چالش ها و فرصت های روابط ترکیه و ترکمنستان

سید علی قائم مقامی

کارشناس ترکیه

اهداف آقای اردوغان از سفر به ترکمنستان

همان طور که معلوم است ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه و فقفاز در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی بود اما بعد از این که اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشید، این کشورها تا حدودی استقلال خود را به دست آوردند و اعلان کردند و ترکیه هم از این فرصت استفاده کرده و تلاش کرد که نفوذ خود را در قفقاز و کشورهای آسیای میانه گسترش دهد. ترکیه به عنوان وارث امپراطوری عثمانی می خواست دوران امپراطوری عثمانی را از لحاظ اقتصادی و اجتماعی و تا حدودی سیاسی احیا کند. ترکیه معتقد است که در جهان حدود 250 تا 300 میلیون ترک زبان با لهجه های مختلف زندگی می کنند و ترکیه مدعی رهبری و برادر بزرگی این جمعیت بزرگ از ترکستان شرقی گرفته تا آسیا و اروپا و یا از دریای آدریاتیک تا دیوارچین هست. هدف دیگری که ترکیه دنبال می کند امنیت انرژی در منطقه است. یعنی ترکیه قصد دارد که هم بتواند انرژی نفت و گاز آسیای میانه و قفقاز را از طریق ترکیه به اروپا صادر کند و به این طریق در انتقال نفت و گاز تا حدودی به موازات روسیه عمل کند. ترکیه در سال 1992 تأسیس شورای کشورهای ترک زبان که دارای تاریخ،فرهنگ،هویت، دین و زبان مشترک هستند را پیشنهاد کرد. شورای کشورهای ترک زبان در اجلاس سران که در دوم و سوم اکتبر 2009 در نخجوان برگزار شد به شورای همکاری کشورهای ترک زبان تبدیل شد. بر همین اساس در حال حاضر ترکیه تلاش می کند نفوذ خود را در کشورهای آسیای مرکزی که یکی از آن ها ترکمنستان است، گسترش دهد. ترکیه تلاش دارد که به بازار ترکمنستان وارد شود و همکاری های دو جانبه ی خودش را از لحاظ اقتصادی، تجاری؛ توریسم، سرمایه گذاری، انتقال انرژی، نیرو … گسترش دهد. آقای رجب طیب اردوغان با این هدف به ترکمنستان سفر کرد.

دامنه ی روابط ترکمنستان و ترکیه

این نکته ضروری است که زبان ترکمنستانی ها تا حدودی با زبان ترکی استانبولی تفاوت دارد و می توان گفت که چندان نمی توانند زبان هم را درک کنند و حتی برای گسترش همکاری و تبادل فکر و نظر بین خودشان از مترجم استفاده می کنند. اما مسئله ی اصلی این است که ترکیه می خواهد روابطش را با تمام کشورهای آسیای میانه از جمله ترکمنستان برقرار و از آن طریق به افغانستان و پاکستان هم نفوذ داشته باشد. طرحی هست که بر اساس آن گاز گاز ترکمنستان را از افغانستان، پاکستان و هندوستان به آسیای شرقی منتقل کند. ترکیه قصد دارد که گاز ترکمنستان و آسیای مرکزی از طریق دریای خزر و جمهوری آذربایجان و سپس از طریق ترکیه صادر کند. یکی دیگر از اهداف این است که ترکمنستان را از این لحاظ توجیه کند. در این راستا با توجه به همکاری دو کشور خط لوله ی ترانس-خزر دو کشور می خواهند این خطر لوله را در زیر بستر خزر را اجرا کنند که این موضوع با مخالفت ایران و روسیه رو به رو می شود چون به محیط زیست خزر و این منطقه ضربه می زند. و من فکر نکنم چنین اجازه ای را ایران و روسیه و سایر کشورها بدهند.

در شرایط کنونی حضور فرهنگی و قدرت نرم (حضور فرهنگی، رسانه و …) ترکیه در ترکمنستان به گونه ای است که ترکیه حضور فرهنگی قابل توجهی در ترکمنستان ندارد. از لحاظ زبانی هم این دوکشور با هم تا حدودی تفاوت دارند. فرهنگ ترکیه امکان گسترش و نفوذ چندانی را در ترکمنستان ندارد. اما ترکیه در تلاش است که چنین رابطه ی گسترده ای را به وجود بیاورد.در مقابل ترکمنستان تقریباً سیاست مستقل را هم در مقابل ایران و هم در مقابل روسیه دنبال می کند.

همکاری نظامی و امنیتی دو کشور

همچنین ترکیه می خواهد امریکا و کشورهای اروپایی را وارد آسیای میانه بکند تا به نوعی ایران و روسیه را در آسیای میانه تضعیف کند. اما در حال حاضر با توجه به مسائل ارمنستان-ترکیه، تنها راهی که ترکیه می تواند با آسیای میانه رفت و آمد کند، ایران است. یعنی ترکیه در حال حاضر از طریق جمهوری اسلامی ایران با آسیای میانه در ارتباط است.

ترکیه تلاش می کند که نیروهای نظلمی-اطلاعاتی یا به عبارتی همکاری های نظامی-اطلاعاتی خود را گسترش دهد که این موضوع بیشتر به سود غرب است. ترکیه این مسئله را با این هدف دنبال می کند که کشورهای آسیای میانه هم به ناتو ملحق شوند. این موضوع به این معنی نیست که این کشورها عضو پیمان ناتو شوند، بلکه به صورت مشارکتی قصد دارد با این کشورها ارتباط برقرار کند. از طرف دیگر کشورهای آسیای میانه، بین خودشان کشورهای متحدالمنافع را تشکیل داده و پیمان های نظامی-امنیتی بسته اند ولی روسیه اجازه نمی دهد که کشورهای آسیای میانه به دست آمریکا و ناتو افتد. در چنین شرایطی همکاری نظامی و اطلاعاتی ترکیه با آسیای میانه و ترکمنستان چندان پیشرفتی نخواهد داشت. اما در این سفر اعلان شد که این دو کشور می توانند در خصوص مسائل امنیتی-نظامی افغانستان همکاری هایی را داشته باشند. چون تهدیدهایی از طریق افغانستان متوجه کشورهای آسیای میانه است. همان طور که اردوغان هم تأکید کرده ترکیه و سه کشورآمریکایی و اروپا تا سال 2016 نیروهای نظامی خودشان را برای آموزش در افغانستان نگه می دارند و از ترکمنستان هم درخواست کزده که به این روند کمک کند.

آینده ی روابط ترکیه و ترکمنستان و چالش ها و فرصت های روابط ترکیه و ترکمنستان

موانع چندانی در روابط ترکیه و ترکمنستان وجود ندارد. تنها مسئله ای که هست مسئله ی ارتباطات زمینی و تا حدودی ارتباطات هوایی است اما در حال حاضر با توجه به قراردادهایی که بین ترکیه و ترکمنستان بسته شده است قرار است که پروازهای مختلفی از شهرهای مختلف ترکمنستان به شهرهای مختلف ترکیه داشته باشند و تنها به استانبول و آنکارا اکتفا نکنند. علاوه بر آن حمل و نقل زمینی از طریق ایران در حال ادامه پیدا کردن است. یعنی ترکیه برای گسترش حمل ئ نقل زمینی و ارتباطات زمینی به ایران وابسته است و ایران هم برای ارتباطات زمینی با اروپا به ترکیه وابسته است. به این ترتیب ایران و ترکیه از این نظر یکدیگر را تکمیل می کنند. به علاوه طبق قراردادی که انجام شده همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری گسترش پیدا می کند. آقای بردی محمدف رئیس جمهور ترکمنستان گفته است که ما میلیاردها دلار پروژه داریم که ترجیح می دهیم شرکت های ترک در این پروژه ها سرمایه گذاری کنند. وی تأکید کرده است که همکاری ها در زمینه های فرهنگ، آموزش و توریسم هم باید گسترش پیدا کند. بردی محمدف در این سفر اردوغان به ترکمنستان گفت: در سال 2013 حجم تجارت ترکمنستان 4 میلیارد و 750 میلیون دلار بوده است که در 9 ماهه ی اول سال 2014 این حجم تجارت به بیش از 5 میلیارد دلار رسیده است و ترکمنستان قصد دارد که مقدار حجم سرمایه گذاری خود را به 10 میلیارد دلار افزایش دهد. علاوه بر آن در این سفر حدود 7 تا 8 قرار داد امضا کردند که محتوای این قراردادها همکاری تجاری-اقتصادی و آموزشی-ورزشی است. همچنین بعضی از این قرارداد ها بین شرکت گاز ترکمنستان و شرکت گاز ترکیه به امضا رسیده است. در این بین با امضای 7 یا 8 قرارداد اخیر به نظر می رسد که رویکرد روابط ترکیه و ترکمنستان مثبت باشد و این همکاری ها افزایش پیدا خواهد کند.

واژگان کلیدی: چالش ، فرصت ، روابط ترکیه و ترکمنستان، ترکیه ، ترکمنستان