مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در دو دهه گذشته اندک اندک دامنه و نوع نفوذ گوناگون چتر نفوذ اسرائیل در حوزه اوراسیا گسترش یافته است. در این بین سفر اخیر دو روزه نتانیاهو به آذربایجان و قزاقستان در حالی است که احتمال حضور اسرائیل در پیمان های اقتصادی منطقه چون اتحادیه ی اوراسیا نیز و جود دارد. در همین راستا برای بررسی چشم انداز روابط اسرائيل با آذربايجان و قزاقستان گفتگویی با محسن پاك آيين سفير پيشين ايران در باكو داشته ایم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط گذشته اسرائيل با آذربايجان و قزاقستان چگونه بوده است؟
سیاست تلاش اسرائیل برای خروج از انزوا، یکی از دلایل توجه این رژیم به جمهوری های شوروی سابق بود. اسرائیل پس از استقلال جمهوری های سابق نخست روابط خود را با تجارت آغاز کرد و از آن پس کوشید تا نقش فعالی را در تحولات منطقه بازی کند . اسرائیل در پی دستیابی به متحدان غیرعرب در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی بود تا به دنیا نشان دهد که در میان کشورهای مسلمان هم دوستانی دارد. در میان کشورهای آسیای مرکزی، قزاقستان بیشترین ارتباطات را با اسرائیل دارد و نور سلطان نظر بایف در دسامبر 1995 از اسرائیل دیدار کرده و علاوه بر کشاورزی اسرائیل در بخش های دیگر از بانکداری گرفته تا ایجاد فروشگاه های بزرگ و ارتباطات در قزاقستان سرمایه گذاری کرده است. در سال 2010 میان اسراییل و قزاقستان توافقاتی در زمینه سرعت بخشیدن به همکاریهای حوزه صنایع نظامی و همچنین پژوهشات و مطالعات هوا و فضا صورت گرفت و سال 2009 در پارلمان قزاقستان انجمن دوستی اسراییل وقزاقستان تاسیس شد. دو هیات نظامی قزاقستانی نیز در اواخر فوریه 2011 به اسراییل سفر کردند تا طیف وسیعی از مسائل امنیتی از قبیل همکاری در حوزه امنیت و تقویت همکاریهای اقتصادی و فعالیتهای نظامی را مورد بحث و بررسی قرار دهند. اولین دیدار مقامات جمهوری آذربایجان از اسرائیل در سپتامبر 1992 صورت گرفت و اسرائیل از آوریل ۱۹۹۲ میلادی با جمهوری آذربایجان بصورت دوفاکتو روابط دیپلماتیک برقرار کرد. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر وقت اسرائیل در 29 اوت 1997 در راه بازگشت خود از ژاپن و کره جنوبی طی یک توقف کوتاه شبانه در باکو ، با حیدرعلی اف رئیس جمهور آذربایجان ملاقات کرد. یک بار دیگر نیز در سال 1997نیز نتانیاهو به این کشور سفر کرد و با حیدر علی‌اف رئیس جمهور وقت جمهوری آذربایجان کرد. همچنین سفر نتانیاهو به شهر آستانه، پایتخت قزاقستان نیز برای نخستین بار است که انجام می‌شود. اسرائیل در ژوئن ۲۰۰۹ میلادی، سفارت خود را در دو کشور مسلمان جمهوری آذربایجان وقزاقستان بصورت رسمی افتتاح کرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف و علل توجه قزاقستان و اذربايجان به اسرائيل چيست؟
به دلیل حمایت روسیه از ارمنستان در مناقشه قره باغ، آذربایجان به سوی غرب متمایل شد و تمایل آمریکا به حضور در قفقاز نیز این علاقه را در آذربایجان تقویت کرد که روابط با آمریکا را توسعه بخشد.آمریکا نیز حلقه اتصال اسرائیل با آذربایجان گردید و مسئولان آذربایجان که از گذشته دور از نفوذ یهودیان در آمریکا و لابی آنان آگاه بودند ، برای مقابله با لابی ارامنه، یکی از مبانی سیاست خارجی خود را برپایه نزدیکی هرچه بیشتر به یهودیان پایه ریزی کرد .
در دوره ای که از نظر اقتصادی، جمهوری آذربایجان با مشکلات اقتصادی درگیر بود و از آنجا که اقتصاد اسرائیل مبتنی بر صنایع سبک ، تکنولوژی بالا و کشاورزی است ، از این رو شرکت های اسرائیلی در زمینه های فرآوری و بسته بندی فرآورده های کشاورزی ، سیستم های آبیاری قطره ای ، ماهیگیری و طرحهای کشاورزی در آذربایجان فعال شدند. اسرائیل در زمینه امنیتی نیز وارد همکاریهای اطلاعاتی و امنیتی با آذربایجان شد و به دلیل مناقشه قره باغ و سردی روابط باکو با مسکو، در حوزه های تبادل اطلاعات ، اطلاعات روزانه و تجزیه و تحلیل داده ها توسط ماهواره های اسرائیلی ،ارتباطات طرفین آغاز شد . همچنین آذربایجان در نتیجه بحران قره باغ به مدرنیزه کردن نیروهای ارتش خود نیاز داشت و در این میان کارخانه های نظامی اسرائیل ، تأمین کننده اصلی جنگنده های هوایی ، توپخانه ها ، ضد تانکها و صنایع ضد میکروبی آذربایجان محسوب شدند .
تجربیات رژیم صهیونیستی در زمینه کشاورزی به ویژه در زمینه آبیاری قطره ای و امکان بهره برداری آذربایجان و قزاقستان از تجارب اسرائیل در زمینه های آبیاری ، مدیریت آب و کشت محصولات و در حوزه علم تکنولوژی استفاده از متخصصین یهودی در زمینه های رشد و توسعه صنعتی و تکنولوژی کشور خود و همچنین آموزش نیروهای متخصص ، نیز از موارد قابل ذکر است . نکته مهم اینکه نفوذ و گسترش روابط اسرائیل با کشورهای آسیای میانه براساس برنامه مشترک آمریکایی اسرائیلی صورت گرفت در این مورد ، دو طرف در اواخر ژوئیه 19911 بر اجرای برنامه مشترک برای انجام اصلاحات اقتصادی لازم توافق کردند و در دیداری که مخصوصا برای این هدف انجام شد ” شیمون پرز ” وزیر امورخارجه رژیم صهیونیستی با ” ریچارد ارمیچ ” معاون وزیرخارجه وقت آمریکا توافق کردند که تیم های ویژه ای از کارشناسان را برای با همکاری مستقیم با اذربایجان و قزاقستان تشکیل دهند .
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف و علل توجه رو به افزايش اسرائيل به آذربايجان و قزاقستان چيست؟
دیوید بن گوریون رهبر اسرائیل درصدد بود تا یک اتحاد خاورمیانه ای غیر عربی شامل ترکیه ، اتیوپی ، ایران و اسرائیل به وجود آورد . سیاست مذکور که به عنوان استراتژی پیرامون Periphery Strategy نامیده می شد ، به دلیل سقوط شاه ایران در اواخر دهه 1970 به شکست انجامید. از آن پس اسرائیل درصدد ایجاد روابط دوستانه با کشورهایی بود که اکثر جمعیت شان را مسلمانان تشکیل می دادند تا به این ترتیب ، وجهه دینی درگیری اسرائیل با اعراب را کمرنگ سازد. موفقیت اسرائیل در این سیاست، می توانست به از بین بردن این برداشت که تمام کشورهای مسلمان علیه اسرائیل متحد شده اند، بینجامد . قزاقستان با توجه به تنوع اقلیم و وسعت سرزمین یکی از غنی ترین جماهیر شوروی سابق در زمینه تولید و صدور محصولات کشاورزی و مواد خام محسوب می شد به طوری که یک پنجم زمینهای قابل کشت شوروی سابق در قزاقستان قرار دارد . منابع معدنی نظیر ذخایر کرم ، ذخایر سرب و تنگستن و مس و روی ، ذخایر زغال سنگ و ذخایر نفت و همچنین ذخایر طلا برای رژیم صهیونیستی جذابیت دارد. در حوزه دینی و فرهنگی، رژیم صهیونیستی همواره از نفوذ دیرینه فرهنگ اسلامی و ایرانی در قزاقستان و آذربایجان نگران بودند . سنت هائی نظیر ماه رمضان و ماه محرم در کنار سنت های ملی مثل عید نوروز و مفاخری همچون نظامی و فارابی از موارد نگرانی صهیونیسم بوده است. به این دلایل اکثریت مردم بخصوص دینداران و روشنفکران علاقه مند به رابطه با جمهوری اسلامی ایران بودند. لذا حضور در آذربایجان و قزاقستان برای کاهش نفوذ ایران یکی از اهداف صهیونیست ها بوده است. در مجموع اهداف اسرائیل و علت اساسی توجه خاص این رژیم به آذربایجان وقزاقستان را می توان تقویت همکاری های هسته ای ،وجود منابع طبیعی نفت ، گاز ، اورانیوم ، طلا ، نقره و کرم ، بازار 25 میلیون نفری آذربایجان و قزاقستان ، خروج از انزوا و ارتباط سیاسی با کشورهای مسلمان و جلوگیری از گسترش فرهنگ اسلامی در این کشورها و ایجاد اخلال در مناسبات آذربایجان و قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران بوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: همکاریهای تجاری و فرهنگی آذربايجان و قزاقستان و اسرائیل در چه ابعادي است؟
کشورهای قزاقستان و آذربایجان با 25 میلیون نفر جمعیت، بازار بزرگی برای کالاهای اسرائیل بشمار می آیند.این رژیم که برای فروش کالاهای خود در جهان اسلام به دلیل تحریم اقتصادی و در اروپا به دلیل موانع بازار مشترک ، با مشکلاتی روبه روست در جستجوی بازارهای جایگزین می باشد .برقراری ارتباط میان اسرائیل و کشورهای آسیای میانه منافع سرشار اقتصادی که برای صهیونیستها به ارمغان می آورد . نفت و گاز نیز عامل تقویت روابط اقتصادی قزاقستان، آذربایجان و اسرائیل است. اسرائیل به عنوان دومین خریدار بزرگ نفت آذربایجان ، تقریبا یک ششم نفت مصرفی خود را از آذربایجان وارد می کند . در ازای انتفاع و مشارکت اسرائیل از این پروژه و دریافت نفت ، آذربایجان نیز از خدمات پزشکی ، زیرساختاری و تکنولوژی اسرائیلی بهره مند می شود . یک بار شیمون پرز وزیرخارجه اسرائیل در سفر دوره ای خود به آسیای میانه ، با بستن قراردادهایی با قزاقستان در زمینه های علوم هوایی ، الکترونیکی ، کشاورزی ، مشارکت در امور گاز و نفت و صنایع برق ، مراحل نفوذ خود را در منطقه به ویژه قزاقستان به تدریج پشت سر بگذارد و با در اختیار گرفتن بیش از 1255پروژه و طرح صنعتی و اقتصادی که قرارداد آن در سفر نخست وزیر قزاقستان به تل آویو بسته شد، نفوذ خود را بر اقتصاد این کشور گسترش داد.امروز پروژه های مشترک اسرائیل و قزاقستان در زمینه های مختلف بیش از یک میلیارد دلار برآورد شده و قراردادهای اسرائیل با قزاقستان که در زمینه های کشاورزی، آموزش فنی، انجام تحقیقات مشترک ، تبادل کارشناس و برپایی نمایشگاه های صنعتی بود در 17استان این کشور به اجرا درآمده است .
مركز بين المللي مطالعات صلح: تاثير حضور بيشتر اسرائيل در منطقه چه تاثيري بر منافع ايران در منطقه دارد؟
معمولا اسرائیل اینگونه تبلیغ می کند که روابط تل آویو با آستانه و باکو به یک رابطه راهبردی تبدیل خواهد شد.اما واقعیت این است که هیچ کشور مسلمانی نمی تواند روابط راهبردی با اسراییل برقرار کند، چرا که این رژیم بزرگترین تهدید امنیتی جهان اسلام است، اولین قبله مسلمانان را اشغال کرده و هر روز جنایات جدیدی بر علیه مسلمانان مرتکب می شود. لذا روابط آستانه و باکو با تل آویو نیز تبدیل به یک رابطه راهبردی نخواهد شد. مضاف بر اینکه روابط راهبردی به معنی مشروعیت بخشیدن به اشغال است و جمهوری آذربایجان که خود را مخالف اشغال سرزمین های اسلامی می داند، نمی تواند شریک استراتژیک اسراییل باشد. سفر نتانیاهو می تواند بصورت مقطعی برای رسانه های اسراییل خوراک خبری فراهم کرد تا پروژه خروج از انزوا را اجرا نمایند.این رژیم به حدی در جهان و در میان مسلمانان منفور است که با انجام یکی دو سفر با کشورهای مسلمان نمی تواند از انزوا خارج شده و کسب آبرو نماید. پروژه اخلال در روابط تهران و آستانه و باکو نیز در این سفرها ناکام خواهد ماند چرا که این روابط مستحکم است و مسئولین ایران و جمهوری های قزاقستان و آذربایجان با درایت و تیزهوشی اجازه اختلال در این روابط را نخواهند داد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چشم انداز روابط آذربايجان و قزاقستان و تل آويو چيست و به چه عواملي وابسته است؟
روابط آذربايجان و قزاقستان و تل آويو ارتباط مستقیم با مناسبات آستانه و باکو با آمریکا و غرب دارد، هرگاه که روابط باکو و آستانه با غرب دچار تنش شود، تاثیر خود را بر مناسبات با اسرائیل هم خواهد گذارد.از سوی دیگر به همان نسبت که مناسبات تهران و مسکو با آستانه و باکو گرم شود و روند مثبتی را طی کند، می تواند به افزایش انزوای اسرائیل در منطقه و ناکام ماندن این رژیم از دستیابی به اهداف خود منجر شود.
واژگان كليدي: چشم انداز، روابط، اسرائيل، آذربايجان ، قزاقستان
