استاد دانشگاه و کارشناس سیاست خارجی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

در جهان دگرگون شده امروزی و در شرایطی که وابستگی متقابل بین ملت ها افزایش یافته، مفهوم قدرت و دیپلماسی هم مانند دیگر مفاهیم عرصه روابط بین اللملل دچار تغییر شده اند. به این ترتیب، مفهوم قدرت در بسیاری از موارد، دیگر صورتی سخت و نظامی ندارد. یعنی امروزه قدرت نرم به عنوان عامل مهمی در روابط بین کشورها شناخته می شود و پیوسته بر اهمیت آن افزوده می شود. برخی هرآنچه تحسین افکار عمومی جهانی از فرهنگ و تمدن، تصحیح برداشت افکار عمومی نسبت به سیاست‌ها و رفتارهای در محیط بین‌المللی را سبب گردد، جزو ابزارهای قدرت نرم و اهداف اعمال آن می دانند. در این بین ایران  نیز به عنوان تلاش کرده است تا از این قدرت در سیاست خارجی خود بهره برد. در این راستا برای شناخت بیشتری از توان و نقش قدرت نرم در سیاست خارجی ج. ا. ایران و آسیب شناسی آن گفتگویی با دکتر توحید افضلی ترتیب داده ایم:

واژگان کلیدی: نقش قدرت نرم، سیاست خارجی ایران، قدرت نرم و سیاست خارجی، نقش قدرت نرم، روابط، ایران، نقش، قدرت نرم

مرکز بین المللی مطالعات صلح: گذشته و سابقه توجه ایران به قدرت نرم چیست؟

با انقلاب اسلامی نیاز به معرفی آرمان ها و رویکردهای جدید کشورمان از منظر انقلاب و تحولات رخ داده به شدت احساس شد و در این راستا جمهوری اسلامی ایران شروع به استفاده از قدرت نرم نمود، اما از همان آغاز انقلاب، ایران با چالش های متعددی نظیر جنگ و تحریم و مشکلات متعددی روبه رو شد که باعث گردید، تقویت قدرت سخت، به اولویت اول دولتمردان تبدیل گردید. با گذشت زمان و و تقلیل یافتن مشکلات مذکور و همچنین پیشرفت های بیشتر کشورمان در عرصه های مختلف و همچنین تامین محتوا و ابزارهای نوین قدرت نرم شاهد این موضوع می باشیم که تقویت و استفاده از قدرت نرم، به عنوان قدرتی نافذ و تاثیرگذار و در عین حال کم هزینه، اما ﻣﺆثرتر به اصلی مهم در دیدگاه سیاستمداران کشورمان مبدل گشته است و تمرکز بر این موضوع بیش از پیش شده است.

اکنون میتوان اذعان داشت استفاده بیشتر جمهوری اسلامی ایران از قدرت نرم اعم از دانش، فرهنگ و ایدئولوژی درکنار یکدیگر منجر به این شده است که شاهد تحکیم و ارتقای جایگاه منطقه ای ایران می باشیم و این مرهون تاکید بر انتقال این عناصر فرهنگی و ارزشی از کانال قدرت نرم می باشد. ایران در حوزه دانش، پیشرفت های قابل توجهی در زمینه پزشکی، سایبری، نظامی و تکنولوژی داشته است، در حوزه فرهنگ، پیشینه غنی ایرانی و اسلامی و اشترکات فرهنگی با کشورهای منطقه دارد؛ همچنین در حوزه ایدئولوژی، بعد از انقلاب اسلامی و ارائه مفاهیمی نظیر نفی تسلط بیگانگان، عدالت و پیوند دین و سیاست بر میزان قدرت نرم خود افزوده است و این همان قدرت نرم است که بواسطه آن بعنوان یک ابزار قدرتمند حوزه سیاست خارجی، برای افزایش نفوذ خود در کشورهای منطقه ای از طریق سیاست خارجی بهره می برد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین اهداف و راهبردهای کنونی در بهره گیری از  قدرت نرم  در سیاست خارجی ایران  چیست؟

در زمره اهداف و راهبردهای قدرت نرم افزاری انقلاب اسلامی ایران میتوان به افزایش مشروعیت اشاره نمود. ایران با تاکید بر ترویج فرهنگ و تفکر استقلالی در جهان اسلام تلاش دارد نوعی خود باوری فرهنگی و استقلال اندیشه ای را برای مسلمان همراه آورده و به بازسازی تمدن اسلامی مبادرت کند. همچنین با نشر و تبیین ارزشها و دیدگاه های واقعی جمهوری اسلامی ایران به تامین منافع ملی در داخل و خارج کشور اقدام می نماید.  گسترش دامنه نفوذ مثبت کشورمان با استفاده از ایده ها و دیدگاه های مدنظر در بین افکار عمومی مردم و حکام در اقصی نقاط کشورهای دنیا بویژه در کشورهای منطقه و همسایه از دیگر اهداف بهره برداری از قدرت نرم می باشد. امنیت نیز دیگر هدف تامینی و حاصله از قدرت نرم است که در صورت همفکری و مقبولیت و مشروعیت ایران در بین مردم و مسئولین کشورهای دیگر طبعا همراهی و همدلی تصاعدی را به همراه خواهد داشت که خود این امر فی نفسه به عنوان مانعی اجازه اقدام علیه امنیت کشورمان را نخواهد داد. شایان ذکر است افکار عمومی یکی از عناصر مهم تاثیرگذار در شکل دهی سیاست خارجی کشورهاست و بنابراین در دوران معاصر غلبه و تسلط بر افکار عمومی به نوعی همراهی سیاست خارجی دیگر کشورها را نیز تا حدودی تضمین خواهد کرد هرچند نمونه های نقض آن هم در دوران معاصر وجود دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم‌ترین شاخصه‌ها و توانایی‌های کنونی قدرت نرم ایران در سیاست خارجی چیست؟

از مهمترین شاخصه ها و توانمندی های ایران در عرصه قدرت نرم میتوان به ابعاد فرهنگی، تمدنی و ارزشی اشاره نمود که در برمیگیرد با ابزارهای مختلف و توانمندی های ویژه میتوان در ارائه قدرت نرم بهره برداری کرد که میتوان به این موارد به عنوان عوامل ایجادکننده یا تقویت کننده ی قدرت نرم نام برد که مهمترین آنها مواردی همچون موقعیت ایدئولوژیک، ارتباطات دیپلماتیک گسترده، مناسبات و مبادلات فرهنگی، ترویج زبان و ادبیات، تبلیغ آرمان ها، ارزش ها و اهداف متعالی، ارائه تصویر مثبت و مطلوب از خود، بهره گیری مناسب از اطلاعات و فرهنگ برای مقاصد دیپلماتیک، طراحی و اتخاذ سیاست های استراتژیک مقبول، زدودن ذهنیت های تاریخی منفی، مبادلات دانشگاهی و آکادمیک و سرمایه گذاری در تربیت نخبگان دیگر کشورها که همگی مورد نظر سیاستگذاران ایرانی نیز می باشند و در دستور کار دیپلماسی عمومی و قدرت نرم کشورمان قراردارند تا برای انتقال مفاهیم عمیق و محتوایی قدرت نرم برای مخاطبان دیگر کشورها مورد استفاده قرار گرفته شوند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و قدرت جنبه های اقتصادی قدرت نرم ایران در سطح جهان و منطقه چیست؟

اقتصاد هنگامی که به عنوان قدرت سخت به شمار می رود نیز نقش مهمی در زمینه تقویت قدرت نرم یک کشور ایفا می کند. همان گونه که می دانیم منابع قدرت نرم علاوه بر وابستگی به تحولات معرفتی، فرهنگی و نرم افزاری نیازمند پشتیبانی عوامل سخت افزاری نیز می باشند. به عبارت دیگر قدرت سخت و قدرت نرم می توانند یکدیگر را تقویت یا تضعیف کنند

اقتصاد کشور به عنوان یک الگوی موفق هنگامی که موفقیت های اقتصادی به عنوان الگو و منبع الهامی برای سایرین قرار می گیرد، می تواند به عنوان یکی از منابع افزایش قدرت نرم در شمار آید. از این منظر جهاد اقتصادی اگر در زمینه کاهش فقر، رفع بیکاری، افزایش درآمد ملی، کاهش تورم و شکوفایی تولید به موفقیت برسد به تنهایی قدرت نرم بشمار نمی رود؛ اما هنگامی که کامیابی های ناشی از جهاد اقتصادی تصویری موفق و جذاب از انقلاب اسلامی در داخل و خارج از کشور به نمایش گذارد، در آن صورت قدرت نرم جمهوری اسلامی به شکل غیر قابل تصوری افزایش خواهد یافت. کمک های اقتصادی به مردم و کشورهای فقیر نیز یکی از منابع افزایش قدرت نرم هر کشور به شمار می رود. فعالیت های اقتصادی و تجاری کشورمان در سایر کشورها نیز از جمله کشورهای اسلامی، کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین می تواند بسترهای لازم جهت افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی را فراهم سازد. درهرصورت اقتصاد نقش مهمی در  زنجیره های ایجاد و تقویت قدرت نرم از آموزش، پژوهش، تولید و ترویج ایفا می کند. با این وجود قدرت اقتصادی الزاما به افزایش قدرت نرم منجر نمی شود و البته عکس این موضوع نیز صادق است که ضعف اقتصادی کشورمان نیز می تواند به نقطه ضعف در عرصه قدرت نرم مبدل گردد.