دکتر مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
اسرائیل، هند، امارات متحده عربی و ایالات متحده امریکا، به مناسبت یکمین سالگرد «توافق ابراهیم» در اکتبر2021 چهارضلعی را که به اختصار «I2U2» خوانده می شود در راستای تعاملات ژئواکونومیک و با تمرکز بر سرمایه گذاری های مشترک در شش حوزه از جمله آب، انرژی، حمل و نقل، فضا، سلامت و امنیت غذایی تشکیل دادند. اجرای پروژه های مشترک توسط بخش های تجاری این چهار کشور با هدف کاهش انتشار کربن و پیشرفت در زمینه مراقبت های بهداشتی و فناوری های سبز در اولویت قرار دارد(1). ضمن اینکه این گروه تلاش های را برای حضور مسلط بر فضا به جهت غلبه بر چالش‌های محیطی و تغییرات آب و هوایی(2) و پیشبرد همکاری در کاربردهای داده های فضایی برای منافع بشریت با امضاء «توافقنامه آرتمیس» (3) در دستور کار قرار دادند.
گروه«I2U2» منعکس کننده تغییرات در چشم انداز ژئوپلیتیکی منطقه است. در این خصوص ایالات متحده«I2U2» را به عنوان مکانیزمی برای گسترش زیرساخت های سرمایه گذاری و اجرای پروژه های خود با همکاری شرکایش در خاورمیانه و جنوب آسیا و رقابت با طرح های مشابه چین می بیند. از این رو حضور ایالات متحده در این گروه بخشی از رقابت گسترده با پکن بر سر نفوذ اقتصادی جهانی است. در همین حال، هند، اسرائیل و امارات متحده عربی فرمت«I2U2» را فرصتی مناسب برای تعامل با واشنگتن در سطح بالا و نشان دادن افزایش قدرت منطقه ای و ابتکارات دیپلماتیک خود در نظر می گیرند.
آنچه که مشخص است در طی سال های اخیر امارات متحده عربی و اسرائیل نزدیکترین روابط تجاری را به خصوص در حوزه تجارت و فن آوری های دیجیتال با پکن در خاورمیانه ایجاد کرده اند و از آن سو ایالات متحده همواره سعی کرده تا این دو کشور را برای کاهش سرمایه‌گذاری چین در بنادر و شبکه‌های مخابراتی خود تحت فشار قرار دهد. در این بین هند و ایالات متحده در یک راستا قرار گرفته اند و مشخصا نگران طرح کمربند- جاده چین هستند و تلاش می کنند مکمل های را برای برون رفت از این تله چین ایجاد نمایند که ایجاد «کریدور هند-عرب-مدیترانه» در این راستا قابل ارزیابی می باشد. بی شک تشکیل گروه«I2U2» را می توان مقدمه ای برای گسترش شبکه تجاری در قالب کریدور هند-عرب-مدیترانه ای در نظر گرفت. این کریدور استراتژیک که جزو بزرگترین پروژه ژئواکونومیک در سطح بین الملل به شمار می آید، بنادر بمبئی و جواهر لعل نهرو در هند را به بنادر جبل علی دبی، حیفا اسرائیل و پیرئوس یونان متصل می کند که مستقیما دیگر کشورهای منطقه به خصوص ایران را تحت تاثیر قرار می دهد. لازم به ذکر است مشارکت چندجانبه بین هند، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل در قالب کریدور هند-عرب-مدیترانه ای، منجر به تدوین پروژه کریدور غذایی هند و خاورمیانه شده است. این کشورها تمایل دارند تا هند را به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ گندم جهان پس از چین با منطقه خاورمیانه مرتبط کنند تا از پیامد بحران های غذایی جلوگیری و امنیت غذایی خود را تضمین نمایند. هند نیز تمایل دارد به عنوان سبد نان منطقه خاورمیانه شناخته شود؛ از این رو، امارات متحده عربی و عربستان سعودی سرمایه گذاری قابل توجهی در بخش نوسازی کشاورزی و سیستم مدیریت آب هند انجام داده اند.
به هر حال حضور هند در«I2U2» به دهلی نو این اجازه را می دهد تا به شکل عمیق تری با شرکای خود در خاورمیانه و ایالات متحده تعامل کند. با توجه به اینکه «I2U2» اولین قالبی است که در آن هند با اسرائیل و یک کشور عربی دیدار کرده است خواهد توانست فرصت بیشتری را برای هند فراهم کند تا همکاری های سه جانبه خود را با امارات و اسرائیل تقویت نماید. در این راستا اسرائیل برای اولین بار در مانور بین المللی دریایی چندجانبه به رهبری ایالات متحده در غرب اقیانوس هند به همراه هند و امارات متحده شرکت کرد و توانست محدودیت های امنیت دریایی اش را در ایندو-پاسیفیک مورد ارزیابی قرار دهد.
البته بزرگترین چالش پیش روی«I2U2» این است که به طور گسترده اعضای آن دیدگاه های استراتژیک متفاوتی دارند. بدین ترتیب در حالی که ایالات متحده و هند، چین را مهمترین رقیب خود می‌دانند، امارات و اسرائیل آن را شریکی مهم می‌دانند. به عنوان مثال، احتمالا امارات متحده عربی با تلاش های ایالات متحده برای کاهش سرمایه گذاری های چین در بخش زیرساخت و فناوری مخالفت خواهد کرد. و از آن سو علیرغم نگرانی مشترک هند و ایالات متحده در مورد چین، واکنش آرام دهلی نو به مشارکت برای زیرساخت ها و سرمایه گذاری جهانی نشان می دهد که ایالات متحده ممکن است برای جذب شرکای بدبین تلاش کند، حتی اگر روابط سازنده ای با آنها در کشورهای دیگر داشته باشد(4).
به هر حال درگیری های جاری در غرب آسیا بر«I2U2» سایه افکنده است به طوری که تقریباً یک سال است که به دلیل حمله اسرائیل به غزه، هیچ نشستی برگزار نشده است. هند رویکرد «صبر کن و تماشا» را در این مورد اتخاذ کرده است زیرا نمی‌خواهد تعادل و توازن خود را در منطقه برهم بزند. ضمن اینکه نمی‌توان انتظار داشت که امارات متحده عربی با اسرائیل گفت‌وگو کند، آن هم در زمانی که در مرکز درگیری‌ها در خاورمیانه قرار دارد و کشورهای مسلمان تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این یک موضوع حساس است و به نظر نمی رسد امارات در حال حاضر علاقه ای به آغاز گفت وگوها در خصوص«I2U2» داشته باشد. بدین ترتیب موفقیت«I2U2» به حل و فصل وضعیت غرب آسیا بستگی دارد و باید دید در صورت ادامه بحران، ایالات متحده و اسرائیل چه موضعی در قبال این گروه اتخاذ می کنند.
چشم انداز
با شکل گیری بلوک«I2U2» انگیزه های قدرتمندی برای تداوم جنگ پنهان بین چین و ایالات متحده در غرب آسیا به وجود آمد و دو کشور متحدان و شرکای خود را برای اجرای یک دستورالعمل مناسب جهت پیگیری اهداف و منافع استراتژیک مدنظرشان ترغیب کردند. نتیجه اینکه غرب آسیا دوران پر تنشی را سپری خواهد کرد و در پس جنگ سازی دولت های رانتی تقویت می شوند و یک دوره انتقالی در ژئوپلیتیک غرب آسیا شکل می گیرد که از ظرفیت بالای تنش زایی برخوردار است. در این بین رقابت بر سر عملیاتی کردن کریدورهای اقتصادی مدنظر چین و ایالات متحده در غرب آسیا و همچنین توازن بین صنعت نظامی و قدرت نظامی و تحولات عمده اقتصادی در پس از آن، می تواند علاوه بر ایجاد فرصت های نفوذ ژئوپلیتیکی جدید، سلطه هژمونی نظامی گری را بر دولت‌های منطقه بیشتر نماید که در نهایت توفیق چندانی از جهت در اختیار نمودن رویکردی جامع نسبت به مقوله صلح و ثبات و امنیت در منطقه غرب آسیا حاصل نخواهد شد.
کلید واژگان: گروه(I2U2)، هند، امریکا، اسرائیل، امارات متحده، ژئواکونومیک، مریم وریج کاظمی
1-https://www.thehindubusinessline.com/news/world/israel-hamas-conflict-casts-shadow-on-future-of-i2u2-group/article68586280.ece
2-https://www.mofa.gov.ae/en/mediahub/news/2023/9/21/21-9-2023-uae-yemen-usa-uae
3-https://www.state.gov/the-i2u2-group-announces-joint-space-venture/
4-https://www.iiss.org/online-analysis/online-analysis/2022/11/the-minilateral-i2u2-group/
