جهانی شدن، سبک زندگی، فرصتها و تهدیدات

دکتر محمد مهدی مظاهری

 استاد دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

جهان امروز عصر دانايي و فنّاوري لقب گرفته است، در دنياي پيچيده كنوني، دانش و اطلاعات نه تنها با سرعت شگفت انگيزي توليد مي شود؛ بلكه با همان سرعت نيز جابجا مي شود. در اين رهگذر، جهاني شدن باعث شده است تا افراد جامعه جهاني بيش از پيش به اطلاعات، آگاهي و دانش احساس نياز كنند؛ بويژه آنكه جامعه بشري به سوي جامعه معرفتي در حال حركت است كه در آن تمامي مناسبات بر اساس دانش و اطلاعات شكل مي گيرد. در واقع، عصر جهاني شدن ضمن برجسته ساختن نقش و اهميت آگاهي و دانش موجبات تسهيل جريان اطلاعات را فراتر از مرزهاي جغرافيايي فراهم آورده است.

در چنین شرایطی انسانها در هر کجای دنیا با تحولات نسبتا مشابهی مواجه هستند، زندگى اجتماعى آنها دائماً دستخوش تغيير و تحول می شود و بنابراین« سبک زندگی» آنها نیز در حال دگرگونی اساسی است. ورود اینترنت، موبایل و ماهواره به زندگی آحاد افراد بشر و دسترسی آسان و راحت به پیام های دیداری و شنیداری متنوع، نحوه ادراک و سطح نیازهای انسان را تحت تاثیر خود قرار داده و الگوهایی را وارد زندگی بشر کرده که تا دیروز جایگاهی در آن نداشت. 

بدین ترتیب جهانی شدن فرهنگ و ارتباطات منجر به گسترش، نهادینه شدن و بازتولید ارزش هاي فرهنگی – اجتماعی کشورهایی می شود که در این عرصه دست برتر را دارند. یکی از نتایج این امر رسوخ و هنجار شدن مؤلفه‌هاي«سبک زندگی» و «زندگی روزمره» براساس اصول و جامعه مطلوب این کشورها است که داراي مؤلفه‌هاي مهمی همچون مصرف گرايی، فردگرایی،اصالت سود و لذت، تنوع طلبی شدید و… است. 

جهانی شدن فرهنگ باعث می شود تا فرد بجاي اینکه از طریق روابط اقتصادي(طبقه) یا پیوندهاي سیاسی (ملیت) هویت پیدا کند، با خوردن، آشامیدن، پوشیدن، نحوه گذراندن اوقات فراغت یا بیکاري و«سبک زندگی» هویت یابد. بدین ترتیب جریان جهانی سرمایه، کالا، خدمات، فناوری، ارتباطات و اطلاعات به طور فزاینده‌ای سبب هماهنگی و یکدستی سبک زندگی در سراسر جهان شده است؛ امری که می تواند دارای ابعاد مثبت و منفی به صورت توأمان باشد. 

بخش منفی این قضیه تسریع در فرآیند از خود بیگانگی فرهنگی و کاستن از احساس تعلق مردم  به سرزمین و آداب و رسوم خویش است. این امر خود باعث کم رنگ شدن خاطرات تاریخی و تاریخ مشترك می شود و به دنبال خود تغییر جهان بینی و در نهایت استحاله فرهنگ، سنتها، ارزشها و هنر بومی کشورها را در پی خواهد داشت. 

 اما جهانی شدن سبک زندگی در صورت مدیریت منطقی می تواند واجد ابعاد مثبتی نیز باشد که ایجاد حس «جهان وطنی» و افزایش همکاری های بین المللی برای مقابله با معضلات مشترک از جمله نمونه های آن است. در دنیایی که میزان پیوستگی و درهم تنیدگی جامعه جهانی تا جایی پیش رفته که حتی بیماریها نیز جنبه جهانی یافته اند و ویروسی همچون کووید 19 می تواند به یکباره کل جامعه بشری را درگیر و سبک زندگی مشابهی را به همه مردم جهان تحمیل کند، شاید دیگر سخن گفتن از تفکیک ملتها و نگرشهای تنگ نظرانه ناسیونالیستی فرصتی برای عرض اندام نداشته باشند. 

بدین ترتیب به نظر می رسد در چنین شرایطی مهم‌ترین مسئله برای دولت‌ها، پویایی و عقلانیت در تدوین و کاربست سیاست‌های فرهنگی است. امروز تجارب مشترک بشری از جمله در زمینه مواجهه با کووید 19 می تواند عامل همبستگی اجتماعی و همدلی، همدردی، همکاری، اخلاقی شدن و عقلانی شدن روابط کشورها شود. 

مشکلات و دغدغه های مشترک برای بشر امروز این پیام را دارد که راهی جز تعامل و همزیستی مسالمت آمیز با همنوع خود وجود ندارد. بنابراین هر چند جهانی شدن فرهنگ و ارتباطات می تواند دارای ابعاد و پیامدهای منفی باشد، اما در عین حال از این قابلیت نیز برخوردار است که صلح و وحدت جهانی را تقویت کند و سرآغازی بر سبک زندگی مسالمت آمیز و فضیلت مدار باشد.

البته این مسأله نافی این نیست که همه کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه باید تدابیری برای حفظ فرهنگ و ارزشهای بومی خود نیز بیندیشند و با استفاده بهینه از فناوریهای جدیدی که جهانی شدن در اختیار آنها قرار داده، بکوشند با سیل خروشان تحولات جهانی همسو شوند و با بیان و معرفی هنجارها و ارزشهای بومی خود در قالب الگوهایی جذاب و قابل اجرا، در حوزه های مختلف فرهنگی از جمله سبک زندگی معماری، شهرسازی  و … به ایفای نقش فعال بپردازند.

واژگان كليدي: جهانی شدن,سبک, زندگی,فرصتها , تهدیدات, دکتر محمد مهدی مظاهری