كارشناس مسائل تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در سالهاي گذشته تركيه تلاش كرده نقش مهمي در تحولات سوريه داشته باشد. گفتگوي زير براي بررسي اهداف کنونی ترکیه در سوریه است.
واژگان کلیدی:اهداف،سياسي، اقتصادي، کنونی، ترکیه،سوریه، الياس واحدي
مركز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین اهداف سیاسی کنونی ترکیه در سوریه چیست ؟
سرزمین کنونی سوریه که در تاریخ تحت نام شامات یا ولایت شام با دارا بودن شهرهای مهمی مانند حلب و دمشق نامیده می شد از سال 1260 میلادی تحت حاکمیت ترکان سلجوقی و تحت نام ممالیک اداره می شد و از سال 1516 و در زمان سلطان سلیم ضمیمه امپراتوری عثمانی شد و تا سال 1918 که انگلیسی ها بر این سرزمین تسلط یافتند بیش از 600 سال این سرزمین تحت حاکمیت ترک ها بوده است. بعد از جدایی سوریه از عثمانی نهضت های ملی گرای عرب و از سال 1950 گرایش های کمونیستی در سوریه اوج گرفت و از آن زمان در حالی که ترکیه مرتبا” به سمت غرب حرکت می کرد، سوریه به سمت سوسیالیسم آمیخته با ملی گرای عربی پیش می رفت. در اواخر حاکمیت حافظ اسد دولت سوریه که کشورش را در آستانه جنگ با ترکیه به خاطر فعالیت گروه پ.ک.ک می دید با تغییر نسبی سیاست خود در قبال مساله کردهای ترکیه، عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک را مجبور به ترک سوریه کرد و از آن زمان روند مثبتی در مناسبات ترکیه و سوریه حاصل شد که این روند مثبت در دوره بشار اسد با جدیت بیشتری دنبال شد ولی وقوع انقلاب عربی موسوم به بهار عربی، دولت اسلامگرای حزب عدالت و توسعه ترکیه که به دلیل پایگاه اجتماعی- سیاسی خود را مکلف به حمایت از جریان اخوان المسلمین در منطقه می دانست سعی کرد بشار اسد را به دادن امتیاز به گروه های سنی به ویژه طرفداران اخوان راضی کند که این فشار بر بشار اسد نه تنها نتیجه نداشت بلکه مناسبات ترمیم یافته دو کشور را نیز از بین برد. این دو کشور تا سال 2015 همدیگر را دشمن تمام عیار تلقی می کردند که آنکارا با درک واقعیت های منطقه و نیز احساس خطر تجزیه کشورهای منطقه از شعار ساقط کردن بشار اسد در سوریه دست کشید و تلاش خود را بر روی مقابله با نقشه های آمریکا در منطقه به ویژه تشکیل دولت مستقل کردی در جنوب ترکیه و ایجاد کریدور کردی (از مرزهای غربی ایران تا دریای مدیترانه) متمرکز نمود.این چرخش مهم در سیاست منطقه ای ترکیه با همکاری های جدی سه جانبه ترکیه-روسیه-ایران در موضوع سوریه همراه بود که تاکنون نتیاج مثبت زیادی به دنبال داشته است.در شرایط جدید ترکیه به جای چشم داشتن به سقوط بشار اسد به فکر سهیم شدن گروه های مخالف دولت در ساختار سیاسی جدید سوریه است. گروه های سیاسی طرفدار ترکیه در سوریه که تاکنون فقط با نیروی نظامی موسوم به ارتش آزاد سوریه در این کشور نقش آفرین بوده اند اکنون با حمایت ترکیه در صددند تا وارد ساختار سیاسی جدید کشور نیز بشوند کما اینکه در کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه نیز حضور دارند. بنابر این اهداف سیاسی ترکیه در سوریه را می توان مشارکت نیروهای سیاسی طرفدار آنکارا که عمدتا” پایگاه سیاسی- اجتماعی اخوانی دارند و ترکیه و حزب عدالت و توسعه را الگوی خود می دانند، تلقی کرد. همچنین مهندسی سیاسی – اجتماعی آنکارا در باره آینده سوریه به دنبال این است که گروه های سیاسی مورد حمایت ترکیه از سوی شهروندان سوری که در حال حاضر در ترکیه و به شکل آوارگان جنگی زندگی می کنند مورد حمایت داخلی قرار گیرند و این توده چند میلیونی آوارگان بعد از بازگشت به سوریه پایگاه اجتماعی احزاب طرفدار ترکیه را ایجاد خواهند کرد.
مهمترین اهداف امنیتی و نظامي کنونی ترکیه در سوریه چیست ؟
از نگاه سیاستمداران و نخبگان سیاسی ترکیه کشور سوریه از دیرباز و دستکم از زمان ایجاد حزب کارگران کردستان ترکیه(پ.ک.ک) درسال 1984 به مثابه یک کانون تهدید علیه امنیت ملی و تمامیت ارضی ترکیه بوده است. اختلاف سرزمینی دمشق با آنکارا بر سر استان “هاتای” (اسکندرون) نیز از قبل وجود داشته است. بنابر این هدف اصلی امنیتی – نظامی ترکیه این است که تهدید 4 دهه ای پ.ک.ک از خاک سوریه را برطرف نماید . هرچند با از بین رفتن کنترل دولت مرکزی سوریه بر مناطق کردنشین خطر پ.ک.ک در خاک سوریه تشدید شده است ولی ایجاد مناطق حائل در خاک سوریه و در مجاورت مرز ترکیه راهکاری است که دولت ترکیه قصد دارد با توسل به آن امنیت مرزهای خود در برابر نفوذ شبه نظامیان پ.ک.ک و سایر گروه های مسلح کردی تامین نماید. طبق این برنامه در این مناطق نیروهای ارتش آزاد سوریه که توسط ارتش ترکیه آموزش دیده اند مستقر خواهند شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین اهداف اقتصادي کنونی ترکیه در سوریه چیست ؟
مشارکت در بازسازی سوریه، سرمایه گذاری در منابع انرژی این کشور و حضور موثر در بازار مصرف سوریه از اهداف آتی ترکیه در سوریه هستند که البته در این عرصه با رقبای جدی مانند روسیه، عربستان، ایران و …. مواجه است و البته همسایگی ترکیه با سوریه بزرگ ترین مزیت اقتصادی این کشور است که سایر رقبا از آن برخوردار نیستند. تسلط ترکیه بر حوزه های آبخیز و سرچشمه رودخانه فرات نیز از نظر اقتصادی و هیدروپلیتیک امتیازی اساسی برای ترکیه در برابر سوریه محسوب می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین اهداف فرهنگی و تمدنی کنونی ترکیه در سوریه چیست ؟
همان طور که گفته شد ترک ها بیش از 600 سال سابقه تاریخی حاکمیت در سرزمین سوریه دارند که بعد از تسلط انگلیس و فرانسه بر این منطقه و نیز اوج گیری جنبش های ملی گرای عرب به مدت بیش از 90 سال تبلیغات منفی در باره فرهنگ و تمدن ترکی در سوریه صورت گرفته است. این را از نگاه نخبگان سوری در سال های گذشته و نیز محصولات فرهنگی و رسانه ای تولید شده در این کشور بخوبی می توان دریافت. بعد از بهار عربی تفکر فرهنگی و تمدنی سوری که عمدتا” بر پایه عربیت بنا نهاده شده بود در اثر چند دستگی های داخلی تا اندازه زیادی آسیب دید و شاید بتوان گفت : در سوریه آتی جامعه با خلاء فرهنگی مواجه خواهد شد که البته ترک ها سعی خواهند داشت تا بخشی از این خلاء را با استفاده ازعوامل خود مانند جریان های نزدیک به اخوان المسلمین ، برخی عشیره های سنی عرب و ترکمن های این کشور با ارزش های فرهنگی و تمدنی خود پر کند و قطعا” در این راه با استفاده از ابزارهای روز فرهنگی سعی خواهد نمود ذهنیت منفی شکل گرفته علیه ترک ها در دهه های پیشین را تعدیل نماید و درصدد احیای ژئوکالچرسلجوقی وعثمانی در سرزمین سوریه برآید. گفتنی است که این رویه در خود ترکیه از سال ها پیش شروع شده و تاکنون نتایج مثبتی هم به همراه داشته است.
