بسترها و الزامات حقوقی ائتلاف ضد داعش – گفتگو با دکتر اسعد اردلان

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

در هفته های گذشته ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا شکل گرفته است. در این راستا برای بررسی بیشتر بسترها و الزامات حقوقی ائتلاف ضد داعش و آینده ائتلاف گفتگویی با دکتر اردلان داشته ایم:

 واژگان کلیدی: الزامات حقوقی ائتلاف ضد داعش، بسترهای حقوقی، ائتلاف ضد داعش؛ داعش؛ عراق؛ سوریه

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ائتلاف ضد داعش به چه بسترها و مولفه­های حقوقی نیاز دارد تا به یک ثبات و انسجام برسد؟

برعکس اتحاد که منجر به پیمان­ها و همکاری­های دائمی می­شود، ائتلاف­ها معمولا جنبه­ی موقتی دارند. وقتی بحرانی پیش می­آید برای مقابله با آن بحران خاص، ائتلاف تشکیل می­شود و تا حل آن بحران، ائتلاف دوام دارد. چارچوب ائتلاف هم در راستای رضایت اعضای ائتلاف است. کشورهایی که در یک موضوع ذی­نفع هستند، برای آن همکاری موقت یک استراتژی و تاکتیکی را تعیین می­کنند، همراه آن استراتژی و تاکتیک جلو می­روند تا به نتیجه برسند. ممکن است اگر بحران و مسئله طول بکشد باز هم با توافق همدیگر استراتژی­ها و تاکتیک­ها را عوض کنند یا ممکن است بر حسب مورد، اعضای ائتلاف کم و زیاد شود. ولی به طور کلی ائتلاف­ها در اتفاقات موقت است که دولت­ها برای تغییر یک هدف خاص، مقابله با یک خطر خاص یا رسیدن به یک هدف جمعی مورد نظر که سود اعضای ائتلاف را در آن پیش­بینی می­کنند، به آن دست می­زنند. این اتفاقات موقت در سال­های اخیر مسئله­ی عراق و افغانستان بوده، و الان مسئله­ی داعش است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: تشکیل این ائتلاف چه الزامات حقوقی یا راهکارهای حقوقی نیاز دارد تا بتواند موفق­تر عمل کند؟

تمام توافقاتی که در روابط بین الملل است، دراصل برپایه­ی رضایت است. وقتی کشورها بر سر یک مسئله توافق می­کنند، آن ائتلاف شکل می­گیرد. خیلی هم مانند پیمان­های نظامی و اتحاد و …. نیازی به این­که حتما یک سند حقوقی تاسیسی یا ساز و کار حقوقی مشخص و تعریف شده داشته باشد، ندارد. در ائتلاف، در یک متن رضایت­نامه برای مقابله با یک خطر توافق می­کنند که مثلا این نیروها و کشورها حاضر به همکاری هستند. در جلسات که معمولا هم در … ذکر می­شود، جمع می­شوند و بیان می­کنند هر دولتی چه تعهدی را می­پذیرد. شیوه­ی حقوقی ائتلاف، یک ساختار چارچوب دار مشخص ندارد. روی همان توافق­نامه و صورت جلسه و صورت مذاکرات، هدف از ائتلاف را تعریف می­کنند و یک دوره­ی زمانی احتمالی هم برای آن پیش­بینی می­کنند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی نوع رویکرد اعضای شورای امنیت به ائتلاف ضد داعش چیست؟

شورای امنیت خود طبق فصل هفتم منشور موظف است در مواقعی که احراز کند اتفاقی، تهدیدی علیه شورای امنیت است، خود به یک ائتلاف دست ­بزند. چون شورای امنیت یک سازمان است و نیرو در اختیار ندارد، دولت­ها باید به آن کمک کنند. دولت­ها اگر آن­جا براساس قطع­نامه­ای بپذیرند که مشارکت کنند و تعهد کنند در آن چارچوب آن کار را انجام می­دهند مانند مسئله­ی افغانستان، اوتلاف شکل می­گیرد. اما در این موارد شاید نیازی هم به مصوبه­ی شورای امنیت نباشد. وقتی شورای امنیت می­بیند یک ائتلافی با رضایت اعضای ذی­نفع تشکیل شده، می­تواند آن را تایید کند و اعلام کند این ائتلاف، مغایر با شورای امنیت نیست. چون طبق منشور هیچ نوع اتحاد و پیمانی که صلح و امنیت را به خطر بیندازد، مشروع نیست. بنابراین اگر ائتلاف، در جهت استقرار امنیت و دفع خطر از امنیت باشد، از لحاظ حقوق بین الملل و منشور خود به خود مشروعیت پیدا می­کند. شورای امنیت نیز می­تواند تایید کند و تایید شورای امنیت هم شاید سبب شود برخی به ائتلاف بپیوندند یا کمک­های مالی کنند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:نگاه روسیه و چین به این ائتلاف چیست؟

واقعیت این است برای این نوع حملات، اگر بخواهیم قانونی و بین المللی کنیم، نیاز به شورای امنیت است. ولی اگر یک گروه خاصی از کشورها، احساس خطر کنند ، اما شورای امنیت نخواهد این خطر را بفهمد و آن­ها هم در جهت احاطه­ی صلح و امنیت و دفاع از حاکمیت و امنیت خود این کار را کنند، هیچ معاهدتی با منشور ندارد. روسیه و چین به دلیل این­که فعلا از جانب داعش خطری مورد توجهشان نیست و شاید هم سودهایی از این ماجرا می­برند، خیلی علاقه­مند به این­که این قضیه را تایید کنند، ندارند، ولی لزوما این ائتلاف تایید شورای امنیت را نمی­خواهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:رویکرد حقوقی دولت­های بغداد و سوریه به تشکیل این ائتلاف چیست؟

دولت عراق به دلیل شرایطی که دارد و به دلیل این که خود معلول یک ائتلاف بوده است، معمولا به ائتلاف­هایی که بتواند به استقرار دولت عراق کمک کند و امنیت و آرامش را به عراق برگرداند، رویکرد مثبتی دارد. چون دولت عراق تصور می­کند که می­تواند در این میان از ارتش کمک بگیرد و به کمک ارتش امنیت داخلی را مستقر کند. در سوریه فعلا وضعیت پیچیده­تری ایجاد شده است. یعنی چون جامعه­ی بین المللی رویکردی را که نسبت به حکومت کنونی عراق دارد، نسبت به حکومت بشار اسد ندارد، نگرانی سوریه این است که ورود ائتلاف دو کارکرد و دو لبه داشته باشد. یک لبه علیه تروریسم، و یک لبه علیه دولت خود بشار اسد. یعنی این نیروهای ائتلاف، به کمک نیروهایی که تروریستی تلقی نمی­شوند بیایند، غرب هم حمایت ­کند و این امر منجر به این گردد که نیروها علیه بشاراسد قدرت بگیرند. در عراق احتمال این امر وجود ندارد و کار یک نتیجه دارد. یعنی فرآیند، منجر به حذف داعش و ایجاد زمینه برای یکپارچگی و استقرار امنیت عراق است ولی در سوریه دو هدف دنبال می­شود. یک هدف، هدفی است که سه چهار سال است دنبال می­شود و کمک به سقوط رژیم بشار اسد است و هدف دیگر هم داعش است. بنابراین این ائتلاف چون در آن­جا دو کارکرد دارد، احتمالا زمینه­ی موفقیتش کمتر است و دولت بشاراسد هم به ورود آن­ها خوش­بین نیست. ضمن این که دولت بشار اسد معتقد است اگر دولت­های غربی به تروریست­ها کمک نکنند، خود او می­تواند تروریست­ها را از بین ببرد. دولت عراق نه به چنین چیزی اغراق می­کند و نه چنین توانایی دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده­ی ائتلاف ضد داعش را با چه سناریویی می­توان مورد بررسی قرار داد؟

واقعیت این است که قضیه صرفا حقوقی نیست و جنبه­ی سیاسی دارد. خود من شواهدی را می­بینم که در خلق و ایجاد و حداقل فراهم کردن امکانات وسیع برای این گروه­های تروریستی خود بعضی از این اعضای ائتلاف دست دارند. تردید نمی­توان کرد، آن­هایی که کمک مالی می­کنند یا آن­هایی که در یک دوره­ی زمانی علیه بشاراسد برای این گروه­ها فرصت ایجاد کردند که به اسلحه دسترسی پیدا کنند. حال این گروه­ها قوی شدند و علیه خود آن­هایی که آنها را راه انداختند، وارد ماجرا شدند. لذا بنده خیلی به یک هدف مشترک اعضای ائتلاف باور ندارم و این­ها را در استراتژی و تاکتیک و امیدشان به ائتلاف مشترک و هم هدف نمی­دانم. به همین دلیل خیلی به این ائتلاف در بلندمدت خوش­بین نیستم، اما در کوتاه مدت برای رفع یک خطر و کاهش یک تنش و این­که نشان دهند اگر دور هم جمع شویم، هر خطری را سرکوب می­کنیم، ممکن است یک اثر کوتاه مدت بگذارد. ولی امیدوارم ارتش عراق بتواند از این فرصت، فرصتی پیدا کند، تجهیز شود و کارایی خود را بالا ببرد و بتواند خود به عنوان نیروهای مردمی عراق و ارتش عراق دست به دست هم بدهند و این شر را کم کنند. اگر این­ها بتوانند این کار را کنند، می­توانیم بگوییم این ائتلاف به هدف خود رسیده است. به­طور کلی این­که پشت پرده­ی این ائتلاف چه می­گذرد اطلاعی نداریم، اما ظاهر قضیه این است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه صورتی ائتلاف در میان­مدت می­تواند موفق باشد؟

در میان­مدت این­که فعلا بتواند این گروه­ها را از عراق رفع خطر کند و بتواند این­ها را در موضعی قرار بدهد که کمی دست و پای خود را جمع کنند. چون الان شرایطی است که وقتی داعش از عراق بیرون شود، به سوریه می­روند. چنانچه الان به سمت کوبانی و … رفتند و شروع به کشتار کردهای سوریه کرده اند. یعنی اگر قرار باشد آن­ها آدم بکشد چه فرقی می­کند عراقی بکشند یا سوری. اگر بخواهند این رفتارها را انجام دهند، این رفتارها ضد بشریت است و فرقی ندارد هدف مسلمان ، کافر ، شیعه ، سنی، مسیحی است. هرکه هست، مهم نیست، مهم این است که این ائتلاف وضعیت را در موضعی قرار دهد که آن عملیات را به طور موقت یا دائم متوقف کنند یا این­که بتوانند نطفه­ی این جریان را از بین برد. من تصورم این است که اگر سوریه شرایطی داشت که می­توانست به دولت عراق کمک کن و در داخل سوریه هم استقرار امنیت را ایجاد کند، وضعیت خیلی راحت­تر بود و این قضیه را زودتر می­شد جمع کند. به هر حال خیلی به از بین رفتن سریع این داستان به عنوان یک راه حل نهایی خوش بین نیستم. فکر می­کنم این ائتلاف یک نسخه­ی موقت است و این­که پشت این نسخه چه پروژه­های دیگری باشد را باید در آینده ببینیم.