داود احمدزاده
کار شاس مسائل غرب آسیا
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح (IPSC)
سلطان نشین عمان در میان کشورهای حوزه خلیج فارس اساسا به جامعه غیر سیاسی و آرام مشهور است. مراودات سیاسی این سلطان نشین با کشورهای منطقه و قدرت های جهانی در حل وفصل نزاع منطقه ای سابقه ی بس دیرینه دارد . بطوریکه در ائتلاف سازی منطقه ای درغرب آسیا این کشور از اصول بی طرفی مثبت استفاده می کند .
عمان علاوه بر آنکه راهبری مدیریت تنش ها میان ایران و کشورهای عربی به ویژه با عربستان در دهه های گذشته بر عهده داشته از طریق کاربست دیپلماسی رسمی- پنهان نیز در کاهش بحران میان ایران و غرب در موضوع هسته ای ونیز محور مقاومت و همچنین جنگ در نوار غزه و بحث حوثی های یمن نقش آفرینی کرده است .
در موضوع جنگ نوار غزه گرچه میانجیگری اصلی را قطر در کنار مصر بر عهده داشتند. با این وجود عمانی ها هم تلاش کردند از ظرفیت های خود برای آتش بس استفاده کنند.گرچه عمان روابط نزدیکی با ایران و محور مقاومت در طول دهه اخیر داشته با این وجود مسقط به شکل پنهان و آشکار در کنار روابط راهبردی با آمریکا از نزدیکی با اسرائیل نیز استقبال کرده است. بنابراین گرچه عمان به جرگه کشورهای عربی خواهان صلح و عادی سازی روابط با اسرائیل در قالب صلح ابراهیم نپیوسته ولی مرودات تجاری ونیز سیاسی با تلاویو دارد .
البته بعد از 7 اکتبر شاهد نوعی از تکاپوی اجتماعی در عمان بودیم که از دید بسیاری از ناظران منحصر بفرد بود. مردم در کشوری که از آن با عنوان سوئیس خاورمیانه یاد می‌شد تصاویری از رهبران مقاومت همچون ابوعبیده، سخنگوی گردان‌های قسام، شاخه نظامی حماس و سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله در شهر و محافل عمومی برافراشتند. همزمان دولت مسقط نیز مواضع محکمی در قبال تحولات منطقه اتخاذ نمود، اما وقوع حادثه تروریستی در مسقط توسط داعش نقطه تحول فضا در عمان بود؛ چرا که این نگرانی ایجاد شد که حمله مذکور در ارتباط با مواضع این کشور در حمایت از غزه بوده است.
عمان نیز رویکردی قاطع و انتقادی در خصوص جنگ غزه اتخاذ کرد و خواستار پایان فوری جنگ و توقف حملات رژیم صهیونیستی به غیرنظامیان در نوار غزه شد. همچنین مقامات عمانی تأکید کردند که اقدامات رژیم از جمله تخریب زیرساخت‌ها و محاصره غزه نقض قوانین بین‌المللی و احتمالا جنایت جنگی محسوب می‌شود. عمان از جامعه بین‌المللی خواست تا برای تحقیق مستقل در مورد این حملات اقدام کنند. علاوه بر این دولت عمان از حق فلسطینی‌ها برای مقاومت در برابر اشغال رژیم صهیونیستی حمایت کرده و اقدامات رژیم را مانعی برای هرگونه راه‌حل صلح‌آمیز دانست. از سوی دیگر، عمان به تلاش‌های دیپلماتیک خود در سطح بین‌المللی برای رسیدن به یک آتش‌بس و راه‌حل پایدار ادامه داده و بر راه‌حل دو کشوری تأکید کرده است. این کشور همواره تلاش کرده نقش میانجیگری خود را در منطقه حفظ کند، اما به دلیل جنگ غزه و سیاست‌های تهاجمی رژیم صهیونیستی، روابط عمان با رژیم تیره‌تر شده است. علاوه بر این، مردم عمان نیز همبستگی خود را با فلسطینی‌ها نشان داده و به شکل بی‌سابقه‌ای علیه سیاست‌های رژیم و حامیان غربی آن از جمله ایالات متحده اعتراض کرده‌اند. حتی برخی از شهروندان عمانی نیز شرکت‌های غربی مرتبط با رژیم را تحریم کرده‌اند
در شرایط فعلی نیز عمان از نفوذ سیاسی خویش در منطقه ونزد سازمان ملل متحد واز طریق رایزنی های چند جانبه بدنبال برقراری آتش بس در نوار غزه وکاهش آلام مردم فلسطین است .
در بحران یمن نیز عمانی ها تلاش کردن از پیوستن به ائتلاف ضد انصار … یمن پرهیز کنند.در حالیکه عربستان سعودی با ئتلاف سازی منطقه ای تحت عنوان طوفان قاطع بدنبال شکست حوثی ها در شما یمن تحت عنوان طوفان قاطع با همکاری نزدیک اماراتی ها در از 2016 بود ولی مسقط از هرگونه همکاری نظامی با ئتلاف به رهبری عربستان در منطقه سر باز زد. با این حال، امتناع عمان از تسهیل حملات هوایی ائتلاف در یمن ممکن است نقطه آغازی برای بی ثباتی خلیج فارس باشد. در حال حاضر، عمان روابط سالمی با حوثی های یمن دارد که کنترل قلمرویی از جمله حدود 70 درصد از جمعیت یمن را در اختیار دارد.
برخلاف بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، رهبری عمان هرگز حوثی‌های مسلح را به عنوان یک دشمن ندیده است، بلکه به عنوان یک جناح دولتی نماینده بخش قابل توجهی از جامعه یمن است. رویکرد دو جانبه عمان به سیاست خارجی در این مورد – مبتنی بر حفظ روابط دیپلماتیک صمیمانه با جناح های رقیب و حمایت از مذاکره به عنوان مکانیسم مطلوب حل مناقشه – نباید به عنوان فقدان قاطعیت سیاسی به اشتباه تلقی شود. در واقع، نقش عمان در خاورمیانه به‌عنوان «سوئیس عربستان» در دیپلماسی بین‌المللی اغلب منجر به میانجیگری در توافق‌های صلح می‌شود که به نفع برنامه‌های غربی است تا طرف‌های مخالف.
این به صراحت زمانی نشان داده شد که در سال 2009، دولت عمان برای کمک به آزادی زندانیان آمریکایی در ایران و همچنین در سال 2020 که عمان تلاش کرد میانجیگری بین ایالات متحده و دولت جدید طالبان مذاکره کند، گفتگو کرد. این توافق با میانجیگری عمان نه تنها تلاش برای سازماندهی خروج امن نیروهای آمریکایی از افغانستان، بلکه برای مذاکره در مورد شرایط قانون اساسی دولت جدید افغانستان نیز داشت. متعاقباً توسط دولت طالبان رد شد، زیرا امتیازات کمی نسبت به بندهای مورد حمایت طالبان و حضور ایالات متحده در منطقه قائل شد.
دولت عمان، در حالی که بی‌طرفی سیاسی را به نمایش می‌گذارد، همچنان روابط نزدیک با متحدان آمریکایی و اروپایی خود را حفظ کرده و هدف آن دستیابی به معاملاتی است که عمدتاً به نفع غرب است.. با این حال، با شناسایی حوثی ها به عنوان یک سازمان تروریستی، موضع قاطع عمان در امتناع از در دسترس قرار دادن حریم هوایی خود در اختیار ائتلاف به رهبری ایالات متحده ممکن است باعث ایجاد اختلاف در داخل شورای همکاری خلیج فارس شود،
عمدتاً بر اساس اینکه هر کشور عضو چقدر به تجارت غرب وابسته است. کشورهایی مانند قطر با حداقل استقلال اقتصادی و نظامی، در گذشته به دلیل تمایلات سیاسی خود به ایران، توسط سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مانند عربستان سعودی تحریم و محاصره شده اند. سوالی که باقی می ماند این است که آیا عمان به دلیل امتناع از حمایت از منافع غرب و مداخله به ظاهر بیشتر در امور منطقه خلیج فارس با همین رفتار مواجه خواهد شد یا خیر. علاوه بر این، اگر عمان به فاصله گرفتن بیشتر از حمله ائتلاف به نیروهای حوثی ادامه دهد، آیا این می تواند بر ثبات شورای همکاری خلیج فارس تأثیر بگذارد؟ اگر شورای همکاری خلیج فارس بی‌ثبات شود، تلاش‌های گسترده‌تر برای کاهش تنش با اسرائیل و همسایگانش متوقف می‌شود و اجرای آن بسیار دشوارتر می‌شود. بی‌ثباتی منطقه‌ای همچنین به این معنی است که اتحادها در شورای همکاری خلیج فارس و با قدرت‌های غربی ممکن است از هم بپاشد. با توجه به امتناع دولت از کمک به حمله ائتلاف به یمن، اکنون این سوال باقی می ماند که آیا پیامدهای جنگ اسرائیل و حماس همچنان عمان را به عنوان محوری در منافع آمریکا و غرب خواهد داشت
موضع آنها تصور نادری از اتحاد ایجاد می کند و نشان می دهد که این قدرت های میانی منطقه ای می توانند نقش تعیین کننده ای در یافتن راه حل سیاسی برای درگیری ایفا کنند. اما در پشت دیپلماسی عمومی، کشورهای خلیج در مورد چگونگی دستیابی به آتش بس و نحوه اداره فلسطین پس از جنگ اختلاف نظر دارند
در کنار دوموضوع فلسطین ویمن این روزها مسقط به عنوان ستون اصلی دیپلماسی برای مذاکرات ایران وآمریکا در موضوع توافق بر سر برنامه هسته ای ایران شده است گرچه ترامپ در گام نخست تلاش کرد که امارات را واسطه گفتگو ومذاکره با ایران معرفی کند با این وجود نگاه ایران به اماراتی ها بدلیل روابط نزدیک با اسرائیل وتنش های سیاسی بر سر ادعاهای واهی جزایر سه گانه ایرانی ازسوی مقامات این کشور درنشست های متوالی سازمان شورای خلیج فارس همواره منفی بوده است
بنابراین ایران ضمن استقبال از میانجی گری عمان بدنبال قدرت یابی هرچه بیشتر این کشور در موضوعات منطقه ای وصلح سازی از طریق مکانسیم گفتگو وتعامل هستند بی تردید هرگونه توافق احتمالی میان ایران وآمریکا بر سر موضوع هسته ای ودیگر مسائل اختلاف زا می تواند گام بسیار بلند در ارتقای جایگاه عمان در معادلات منطقه ای قلمداد گردد
