فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح– IPSC
تلاش برای همکاری و یافتن منافع مشترک رویکردی بود که بین آمریکا و روسیه در ژنو شکل گرفت. بایدن برای تقویت این نشست دو کشور را”دو قدرت بزرگ” توصیف کرد. مسکو با فروپاشی شوروی از طرف آمریکا و غرب به “قدرت منطقه‌ای” تنزل پیدا کرده بود. بایدن در این نشست توانست با شفاف‌سازی بدون انحرافات دیپلماتیک و هیچ فشار و اتهامی اعتمادسازی را در روسیه ایجاد کند. پوتین، بایدن را یک سیاستمدار کاملاً باتجربه و سازنده خواند و روابط با آمریکا را دارای یک ماهیت عملگرا دانست.
بایدن با یک چهارچوب قابل پیش‌بینی، منطقی و عملی با توجه به منافع متفاوت، سه محور ثبات استراتژیک، امنیت منطقه‌ای و تهدیدات سایبری را روی میزمذاکره با روسیه قرار داد. در محور اول ثبات استراتژیک با رویکرد” کنترل سلاح” و عدم “جنگ هسته‌ای” را به عنوان سند مشترک تصویب کردند. اهمیت ثبات استراتژیک برای دو کشور، برپایة ۹۵ درصد کل زرادخانه هسته‌ای جهان است که تحت قدرت آمریکا و روسیه قرار دارد.
در راستای ثبات استراتژیک معاهدة استارت نو، پیمان دو جانبه ای که میان ایالات متحده آمریکا و فدراسیون روسیه، در سال ۲۰۱۰ در پراگ پایتخت جمهوری چک برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای و استفاده انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح آمیز امضا گردید، دوباره احیا شد. این پیمان در مورد انواع موجود بمب افکن های سنگین، موشک‌های بالستیک قاره پیما و موشک‌های بالستیک زیردریایی کاربرد دارد.
پوتین در زمان ترامپ در مورد پیمان استارت-۲ به دلیل شرایط غیرقابل قبول آمریکا، حاضر به مذاکره و تمدید نشد. این پیمان با انتخاب بایدن در سال ۲۰۲۱ بین روسیه و آمریکا برای کاهش و محدودسازی تسلیحات تهاجمی راهبردی تا سال 2026 تمدید شد. در سند مشترک دو رئیس‌جمهوری در ژنو تمدید جدید معاهده استارت ۳ را نشانة پای بندی دو کشور به کنترل سلاح‌های هسته‌ای، کاهش خطرات وقوع درگیری‌های مسلحانه و تهدید جنگ هسته‌ای دانستند. رایزنی‌ها در سطح بین آژانس‌ها و میان وزارتخانه‌های امور خارجه دو کشورگام‌های بعدی برای تضمین ثبات استراتژیک مورد توافق دو کشور قرار گرفت.
توافقات مرحله دوم حول محور امنیت منطقه‌ای بود که بایدن نگرانی‌های آمریکا را در مورد اوکراین با پوتین به بحث گذاشت. هردو کشور به نتیجه احیا و ادامه پای بندی در چارچوب توافق‌نامه مینسک رسیدند.
توافق‌نامه مینسک در سال 2014 با گروه تماس و به‌صورت سه‌جانبه متشكل از نمايندگان مسكو، كي يف، جمهوري خود خوانده دونتسك، جمهوري خود خوانده لوهانسك و شوراي امنيت و همكاري اروپا به منظور تسهیل راه‌حل دیپلماتیک بحران درشرق اوکراین امضا گردید. اين توافق مورد موافقت سران روسيه، فرانسه، آلمان و اوكراين نیز قرار گرفت.
مفاد این توافق برمبنای آتش بس ميان نيروهاي كي يف و استقلال طلبان شرق اوكراين، ايجاد منطقه حائل بين دو طرف از طريق عقب بردن تسليحات سنگين از منطقه و مبادله همه اسيران، بسته شده است. طبق توافق‌نامه میسنک، استقلال طلبان شرق اوکراین و نیروهای دولتی اوکراین، نباید تا فاصله ۲۵ کیلومتری خط مقدم از سلاح‌های خمپاره انداز و موشک انداز با کالیبر کمتر از صد میلی متر استفاده کنند تا حریمی عاری از تسلیحات به عرض ۵۰ کیلومتر ایجاد شود.
این توافق‌نامه به رغم پذیرش از طرف اوکراین به‌صورت کامل اجرا نگردید. بایدن در این نشست علاوه بر تعهد آمریکا نسبت به تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین، خواستاراجرایی شدن توافق مینسک از راه دیپلماسی شد. آمریکا از سال ۲۰۱۴ بیش از ۲.۵ میلیارد دلار کمک امنیتی به اوکراین از جمله تسلیحات کشنده کرده است. هم چنین در آستانه اجلاس نیز ۱۵۰ میلیون دلار توسط کنگره به تأمین امنیت اوکراین اختصاص داده شد.
سومین مرحله توافق بر امنیت سایبری بین دو کشور، مبنی بر عدم حملات سایبری در قالب سندی متشکل از ۱۶ بخش مهم تولیدات، پایگاه دفاعی-صنعتی، خدمات اورژانس، بخش انرژی، بخش خدمات مالی، غذا و کشاورزی به تصویب رسید. آمریکا و روسیه بعد از نشست ژنوبرای عملیاتی کردن توافقات سفرا را برای انجام وظایف برگرداندند.
توافقات بین بایدن و پوتین انتقاداتی را نیز به دنبال داشت. ترامپ رئیس جمهوری سابق آمریکا گفت: روز خوبی برای مسکو بود اما برای واشنگتن هیچ دستاوردی نداشت. هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه پروژه خط لوله نورد استریم ۲ را یک هشدار امنیتی می‌دانند که سبب نزدیکی آلمان به روسیه می‌شود. این خط لوله اوکراین را از درآمدهای کلیدی محروم و منافع آمریکا و ناتو را متزلزل می‌سازد.
چشم انداز
این نشست چندین دستاورد مهم داشت که در آینده می تواندقدرت شوروی سابق را به روسیه برگرداند. پذیرش گفت و گو و مذاکره از طرف آمریکا در یک چارچوب منطقی می‌تواند مواضع دو کشور را به هم نزدیک‌تر کند.
نزدیک شدن روسیه و آمریکا چند دستاورد مهم از جمله قراردادن روسیه در کنار آمریکا در مقابله با چین است. آمریکا با اجرایی کردن توافق مینسک وتعهد روسیه به اوکراین، در راستای حمایت از اجرای موفق توافقات سعی دارد دریای سیاه را آرام نماید. روسیه می‌داند که بایدن، حتی بودجه‌های احتمالی تهاجم آتی روسیه به اوکراین را در نظر گرفته است. لذاپوتین برای نزدیک شدن به اتحادیه اروپا، فروش سلاح و لغو تحریم‌ها سعی خواهد کرد توافق مینسک را اجرایی کند.
احیای پیمان استارت 3 در ژنو، به آمریکا و روسیه کمک خواهد کرد تا کشورهایی مانند ایران یا کره شمالی را در برنامه هسته‌ای مهار کنند. برای اجرایی شدن مکانیسم‌های ثبات استراتژیک چون یک مساله کاملاً فنی است نیاز به زمان بندی و نشست‌های دیگر دو کشور دارد.
واژگان كليدي : احیا, توافق‌نامه, مینسک , پیمان استارت, نو , ژنو,فاطمه خادم شیرازی
