مریم خالقی نژاد
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
انفجار عظیم بیرون در ماه های گذشته فرصت بسیار مناسبی را برای به میدان آمدن قدم به قدم ترکیه در این کشور رقم زده است . ترکیه سالهاست در پی افزایش قدرت منطقه ای خود برآمده است و پس از سوریه و لیبی راه های نفوذ و دیپلماسی خود را در لبنان پیش گرفته است. سالهاست که شاهد اقدامات دولت ترکیه در راستای تاکید بر سیاست خارجی منطقه ای ترکیه هستیم و با هر قدم در هر کشور منطقه این امر بیشتر آشکار می شود .
در گذشته ترکیه تلاشهایی را برای راهیابی و نفوذ به لبنان داشته است برای مثال گردهمایی نخست وزیر لبنان سعد الحریری و رئیس جمهور سوریه بشار اسد در سال 2009 یکی از مهمترین دستاوردهای سیاست پیشگامانه منطقه ای اردوغان است که درست قبل از بهار عربی بود. مداخلات رژیم بعث سوریه در امور داخلی لبنان همیشه به عنوان دلیل اصلی بی ثباتی در نظر گرفته شده است. این تماس ممکن بود یک نقطه عطف باشد اما بهار عربی امیدها را از بین برد.
این کشور علاوه بر سیاست های منطقه گرایی جدید خود، در پی رقابت با کشورهای عربی خلیج فارس و ایران به دنبال نفوذ در لبنان است . اگرچه هنوز نفوذ و قدرت ترکیه در لبنان به مانند دیگر رقبایش نمی باشد ولی این تحولات با عطف به اتفاقات اخیر در حال افزایش است. بحران های کنونی لبنان در قبل هم به صورت ضعیف تر وجود داشتنه اند اما با انفجار عظیم بیروت قوت و شدت بیشتری را گرفتند لذا با توجه به این شرایط اوضاع اقتصادی و اجتماعی لبنان بر شدت بحران ها افزود و بحران های جدید را دامنگیر آن کرد برای مثال یکی از این پیامدها منجر به نهادینه کردن تفکیک فرقه ای و قومی در این کشور شده است و همین بحران ها منجر به برخی مداخلات و به میدان آمدن کشورها شده است که به نظر می رسد این بحران ها برای ترکیه بیش از هر فرصت دیگری سودمند بوده است تا به تقویت روابط خود با این کشور بپردازد که از طریق روابط نرمتنانه به اهداف خود در راستای افزایش قدرت منطقه ای و نئو عثمانی گری اش بپردازد. چیزی که بی تردید ترکیه به آن توجه ویژه داشته و باید داشته باشد حضور فرانسه و تلاش برای بیرون کردن ترکیه توسط خود لبنان می باشد و از آغاز برخی فعالیت های ترکیه در لبنان مدام مقامات فرانسه گوشزد می کنند که حضور ترکیه مانع از برخی برنامه های توسعه ی فرانسه خواهد شد.بنابراین ترکیه بر سر راه خود یک مانع بزرگی را دارد که سالهاست در این کشور سکنا گزیده است.
با عطف به شرایط ایجاد شده و زمینه مهیا شده ناشی از اوضاع اقتصادی و سیاسی از یکسو و تنوع های قومیتی در لبنان، روش و اهداف متعددی در نفوذ ترکیه به لبنان آشکار است که در ادامه بیان می گردد
الف)- از نظر سیاسی و اجتماعی
- اکنون ترکیه برای تأسیس جایگاه خود در این کشور ، از طریق سازمان های غیردولتی و سازمان های امدادی دولتی مانند آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (که در اورشلیم نیز فعال است) به آرامی و با تلاش کار می کند.
- فعالیت و تلاش بسیار زیاد دولت ترکیه برای نوعثمانی گری نیز به لبنان هم رخنه کرده است و استناد تاریخی به قرار داشتن برخی از قسمت های لبنان در حوزه امپراطوری باستانی عثمانی بیش از پیش بر این تمایل دامن می زند تا قسمت های مد نظر را نیز با خود همسو کند.
- منطقه طرابلس و برخی مناطق دیگر که با وجود خانواده هایی از نسل عثمانی و سرمایه گذاری در ترکها و ترکمن ها برای ترکیه اهمیت پیدا کرده است، پیشنهادهایی در قالب اعطای حق شهروندی به ترکمن ها یا ترک تباران که به شدت نشان از سیاست جدید نوعثمانی گری آنها دارد.
- حمایت از اخوان به مانند حمایت از این گروه در دیگر کشورها
- با عطف به سیاست جدید اسلامی گرایی دولت اردوغان یکی دیگر از روش ها و اهداف آنها در نفوذ به لبنان ، حمایت از اهل سنت است .اگرچه برخی ها بر این اعتقاد هستند که همه اهل سنت طرفدار ترکیه نیستید و به نظر هم معقول به نظر می رسد.
- از نظر ژئوپلیتیک اهمیت و موقعیت بندر بیروت در خاورمیانه نیز جایگاه مهمی برای رسیدن به برخی منافع سیاست های خاورمیانه ای ترکیه دارد.
ب)- از نظر اقتصادی نیز باید به موارد زیرد در زمینه سازی نفوذ ترکیه و اهداف آن اشاره کرد.
لبنان به دلیل ساخت ضعیف در تولید داخلی ، به عنوان یک بازار جذاب برای ترکیه شناخته می شود. شرکتهای ساختمانی ترکیه که با تجربه هستند و حضوری پررنگ در منطقه دارند ، تاکنون نسبت به بازسازی زیرساختهای لبنان از حاشیه رانده شده اند. همچنین ، بخشهای غذایی ، ماشین آلات و منسوجات ترکیه ، که می توانند تقاضای داخلی بازار لبنان را با شرایط و قیمت رقابتی برآورده کنند ، کمتر ارائه شده اند که شاید اکنون با آغاز روابطی هرچند تازه کار ، این امکان فراهم شود.
آنکارا پیش از این با ارسال تجهیزات پزشکی و کمک های غذایی گام های کوچکی را برای کمک به بیروت در مبارزه با بیماری همه گیر COVID-19 برداشته است و آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA) نیز در لبنان برای شناسایی نیازهای خاص مردم لبنان کار می کند. این همبستگی ممکن است گامی کوچک اما کارآمد برای شروع باشد.
لبنان همچنین یک بازیکن مهم در شرق مدیترانه است که به یک اولویت ژئوپلیتیک برای ترکیه تبدیل شده است. اکتشافات اخیر منابع هیدروکربن در زیر حوضه دریای مدیترانه شرقی باعث ایجاد تنش در میان همسایگان ساحلی شده است زیرا کشورها برای گسترش حقوق خود در آبراهه به دنبال رقابت هستند. در اوایل سال 2019 ، اسرائیل ، مصر ، یونان ، اردن ، ایتالیا ، فلسطین و یونان قبرس مجمع گاز مدیترانه شرقی را تشکیل دادند – ترکیه و ترکهای قبرس را به انزوا کشاند. آنکارا با امضای توافقنامه دریایی با دولت توافق نامه ملی مورد حمایت سازمان ملل متحد و در نتیجه اعلام منطقه انحصاری اقتصادی ، در برابر این اقدام مقابله کرد.
روابط نزدیکتر با لبنان و همکاری در شرق مدیترانه می تواند برای آنکارا و بیروت یک موقعیت برنده باشد زیرا هر دو کشور امیدوارند در سال های آینده با کشف احتمالی نفت و گاز بتوانند اقتصاد خود را تقویت کنند. بحران کنونی در لبنان ممکن است فرصتی برای ترکیه باشد تا موقعیت خود را تقویت کند ، امیدهای گفتگو را زنده کند و بار دیگر دوره تازه عادی سازی را آغاز کند. ترکیه در حال حاضر از نظر اقتصادی برای ارسال کمک های مالی به لبنان به اندازه کافی قدرتمند نیست اما پتانسیل صنعت ترکیه ، توان دیپلماتیک آنکارا و نفوذ فرهنگی و تاریخی عمیق دولت ترکیه به اندازه پول نقد امروزه قوی و موثر است.
در یک جمع بندی تلاش برای نفوذ به لبنان توسط ترکیه چیز بعید و دور از ذهن به نظر نمی رسد چرا که سیاست خارجی اتخاذ شده دولت اردوغان در راستای منطقه گرایی و همچنین رواج نو عثمانی گری قرار گرفته است در حال حاضر با توجه به شرایط بوجود آمده در لبنان درهای هرچند کوچکی به نسبت سایر کشورهای دیگر، برای رشد و حضور ترکیه در لبنان فراهم شده است. اقدامات ترکیه برای نفوذ به لبنان و اهداف آن در چندین محور مهم جای دارد که طبق مطالب بررسی شده در بالا می توان سه محور و سرلوحه برای آن نام برد که در دل خود اهداف ریز و درشت زیادی را جای داده اند؛
- سیاست خاورمیانه ای و تلاش برای رقابت با کشورهای عربی خلیج فارس و سایر کشورهای منطقه است
- رواج نو عثمانی گری در منطقه و وجود برخی زمینه ها در لبنان مانند ترکمانان آن کشور
- اهداف اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیک بیروت، منابع و بنادر آن
منابع :
Musa Uçan, 2020, Lebanon’s Crisis Could Be an Opportunity for Turkey.
واژگان كليدي: نفوذ, ترکیه , لبنان ,مریم خالقی نژاد
