دروزیان سوریه: شرایط کنونی، متغیرهای مؤثر بر آینده و چشم‌انداز فدرالیسم یا استقلال

By ipsc

مرداد ۷, ۱۴۰۴

اشتراک

دکتر سامان فریدونی

پژوهشگر مسائل بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

دروزیان سوریه، به‌عنوان یکی از اقلیت‌های مذهبی و قومی برجسته در منطقه شامات، نقش مهمی در تاریخ و سیاست این کشور ایفا کرده‌اند. این گروه که عمدتاً در استان سویدا و منطقه جبل‌الدروز ساکن هستند، به دلیل انسجام اجتماعی، هویت مذهبی خاص و موقعیت استراتژیک جغرافیایی، همواره در تحولات سیاسی و نظامی سوریه تأثیرگذار بوده‌اند. با توجه به پیچیدگی‌های جنگ داخلی سوریه، دخالت‌های خارجی و پویایی‌های داخلی جامعه دروزی، این مقاله تلاش می‌کند تا تحلیلی جامع از وضعیت این اقلیت ارائه دهد.

دروزیان، گروهی قومی–مذهبی با ریشه در مذهب اسماعیلی، در قرن یازدهم میلادی در دوران خلافت فاطمیان در مصر شکل گرفتند (1). این گروه که خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می‌نامند، به دلیل باورهای عرفانی و باطنی و حفظ اسرار مذهبی، جامعه‌ای بسته تشکیل داده‌اند (2). در سوریه، جمعیت آن‌ها حدود ۳ تا ۵ درصد کل جمعیت سوریه تخمین زده می‌شود، یعنی بین ۷۰۰ هزار تا ۹۰۰ هزار نفر و عمدتاً در منطقه کوهستانی جبل‌الدروز (سویدا) متمرکز هستند (3). این منطقه به دلیل موقعیت استراتژیک خود در نزدیکی مرزهای اردن و اسرائیل، از اهمیت ژئوپلیتیکی برخوردار است (4). درگیری‌های اخیر در سویدا، به‌ویژه پس از تشدید بحران‌های داخلی و دخالت‌های خارجی، بار دیگر توجه را به وضعیت دروزیان جلب کرده است (5).

السویداء، منطقه‌ای عمدتاً کوهستانی، به عنوان پایگاه اصلی دروزیان، تا حد زیادی از درگیری‌های مستقیم در جنگ داخلی مصون مانده، اما تنش‌های امنیتی و اقتصادی فراوانی در آن وجود دارد.

شرایط کنونی دروزیان در سوریه

در آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، دروزیان سیاست «بی‌طرفی مسلحانه» را اتخاذ کردند. (6). برخی گروه‌های محلی در چارچوب دفاع ملی همکاری‌هایی با دولت داشتند.

رهبران مذهبی دروزیان، از جمله شیخ عقل حکمت الهجری، در مواردی با دولت اسد اصطکاک داشتند؛ به‌ویژه در مورد اجباری‌کردن خدمت نظامی. با گسترش تهدید داعش در جنوب سوریه، دروزیان از طریق گروه‌های مسلح محلی مانند “رجال الکرامة” به دفاع از مناطق خود برخاستند .

آن‌ها از مشارکت مستقیم در عملیات‌های ارتش سوریه علیه گروه‌های تکفیری خودداری کرده و بر حفظ خودمختاری نسبی در مناطق خود تمرکز داشته‌اند (7). با این حال، تشدید درگیری‌ها در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از سال 2022، به دلیل تضعیف دولت مرکزی و افزایش نفوذ گروه‌های شبه‌نظامی، از جمله گروه‌های مورد حمایت رژیم تل آویو و ترکیه، وضعیت را برای دروزیان پیچیده‌تر کرده است (8).

در تابستان 2025، درگیری‌های خونین بین دروزیان سویدا و شبه‌نظامیان سنی، از جمله گروه‌های موسوم به «عشایر عرب»، منجر به صدها کشته و آوارگی گسترده شد (9). این درگیری‌ها ریشه در تنش‌های تاریخی و رقابت‌های قومی–مذهبی دارد، اما دخالت‌های خارجی، به‌ویژه اسرائیل از دروزیان، به پیچیدگی اوضاع افزوده است (10). کمبود شدید دارو، غذا و آب در سویدا نیز وضعیت انسانی را بحرانی کرده است (11).

فدرالیسم یا استقلال: گزینه‌های پیش‌رو

رهبران دروزی، معروف به «شیخ عقل»، در مورد آینده سیاسی جامعه خود اختلاف‌نظر دارند. برخی مانند حکمت هجری خواستار خودمختاری بیشتر هستند، در حالی که افرادی مانند یوسف جربوع و حمود الحناوی با جدایی‌طلبی مخالفت کرده و به حفظ روابط با دولت مرکزی تمایل دارند (12). این اختلافات داخلی، همراه با فشارهای خارجی، شرایط را برای دروزیان شکننده‌تر کرده است.

بحران طولانی‌مدت سوریه، همراه با تضعیف دولت مرکزی، بحث‌هایی در مورد فدرالیسم یا حتی استقلال مناطق دروزی‌نشین را مطرح کرده است. این دو گزینه به شرح زیر بررسی می‌شوند:

فدرالیسم به‌عنوان راه‌حلی برای توزیع عادلانه قدرت و کاهش تنش‌های قومی–مذهبی در سوریه پیشنهاد شده است (13). برخی معتقدند که فدرالیسم می‌تواند به دروزیان اجازه دهد تا ضمن حفظ هویت فرهنگی و مذهبی خود، در چارچوب یک دولت متحد سوری مشارکت داشته باشند (14). مدل فدرالیسم در لبنان، جایی که دروزیان نقش سیاسی قابل‌توجهی دارند، به‌عنوان الگویی برای سوریه پیشنهاد شده است (15).

مزایای فدرالیسم برای دروزیان شامل حفظ خودمختاری محلی، دسترسی به منابع ملی و کاهش درگیری‌های فرقه‌ای است. با این حال، چالش‌هایی مانند مقاومت دولت مرکزی، رقابت با دیگر گروه‌های قومی (مانند کردها) و دخالت‌های خارجی (به‌ویژه ترکیه و اسرائیل) مانع از تحقق این گزینه هستند (16).

گرایش‌های جدایی‌طلبانه در میان برخی گروه‌های دروزی، به‌ویژه پس از تضعیف دولت مرکزی در سال‌های اخیر، افزایش یافته است (17). ایده تشکیل یک اقلیم مستقل دروزی در سویدا، به‌ویژه پس از درگیری‌های اخیر، از سوی برخی رهبران محلی مطرح شده است (18). اعلام خودمختاری منطقه دروزی در سویدا در ژوئیه 2025 نمونه‌ای از این گرایش است (19).

با این حال، استقلال کامل با موانع جدی منطقه ای و بین المللی مواجه است. سویدا به دلیل وابستگی اقتصادی به دولت مرکزی و نبود زیرساخت‌های کافی برای خودکفایی، نمی‌تواند به‌صورت مستقل عمل کند (20). علاوه بر این، دخالت‌های خارجی، به‌ویژه اسرائیل، می‌تواند استقلال دروزیان را به ابزاری برای تجزیه سوریه تبدیل کند، که با مقاومت شدید رهبران سنتی دروزی مواجه شده است (21).

متغیرهای مؤثر بر آینده دروزیان سوریه

آینده دروزیان سوریه تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که در زیر بررسی می‌شوند:

وضعیت جنگ داخلی و دولت مرکزی: تداوم یا پایان جنگ داخلی و توانایی دولت مرکزی در بازسازی اقتدار خود، نقش کلیدی در آینده دروزیان ایفا می‌کند. تضعیف بیشتر دولت می‌تواند گرایش به خودمختاری یا استقلال را تقویت کند (22).
رویکردها و دخالت‌های خارجی: رویکرد و نفوذ اسرائیل، ترکیه، ایالات متحده در سوریه تأثیر مستقیمی بر وضعیت دروزیان دارد. به‌ویژه، حمایت رژیم صیهونیستی از دروزیان، اگرچه به ظاهر برای حفاظت از آن‌ها مطرح شده، می‌تواند به ابزاری برای تجزیه سوریه تبدیل شود (23).
انسجام داخلی دروزیان: اختلاف‌نظر میان رهبران دروزی در مورد خودمختاری یا همکاری با دولت مرکزی، می‌تواند جامعه دروزی را تضعیف کند. انسجام داخلی برای حفظ موقعیت استراتژیک آن‌ها ضروری است (24).
وضعیت اقتصادی و انسانی: کمبود منابع، آوارگی و مشکلات اقتصادی در سویدا می‌تواند به نارضایتی عمومی دامن زده و گرایش به جدایی‌طلبی را افزایش دهد (25).
تحرکات گروه‌های شبه‌نظامی: حضور گروه‌های تکفیری و شبه‌نظامیان مورد حمایت خارجی در نزدیکی مناطق دروزی، تهدیدی جدی برای امنیت آن‌هاست (26). جنبش‌های محلی مانند «رجال‌الکرامه» که به دفاع مسلحانه از مناطق دروزی می‌پردازند، نقش مهمی در آینده این جامعه دارند (27).

چشم‌انداز آینده

چشم‌انداز آینده دروزیان سوریه به شدت به تحولات سیاسی و نظامی منطقه بستگی دارد. در کوتاه‌مدت، ادامه درگیری‌ها و فشارهای خارجی می‌تواند وضعیت انسانی در سویدا را بدتر کند. در میان‌مدت، دو سناریو محتمل است:

1. ادغام در یک سیستم فدرال: اگر مذاکرات سیاسی برای بازسازی سوریه به سمت فدرالیسم پیش برود، دروزیان می‌توانند به‌عنوان یک اقلیت تأثیرگذار، خودمختاری نسبی در سویدا را حفظ کنند (28). این سناریو نیازمند همکاری با دولت مرکزی و دیگر گروه‌های قومی است.

2. تشدید جدایی‌طلبی: در صورت تداوم ضعف دولت مرکزی و افزایش دخالت‌های خارجی، گرایش به استقلال می‌تواند تقویت شود، اما این گزینه به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی، احتمالاً به بی‌ثباتی بیشتر منجر خواهد شد (29).

در بلندمدت، حفظ هویت فرهنگی و مذهبی دروزیان، همراه با مشارکت در یک سیستم سیاسی فراگیر، می‌تواند بهترین راه‌حل برای تضمین امنیت و ثبات آن‌ها باشد. تجربه تاریخی دروزیان در لبنان نشان می‌دهد که آن‌ها توانایی سازگاری با شرایط پیچیده سیاسی را دارند (30). با این حال، هرگونه راه‌حل نیازمند احترام به استقلال فرهنگی و مذهبی دروزیان و تضمین امنیت آن‌ها در برابر تهدیدات خارجی است (31).

دروزیان سوریه در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی خود قرار دارند. شرایط کنونی، شامل درگیری‌های قومی–مذهبی، دخالت‌های خارجی و اختلافات داخلی، آینده این جامعه را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. فدرالیسم می‌تواند راه‌حلی متعادل برای حفظ خودمختاری و مشارکت در ساختار سیاسی سوریه باشد، اما استقلال کامل به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی دشوار به نظر می‌رسد. متغیرهایی مانند وضعیت جنگ داخلی، دخالت‌های خارجی، انسجام داخلی و شرایط اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده دروزیان دارند. برای تضمین ثبات و امنیت دروزیان، لازم است که دولت سوریه و بازیگران منطقه‌ای به استقلال فرهنگی و مذهبی این گروه احترام گذاشته و از تبدیل آن‌ها به ابزاری برای اهداف ژئوپلیتیکی برای دیگر بازیگران خودداری کنند.