اثرات تهدید کننده ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس

 مريم خالقي نژاد

پژوهشگر مسائل خاورميانه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

آلودگی زیست محیطی در نتیجه بهره برداری بیش ازحد و فعالیتهای بشری در چنددهه گذشته مشکلات متعددی را برای بشر به وجوداورده است که در این بین الودگی آبها یکی از مهمترین دغدغه های محیط زیستی است که آبهاي خلیج فارس بخش چشمگیری از بحرانهای ابی زیست محیطی را به خود اختصاص داده است.خلیج فارس که از پهنه های آبی مهم دنیا است و به عنوان کانون انرژی جهان قرار دارد اکنون در وضعیت نابسامانی به سر می برد (www.isna.ir) .

در این منطقه که سالهای اخیر درگیر عوامل بحران زای مختلف مانند ساخت سکوهای نفتی جدید، الودگی ناشی از استخراج، جابجایی نفت کش ها و … وجود داشته است اکنون ساخت جزایر مصنوعی نیز به افزایش این بحران های زیست محیطی و سیاسی دامن زده است که اگر استانداردها و قوانین مربوطه را رعایت نشود فاجعه ای زیانبار در تاریخ بشری بوجود خواهد امدو عواقب خاص خود را در این منطقه حساس خواهد داشت.

 کشورهای خلیج فارس در سالهای اخیر برای بهره برداری بیشتر از این شاه راه حیاتی و آبهاي نیلگون اقداماتی متفاوت را داشته اند که برای رسیدن به این مقصودروند جدید نام برده تحت عنوان ایجاد جزایر مصنوعی با هدف افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی بیشتر را در پیش گرفته اند. کشورهای منطقه سعی دارند تا سهم خود را در مالکیت ارضی خلیج فارس افزایش دهند و سرزمین های جدیدی را برای فعالیتهای اقتصادی، توریستی و تجاری برپا کنند تا از قِبَلِ آن به افزایش سواحل خود، افزایش مساحت خشکی، جذب توریست و گردشگر، تامین دیگر منافع اقتصادی و تجاری، افزایش قدرت سیاسی خود دست یابند.این امارات و کشورها مانند دبی در برنامه توسعه خود بخش مهمی را به ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس اختصاص داده اند (moussavi and aghaei, 2013: 311) لذا شاهد پروژه های متعدد در این مسیر مانند جزیره دو دریا توسط بحرین، جزیره تفریحی سبز توسط کویت، جزیره مروارید توسط قطر و جزیره لولو توسط امارات و یا ساخت برج های مختلفی مانند برج العرب و یا جزایر نخل و جمیره و …  هستیم( اشلقی، 89: 49)  که منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن موقعیت آبهاي خلیج و محیط زیست از یکسو و تاثیر بر قدرت کشورهای منطقه از سوی دیگر گردیده است. ساخت جزایر به دلیل ایجاد برخی زمینه های مختلف برای رشد اقتصادی بهخصوص از طریق تجارت و توریستی موجب رونق و تغییراتی میشود که در نتیجه رشد اقتصادی قدرت سیاسی کشورها افزایش مییابد. اما باید در نظر داشت که هر گونه بهره وری بیش از اندازه و نابه جا از آبهاي جهان منجر به برخی پیامدهای ناگوار خواهد گردید که گریبانگیر همه ی کشورهای جهان و به خصوص مناطق مربوطه خواهد شد که ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس به تبع پیامدهای منفی خاص خود را نشان خواهد داد.

 جزایر مصنوعی باعث افزایش تیرگی و گل الود شدن آب و جابجایی رسوبات کنار ساحل شده و حیات وحش را مدفون کرده است( پیشگاهی فرد و دیگران، 1391: 117). 49 درصد انتقال نفت کشورهای حاشیه ی خلیج فارس از مسیرهای دریایی مهمِ خلیح فارس انجام میشود بنابراین، استعداد الودگی خلیج فارس، طبق امارهای اعلام شده 47 بار بیشتر از نواحی مشابه دیگر در شمال است. خلیج فارس به ترتیب مهمترین گستره الودگی دریایی، حتی پیش از جنگ شمرده میشود. علاوه بر این شرایط طبیعی و دخالت انسان به این آلودگی شدت بخشیده است. طرح های جزایر مصنوعی کشورهای عربی سواحل جنوبی خلیج فارس به دلیل رعایت نکردن معیارهای متعدد کاهش الودگی و زیست محیطی مطابق اصول و مقررات مربوط به ناحیه ی استوا و همچنین به علت فشار سیاسی و گریزگاه ها و راههای فرار قانونی، محیط زیست خلیج فارس را در معرض خطر قرار داده است بنابراین احتمال دارد که ساخت این جزایر با شرایط و اوضاع زیست محیطی خلیج فارس سازگار نباشد و تبعات زیست محیطی فراروانی را گریبانگیر همه کشورهای منطقه و به تبع جهان نماید ( پیشگاهی فرد و دیگران، 1391: 119) که علاوه بر تاثیر بر خود منطقه و نسل کنونی منجر به محدودیت استفاده نسل اینده از منابع طبیعی خلیج میگردد که زمینه ساز تنشهای بسیار نامطلوب و خطرناکی در منطقه میباشد.

کشورهایی که در حال ساخت جزایر مصنوعی هستند باید تمام شرایط زیست محیطی را در راستای حفظ سلامت محیط زیست و کمک به توسعه پایدار رعایت کنند و حقوق بین المللی را مدنظر داشته باشند که اصول اساسی در حقوق بین الملل در خصوص ساخت جزایر مصنوعی عبارتند: مسولیت پذیری دولتها در پاسداری از محیط زیست، اصل توسعه پایدار، اصل همسایه خوب، تدابیر احتیاطی پیش از عمل، پرداخت خسارت از سوی آلوده کننده( اشلقی، 1390: 57)

اما با این حال حرکت رو به افزایش ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس بسیار نگران کننده است. چرا که برخی از کشورها موازین حقوق بین الملل را رعایت نکرده که نمود بارز آن امارات متحده عربی است. این اثرات تهدید کننده ساخت جزایر مصنوعی را می توان به دو بعَد زیست محیطی و سیاسی اقتصادی تقسیم کرد که از نظر زیست محیطی به موارد زیر میتوان اشاره نمود :

خلل در غواصی و ورزش، افزایش سروصدا و دور شدن جانداران دریایی به خصوص ماهی ها به خاطر آلودگی های صوتی، جابجایی خاک و ماسه و مواد ساختمانی و یا مصالح که برای ساخت و ساز استفاده میشود. تبدیل ماسه به لجنزار، افزایش گل الودگی اب، خفگی و بیماری جانداران آبی، جابجایی رسوبات، تاثیر بر جزر ومد،اکوسیستم شکننده، تغییر در درجه حرارت وشوری اب و منابع تغذیه ایی که از طریق دریا تامین میشد نیز آسیب خواهد دید، مشکلات در خصوص کشتیرانی و امکان ادعای کشورها بر عدم اجازه عبور کشتی ها از محدوده آنها و آسیب دیدن کشتیرانی آزاد، مرجان ها که یکی از مهمترین سرمایه های دریایی هستند نیز به شدت دچار آسیب میشوند و انقراض ابزی های مرجانی باعث الودگی شدید به ویژه در منطقه سواحل ایران میشود چرا که آنها به عنوان فیلتر طبیعی کمک به تمیزی اب میکردند (Iran front page, 2017)

 از نظر سیاسی در این بین کشورهای عربی به این روند به عنوان یک راهکار و یک گزینه مناسب برای افزایش قدرت خود در مقابل قدرتهای منطقه و حتی قدرتهای بین المللی مینگرند که بتوانند از طریق افزایش سهم و تاثیر خود در خلیج فارس به قدرتی بیشتر دست یابند از جمله مهمترین تلاش در این زمینه را میتوان به کشور امارات و فعالیتهای اخیر آن استناد نمود. شاید ساخت جزایر منجر به رونق اقتصادی به خصوص از طریق جذب توریست و افزایش صلح، در نتیجه محیطی باثبات شود که اعراب را به منافع اقتصادی گره خورده وابسته کرده و تلاش بیشتر برای همکاری با همسایگان وادارد و از درگیری و نزاع تا حدودی انها را به دور نگه دارد. اما منجر به افزایش توانایی چانه زنی کشورهای عربی میشود که برای قدرتهایی مثل ایران در منطقه اثراتی منفی را ممکن است داشته باشد. همچنین سهم کشورهای عربی از طریق فعالیتهای مختلف و مشترک در این زمینه افزایش خواهد یافت  و اگر الودگی بیشتر از استانداردهای بین المللی شود و کشورهایی همچون امارات و دبی تلاش بر ساخت و ادامه جزایر مصنوعی در خلیج فارس کنند باعث الودگی و تخریب بیشتر خلیج و بوجود آمدن اختلافات در میان کشورهای منطقه خواهد شد و تنش را در منطقه افزایش خواهد داد چرا که ممکن است برخی از کشورها الودگی را ناشی از ساخت جزایر توسط کشورهای مشغول به فعالیت ساخت بدانند و خواستار رعایت و پرداخت خسارت آلودگی از سوی کشورهای مربوطه شوند و در مقابل کشورهای مربوطه از پرداخت خسارت و رعایت موازین بین المللی چه به صورت آگاهانه و چه به صورت نا آگاهانه ممانعت ورزند.که در نتیجه ی همه ی این عوامل تنش در منطقه بیشتر خواهد شد و امنیت منطقه با تهدیدات جدی مواجه میگردد به خصوص با توجه به اینکه امروزه مفهموم امنیت دارای ابعاد گسترده تری شده است لذا این جزایر مصنوعی امنیت دیگر کشورهای منطقه به خصوص ایران را به خطر می اندازد (jalinoosi and moradifar, 2017(311).

 در نتیجه همه این عوامل زمینه برای نفوذ بیشتر بیگانگان و سودجیان در منطقه و بهره برداری از این فرصت طلایی فراهم میگردد که عواقب خوبی را برای کشورهای منطقه به خصوص ایران و کشورهای همسو با آن نخواهد داشت. بر همین اساس این جزایر حتی اگر در زمینه اقتصادی برای افزایش درامد کشورها موثر افتد، اما از نظر سیاسی و زیست محیطی تاثیراتی تنش آمیز را دارا می باشد و خلیج فارس به منطقه ای مصنوع و ساخته شده دست بشر تبدیل می شود از حالت طبیعی خود خارج می گرد. برخی از کشورها مانند ایران می توانند در صورت عدم رعایت استانداردها از سوی کشورهای سازنده شکایت خود را به مراجع مربوطه بین المللی و حتی سازمان ملل ارجاع داده و از طریق ارگانهای فعال زیست محیطی و رسانه های جهان را متوجه خطرات ناشی از اقدامات نابجای کشورهای سازنده نماید و فعالان محیط زیستی و ارگانهای مربوطه را به مقابله با این خطر هولناک ترقیب نماید و مانع از خارج شدن خلیج فارس از حالت طبیعی خود گردد.

منابع:

• پیشگاهی فرد، زهرا و کامران، حسن و افضلی، رسول و حسینی امینی، حسن و التیامی نیا، رضا(1390). پیامدهای زیست محیطی و حقوقی ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس، پژوهش ­های جغرافیای انسانی، شماره ی 79، بهار، صص 117-140.
• عباسی اشلقی، مجید(1389). ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس از منظر حقوق بین الملل محیط زیست، فصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره 58، بهار، صص 47-64.
• چرا امارات جزایر مصنوعی در خلیج فارس می سازد، 1396، تیر ماه، کد خبر 96042413719

https://www.isna.ir/news/96042413719/%DA%86%D8%B1%D8%A7-

• moussavi, Zahra and aghaei Adele (2013), the environment, geopolitics and island of Dubai in the Persian gulf, proceia, social and behavioral sciences 8 1 , 311-313.
• Iran front page (2017). Arab states man-made island threatening Persian Gulf environment, May 10, it’s available on:

http://ifpnews.com/exclusive/arab-states-man-made-islands-threatening-persian-gulf-environment

• Jalinoosi, Ahmad and moradifar, saeedeh (2017). Analyzing the consequences of the UAE creating artificial islands in the Persian Gulf (considering the Copenhagen school), journal of world sociopolitical studies, volume 1, issue 2, autumn, pp. 281-313.

واژگان کلیدی: جزایر مصنوعی خلیج فارس، اثرات تهدید کننده، ساخت جزایر مصنوعی ،خلیج فارس