هر نوع تعامل در سیاست خارجی میباشد از نظر اقتصادی و فرهنگی است که بر اساس سخنان نماینده و رئیس ستاد مردمی آقای رئیسی در بالا و همچنین سخنان داریوش دلفانی نیز در نشست خبری ستاد مرکزی و مردمی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور با اشاره به فلسفه وجودی مناطق آزاد،ایشان نیز بیان کرده اند که : اولین موضوع در این مناطق، بحث توسعه صادرات بود. دومین هدف این مناطق بحث جذب سرمایه گذاری خارجی و سرمایه های خارجی، و در نهایت هم توسعه اقتصادی مناطق محروم بود. وی گفته است که: میزان واردات کالا از طریق مناطق آزاد نیز حدود 2 برابر صادرات کالا از این مناطق به خارج از کشور است. وسعت مناطق آزاد بیش از 3 برابر وسعت شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور بوده، اما میزان اشتغال در شهرک های صنعتی بیش از 3 برابر اشتغال در مناطق آزاد کشور است و …” لذا تلاش در افزایش روابط اقتصادی در عرصه سیاست خارجی خواهد بود که جذب سرمایه از مهمترین آنها است ( وبسایت رسمی آقای رئیسی)

در ترسیم سیاست خارجی دولت جدید، تمرکز بر تعامل اقتصادی و سپس فرهنگی به خصوص با کشورهایی که از نظر فرهنگی مشترک هستند بسیار حائز اهمیت می باشد. از آنجایی که دولت جدید هنوز شروع به کار نکرده است ، تنها مسیر برای ترسیم چشم انداز سیاست خارجی دولت جناب آقای رئیسی رجوع به سخنان ایشان و همچنین نمایندگان ایشان میباشد که طبق بررسی کلی و صورت گرفته تلاش برای تعامل با دنیا بخصوص با کشورهای مشترک و همسایه از نظر فرهنگی در دولت جدید مورد توجه ویژه قرار دارد . در عرصه سیاسی نیز ضمن رعایت چارچوب نظام و همچنین مصالح نظام ، با کشورهای مختلف نگاهی تعامل گرا خواهند داشت و این در صورتی است که این تعامل بر اساس منافع ملی و جهانی کشور به خصوص عزت و اقتدار نظامی همراه باشد برای مثال تعامل با کشورهایی همچون امریکا و اروپا در خصوص مساله برجام؛ باید گفته شود که اکنون برجام به مرحله ای تقریبا نهایی رسیده است و دولت کنونی اعلام کرده است که در حال اتخاذ تصمیماتی برای عملی شدن برجام و لغو تحریم ها هستیم و لذا در صورت به ثمر رسیدن برجام در وین، مساله ارتباط با برخی کشورها همراه با مذاکرات وین به نظر تغییر پیدا خواهد کرد. جناب آقای رئیسی پیشتر نظر خود را بیان داشته اند که در صورت لغو همه تحریم ها ما به تعهدات خود به برجام عمل خواهیم کرد. 

اما در خصوص تاثیرات رئیس جمهور منتخب ایران  از نگاه خارج به ایران یعنی سیاست خارجی و نگاه قدرتهای منطقه و جهان ، اگرچه از نظر برخی ها ممکن است در اهداف و احزاب دولت قبلی و دولت جدید تفاوت هایی داشته باشد که جریانی اصولگرا بر روی کار آمده اند. اما از آنجا که سیاست خارجی برآمده از چارچوبهای هر نظام و حکومت و منافع ملی آنها می باشد،  لذا در رابطه با قدرت هایی همچون امریکا، اروپا، روسیه و … طرفین نیز با نگاه منافع ملی و جهانی حکومتهایشان اقدام خواهند کرد و روابط با اروپا و امریکا از نگاه قدرتهای خارجی تا حدود زیادی وابسته به مساله برجام است. آنچه که هم اکنون مشخص است شاید تقابل بیشتر میان ایران و اسرائیل باشد که در اسراییل نیز تغییر دولت جدید رخ داده است و آنها با سیاست خارجی جدید عمل خواهند کرد ولی تقابل دو دولت امری آشکار است که سیاست خارجی هر دو متضاد یکدیگر قرار دارد. 

در یک جمع بندی بنابر موارد گفته شده پیش بینی می شود تمرکز اصلی در درجه اول ارتباطات بیشتر در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و بخصوص فرهنگی با کشورهایی که دارای فرهنگ و منافع مشترک و همسایه هستند باشد . در خصوص سایر کشورهای دیگر ، پایبندی به حدود و چارچوبهای نظام همچنان پابرجا می باشد و در برخورد با قدرتهای جهانی مانند امریکا و برخی کشورهای اروپایی باید دید که تیم سیاست خارجی دولت جدید چه نگاهی را به دولت بایدن که بسیار در عرصه سیاست خارجی متبحر و کاربلد می باشد، دارند. 

کلمات کلیدی : دولت ابراهيم رییسی، سیاست خارجی، قدرتهای جهانی، تعامل، اسرائیل

منابع : 

وب سایت رسمی جناب اقای ریسی ، https://raisi.ir/news/2547/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-

خبرگزاری بورس پرس، برنامه های کلان سیاست خارجی ریسی برای ریاست جمهوری، https://boursepress.ir/news/168008/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85