جنگ اوکراین و احیای قدرت منطقه ای ترکیه

By ipsc

خرداد 23, 1401

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

ترکیه تلاش‌های قابل‌توجهی در جهت احیای موقعیت خود به عنوان شریک استراتژیک آمریکا و کاهش تنش با اتحادیه اروپا و روسیه انجام داده ، تا نقش خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای بازیابد. لذا برای تامین منافع ملی تحکیم پیشروی در سوریه، لیبی، قفقاز و منطقه مدیترانه را ضروری می داند.

بحران اوکراین موازنه قوا در امتداد سواحل شمالی دریای سیاه را به نفع ترکیه تغییر داد.این جنگ رویدادی با پیامدهای ژئوپلیتیکی عمیق، ترکیه را قادرخواهد ساخت تا خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای ضروری تثبیت کند. جنگ در اوکراین، به ترکیه این امکان را داده است که از سیاست مخاطره آمیز تعادل شرق و غرب که در گذشته مشکلات زیادی را ایجاد کرده بود، سود ببرد.آیا جنگ در اوکراین علاوه برمنطقه دریای سیاه ، چشم انداز امنیتی اژه و سوریه را به نفع ترکیه تغییر خواهد داد؟

جنگ اوکراین و احیای اهداف ترکیه درمنطقه دریای سیاه

نقش ترکیه به عنوان یک عضو ناتو و قدرت دریای سیاه که از روابط کاری با روسیه و اوکراین برخوردار است، منحصر به فرد است.دریای سیاه یک حائل طبیعی عظیم بین جهان اسلاو در شمال و ترکیه در جنوب است. در عین حال، هم برای روسیه و هم برای اوکراین یک گذرگاه امن به سوی اقیانوس ها را نشان می دهد. میلیون ها تن گندم، آرد، روغن آفتابگردان و همچنین روغن خام و سایر کالاها به دریای مدیترانه و از آنجا به هر نقطه از جهان حمل می شود. در زیر دریا، خطوط لوله گاز روسیه را از طریق ترک استریم به ترکیه و اروپای جنوب شرقی پمپ می کنند. استانبول، بزرگترین کلان شهر اروپا، دروازه ای است که همه کشتی ها به دریای سیاه یا از دریای سیاه از آن عبور می کنند. ناوبری ایمن در بسفر، دریای سیاه و فراتر از آن به سمت جنوب، می تواند پاشنه آشیل برای ترکیه باشد.(1)

جنگ اوکراین برای ترکیه فرصتی برای ابراز ظرفیت گفت وگو با اوکراین و روسیه فراهم کرد. اقدام دشوار موازنه ای که به ترکیه اجازه داد ، روابط خود را با این دو کشور به طور همزمان حفظ و خود را به عنوان بهترین میانجی ممکن برای حل و فصل این مشکل معرفی کند. مذاکرات صلح در آنتالیا و متعاقباً در استانبول گواه این امر است.

از زمان آغاز درگیری ،ترکیه تلاش های قابل توجهی برای حفظ درجه ای از بی طرفی در قبال دو طرف انجام داده است . اگرچه ترکیه از نظر سیاسی به دولت اوکراین نزدیک تر است، اما هنگام اشاره به اقدامات روسیه از افراط و تفریط اجتناب کرده است. زیرا ترکیه نمی تواند این واقعیت را نادیده بگیرد که همچنان از نظر اقتصادی و نظامی در مناطق عملیاتی مانند سوریه و لیبی به روسیه وابسته است.(2)

جنگ بین دو کشور دریای سیاه قطعاً یادآور اهمیت ترکیه است، اما حداقل تا کنون، پویایی عمل متعادل کننده ترکیه بین ناتو و غرب از یک سو و روسیه از سوی دیگر را تغییر نمی دهد. در واقع، جنگ ممکن است دوگانگی ترکیه را تقویت کند. به طور کلی، ترکیه همان الگویی را برای این بحران به کار برده است که در مورد تجاوزات منطقه ای روسیه در سال های 2008 و 2014 به کار برد – با لفاظی در کنار غرب و در عین حال از اعمال تحریم ها علیه روسیه امتناع کرد.(3)

به همین دلیل، آنکارا از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، تنگه های داردانل و استانبول بین دریای اژه و دریای سیاه را، هم به روی کشتی های جنگی روسیه و هم ناتو بسته است.در واقع، ترکیه بار دیگر در تعادلی ناپایدار بین قدرت های غربی و رقبای ژئوپلیتیکی خود حرکت می کند. (4)

اما اگر مدت جنگ طولانی‌تر شود ، ترکیه مجبور به جانبداری خواهد شد. اگر روابط ترکیه با روسیه تیره شود، منابع انرژی حیاتی این کشوردر معرض خطر قرار خواهد گرفت. زیرا ترکیه تقریبا نیمی از گاز طبیعی خود را از روسیه وارد می کند و اکنون با خشکسالی هایی که تولید برق آبی را کاهش داده ، به شدت به گاز وابسته است. همچنین روسیه در حال ساخت اولین نیروگاه هسته ای ترکیه در آکویو در سواحل جنوبی ترکیه است.

بنابراین دولت ترکیه در بحران اوکراین با چالش های خاص مواجه است. یکی از آنها نحوه مدیریت کمپین بی سابقه جهانی تحریم های اقتصادی علیه روسیه است. ترکیه به طور سنتی تنها به رژیم های تحریمی مورد تایید سازمان ملل متحد پایبند بوده و از اعمال تحریم های اعمال شده توسط دولت ها یا ائتلاف ها خودداری می کند.

از طرفی ترکیه دو تحریم خاص خود را با تمرکز بر ارتش روسیه اعمال کرده است.با استناد به کنوانسیون 1936 مونترو با بستن تنگه بسفر مانع عبور کشتی‌های نظامی روسیه برای تقویت ناوگان این کشوردردریای سیاه شده است.همچنین تعطیلی سه ماهه حریم هوایی خود به روی هواپیماهای جنگی روسیه یا نیروهای ترابری که به سوریه پرواز می کنند.

لذا اگر سیاستگذاران تمایل دارند ترکیه را برای تشدید پایبندی خود به تحریم ها تحت فشار قرار دهند، شفاف‌ترین کانال ارتباطی جهان را برای یک راه‌حل نهایی از طریق مذاکره خواهند بست. (5)

جنگ اوکراین و احیای اهداف ترکیه در جزایر شرقی دریای اژه

در حالی که ناتو بر سر امنیت در اروپا با روسیه روبه‌رو می‌شود، تنش مجدد بین یونان و ترکیه پاشنه شرقی ائتلاف را می‌خورد. ترکیه با ارسال نامه‌هایی به دبیرکل سازمان ملل متحد، برای اولین بار حاکمیت یونان بر جزایر شرقی دریای اژه به دلیل نظامی شدن مورد مناقشه قرار داد .(6)

در طول 40 سال گذشته، یونان و ترکیه به دلیل مخالفت اساسی خود در مورد اعمال حاکمیت بر آب های دریای اژه، خود را در آستانه جنگ قرار داده اند.(7)

افزایش درگیری یونان و ترکیه و تنش در داخل ناتو با تشدید خطرناک در دریای اژه همراه است.با این حال، آشکار است که مناقشه دریای اژه اکنون با جنگ ناتو علیه روسیه در اوکراین و برنامه های ایالات متحده برای تشدید تنش نظامی علیه روسیه و چین مرتبط است.(8)

یکی از مسائل اساسی بین ترکیه و یونان در دریای اژه وضعیت غیرنظامی جزایر شرقی دریای اژه است.جزایر شرقی دریای اژه توسط چندین توافقنامه بین المللی غیرنظامی شده اند که تعهدات قانونی را برای یونان الزام آور می کند.

جزایر کوچک و صخره های متعددی در دریای اژه وجود دارد که مالکیت آنها توسط معاهدات بین المللی تعیین نشده است. بسیاری از این ویژگی ها نمی توانند سکونت انسان را حفظ کنند و زندگی اقتصادی خود را ندارند.یونان با گشودن برخی از این ویژگی های جغرافیایی به روی سکونت گاه های مصنوعی سعی در تغییر وضعیت آنها داشته است. به همین منظور یونان قوانین و مقرراتی را وضع کرده است که هیچ ارتباطی با قوانین بین المللی ندارد. ترکیه این سیاست جدید یونان را به عنوان تلاشی دیگر ،با هدف بستن دریای اژه به عنوان یک دریاچه یونانی می داند.(9)

بعضی از تحلیل گران معتقدند بازی ترکیه در شرق اژه یک بن بست قانونی با هدف سیاسی است.اما به نظر می رسد ترکیه سعی دارد با استفاده از موقعیت خود در دریای سیاه ، از جنگ اوکراین به عنوان تهدید برعلیه اروپا و آمریکا بهره برده و اختلاف 40 ساله را با توجه به انتخابات پیش روی 2023 به نفع خودش تمام کند.

جنگ اوکراین و احیای اهداف ترکیه در سوریه

آمادگی آنکارا برای حملات جدید به شبه نظامیان(ی.پ.گ) سوریه در حالی صورت می گیرد که ادعا می کند روسیه حضور نظامی خود در سوریه را برای تقویت نیروهای خود در اوکراین کاهش می دهد.(10)

از طرفی اردوغان با هدف قرار دادن سیاست آمریکا ، پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو را به دلیل حمایت آنها از یگان‌های مدافع خلق کرد-ناسیونالیست را وتو می‌کند. سیاست ترکیه و آمریکا در شمال سوریه کاملا متفاوت است. واشنگتن از مدافعین خلق کرد به عنوان یک نیروی نیابتی ، در برابر دولت اسد که تحت حمایت روسیه می باشد حمایت می کند. اما ترکیه تلاش می کند از ظهور یک دولت کردی به رهبری خلق کرد-ناسیونالیست و همچنین حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در مرزهای خود جلوگیری کند.(11)

جنگ اوکراین مستقیماً بر ظرفیت‌های روسیه برای دخالت در سوریه تأثیر دارد. تغییر در اولویت های سیاست خارجی روسیه ازجمله منافع خاص روسیه در درگیری سوریه با توجه به مدت و مسیر درگیری در داخل و خارج از اوکراین بستگی دارد.

حمله پوتین به اوکراین، اهداف اصلی ترکیه در سوریه را تغییر نخواهد داد. اما با توجه به موضع و رویکرد روسیه در سوریه، سه مسیر قابل قبول به نظر می رسد: اول، مسکو ممکن است مجبور شود حضور نظامی و توجه و منابع خود را در سوریه کاهش دهد.

دوم، اگر روسیه مجبور به انتقال دارایی های هوایی از سوریه به اوکراین شود، این می تواند تأثیر منفی بر تلاش های روسیه برای مهار داعش در بادیه و همچنین سایر مناطق تحت کنترل سوریه داشته باشد.

سوم، اگرچه مسکو فعلاً حفظ وضعیت موجود در سوریه را هدف قرار داده ، اما در پس زمینه تهدیدی برای امنیت رژیم خود است.لذا کرملین ممکن است رویکرد خود را در سوریه به شدت تغییر دهد و از پتانسیل ویرانگر آن استفاده کند. این می تواند با هدف وادار کردن اعضای ناتو، از جمله ترکیه، به ارائه امتیازاتی در مورد اوکراین یا شاید صرفاً برای منحرف کردن توجه از اوکراین رخ دهد. به طور مشخص، این سناریو ممکن است با پیچیده یا انکار روسیه عملیات ضد تروریسم به رهبری آمریکا در مناطق تحت کنترل خود، درگیر شدن در رویارویی پرخطر با هواپیماهای آمریکایی بر فراز سوریه یا اقدام تهاجمی علیه کشتی‌های جنگی غربی در شرق مدیترانه اجرا شود.(12)

References

1-https://www.gisreportsonline.com/r/black-sea/