نتایج و دستاوردهای سفر بایدن به خاور میانه

By ipsc

آذر 3, 1401

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

بیانیه مطبوعاتی کاخ سفید پیرامون سفربایدن به منطقه خاورمیانه با ذکرتعهد آهنین آمریکا برای تقویت و امنیت و رفاه اسرائیل و نشست در شورای همکاری خلیج فارس همراه با رهبران مصر، عراق و اردن نشان می دهد که یک بازی طولانی در راه است.

با توجه به این بیانیه که قبل از سفر بایدن اعلام شد،آیا هدف این سفر ترميم روابط با عربستان و بازتعريف خطوط آينده همكاري منطقه اي آمريكا است؟محورهای کلیدی پیشرفت‌های دیپلماتیک این سفر چه منافعی برای آمریکا و متحدین او در برداشت؟ در این مقاله به چهار محور کلیدی حاصل از این سفر می پردازیم.

محور اول- افزایش دوباره نفوذ آمریکا در خاورمیانه

بایدن در طول مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری خود وعده های متعددی داد که مطابق با دکترین اوباما مبنی بر خروج از خاورمیانه و تمرکز بر چین بود. اما شکست در احیای توافق هسته ای با ایران، همراه با حمله روسیه به اوکراین، دولت بایدن را مجبور به تغییر اولویت های خود کرد. تحریم های بخش انرژی روسیه – منجر به افزایش بی سابقه قیمت نفت و گاز شده است که به نوبه خود به افزایش نرخ تورم در ایالات متحده و اروپا کمک کرده است. بایدن که بدون همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس قادر به ایجاد ثبات در بازار انرژی نبود، تصمیم گرفت از عربستان سعودی دیدن کند.

او برای جلوگیری از انتقاد، مدعی شد که چنین اهدافی تنها از طریق تعامل مستقیم با کشورهایی که می توانند بر آن نتایج تأثیر بگذارند قابل دستیابی است. وی همچنین هدف خود از دستیابی به عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل را برجسته کرد و خاطرنشان کرد که اولین رئیس جمهوری خواهد بود که از اسرائیل به جده پرواز می کند. (1)

توجه بایدن به خاورمیانه، تا حد زیادی به این دلیل که او دریافته است که آن چه در منطقه اتفاق می‌افتد هنوز هم تأثیر عمده‌ای بر اقتصاد جهان و ثبات جهانی دارد. خاورمیانه همچنان یک منطقه “لولا” اساسی است که از نظر جغرافیایی اقتصادهای پیشرو جهان را به هم متصل می‌کند و همچنان نقش بزرگی در تضمین ثبات جهانی ایفا می‌کند.

چشم انداز توافق هسته ای جدید با ایران و پیشرفت در جبهه اسرائیل-فلسطین در این سفر مبهم به نظر می رسید و تصویر گسترده تر انرژی و اقتصاد جهانی نامشخص بود. هر گونه اعلامیه و تعهدی که در طول این سفر انجام شد، مستلزم دخالت مستمرتر و عملی تر آمریکا در طیف وسیعی از جبهه ها – دیپلماتیک، امنیتی و اقتصادی است. هدف اصلی این سفر ارسال سیگنالی بود مبنی بر این که آمریکا در زمان عدم قطعیت ژئوپلیتیکی که دیگر بازیگران خارجی، به ویژه روسیه و چین، به روش های خود برای تأثیرگذاری بر روندها در منطقه کار می کنند، به منطقه متعهد باقی بماند. (2) بایدن در شورای همکاری خلیج فارس باتاکید بر این که ما دور نمی‌شویم و خلاء را برای پر کردن چین، روسیه یا ایران باقی نمی‌گذاریم، به متحدان خود اطمینان ماندگاری داد.(3)

ذکر این واقعیت که “تقویت امنیت و رفاه اسرائیل” قبل از پیشبرد “منافع امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک” خود آمریکا قرار داشت، به ناظران خاورمیانه نشان داد که اندکی سیاست آمریکا تغییر کرده است، در زمانی که شرایط ژئواستراتژیکی در حال تغییر و اتحادها، اگر نه تغییر، حداقل یک تطبیق را الزامی می کند.(4)

محور دوم– احیای مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطینی‌ها

سفر بایدن به اسرائیل مانند همیشه به نظر می رسید. تعهد به امنیت اسرائیل، اعلام این که هر دو کشور از هر وسیله ای برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای استفاده خواهند کرد و تاکید آمریکا بر راه حل دو کشوری بود.

از این نظر، سفر بایدن به اسرائیل اهمیت چندانی نداشت و در راستای سفرهای قبلی بود. همچنین در رابطه با برنامه هسته ای ایران این نکته قابل توجه است که روسای جمهور آمریکا هرگز امکان استفاده از نیروی نظامی را رد نکرده اند. بایدن تنها زمانی این سیاست را به صراحت بیان کرد که گفت آمریکا از «همه عناصر قدرت ملی خود» استفاده خواهد کرد.با این حال، سفر بایدن به عربستان سعودی اهمیت بیشتری خواهد داشت. یک پیمان دفاع هوایی بالقوه برای مقابله با تهدیدات ایران به احتمال زیاد ناامنی ایران را افزایش خواهد داد. (5)

در سفر بایدن قبل از بحران روسیه و اوکراین، دولت بایدن قبلاً روشن کرده بود که فلسطینی‌ها در اولویت نیستند و امید چندانی برای از سرگیری روند دیپلماتیک ندارند. رویکرد بایدن به فلسطینی‌ها از قبل کاملاً حداقلی بود و بر معکوس کردن مضرترین تغییرات اعمال شده در دوره دونالد ترامپ و در عین حال صرف کمترین سرمایه سیاسی تمرکز داشت. با این حال، به استثنای انتقال سفارت آمریکا ، که بایدن به صراحت اعلام کرده بود در اورشلیم باقی خواهد ماند، رویکرد کلی بایدن در قبال اسرائیل/فلسطین همچنان بیشتر «ترامپ» است تا «اوباما».لذا به گفته تحلیلگران دیدار با عباس یک تماس ادبی بود تا یک دیدار دیپلماتیک کاری.(6)

حمایت معنادار از فلسطینی ها و راه حل دو کشور به طور محسوسی در این سفر غایب بود و همچنان خلأ در دستور کار بایدن باقی ماند.(7)شروع مجدد روند صلح اسرائیل و فلسطین از اول هم اولویت آمریکا نبود.بایدن با اظهارات عمومی مبنی بر اینکه «در حال حاضر زمینه برای از سرگیری مذاکرات آماده نیست» و حمایت او از چشم‌انداز راه‌حل دو کشوری «در کوتاه‌مدت» قابل تحقق نیست، با پیام کلی سفر بایدن مطابقت داشت .(8)

محور سوم-افزایش تولید نفت

‌ سیاست حفظ جریان صدور نفت از خاورمیانه به غرب به دلیل حمله روسیه به اوکراین و کاهش دسترسی غرب به انرژی ،سفر بایدن به خاورمیانه را کلید زد. این سفر برای او سفری پر از فرصت و در عین حال میدان مین بود. با این سفر تمام دستاوردهای بایدن تحت‌الشعاع دیدار با افراد مساله داری چون نتانیاهو نخست وزیر سابق اسرائیل و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان که در قتل قاشقچی دست داشت تحت الشعاع قرار گرفت. زیرا وی قبلاً قول داده بود عربستان را به یک کشور مطرود جهانی تبدیل کند.به‌هرحال این بهایی است که بایدن باید در قبال یک سری دستاوردها می پرداخت.(9)

بایدن امیدوار بود که بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان برای مقابله با قیمت بالای نفت متقاعد شود تا نگرانی دموکرات‌ها در خصوص تاثیرگذاری نارضایتی عمومی از گرانی‌ها بر نتایج انتخابات میان دوره‌ای کنگره که در نوامبر آینده برگزار می‌شود، کاهش یابد. بایدن با اطلاع از این که افزایش تولید نفت در چارچوب تصمیمات نشست آتی اوپک پلاس انجام خواهد شد، در نشست سران شش عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، کویت، بحرین) همچنین مصر، اردن و عراق و هیات آمریکایی نفت را از محورهای مورد بحث حذف کرد. محمد بن سلمان، تاکید کرد ،افزایش ظرفیت تولید نفت از ۱۲ میلیون بشکه در روز به ۱۳ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۷ محقق نمی شود.(10)

عربستان به‌عنوان صادرکننده بزرگ نفت که از لحاظ جغرافیایی، جایگاه بسیار مهمی دارد و دیگر کشورهای عرب که سیاست‌های خود را با آن هماهنگ می‌کنند، در مرکز توجه دولت بایدن قرار دارد. بایدن در دوره تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری علیه عربستان موضع‌گیری کرده بود؛ اما به نظر می‌رسد، تغییرات بزرگ در جهان سبب شده است تا دولت آمریکا تغییر مسیر دهد. (11)

بایدن در این سفر نتوانست به افزایش انرژی دسترسی پیدا کند. چون کنسرسیوم با جبران کاهش صادرات نفت و گاز از جانب روسیه موافقت نکرد. بایدن برای جبران کاهش قیمت بنزین در آمریکا و کل جهان و پیروزی در انتخابات میان‌دوره‌ای مجبورشد انرژی را از مخزن نفت آمریکا تأمین کند تا اتحاد علیه روسیه با قدرت باقی بماند.

محور چهارم- دستاوردها

– دستاوردهای آمریکا

بایدن قادر به ایجاد ثبات در بازار انرژی بدون همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس نمی باشد، لذا تصمیم گرفت از عربستان سعودی دیدن کند. با این حال، او در ابتدا هدف از سفر خود را ادغام بیشتر اسرائیل در منطقه عربی توصیف کرد. او این دیدار را به این شکل طراحی کرد زیرا نمی خواست وعده های انتخاباتی خود را نفی کند. علاوه بر این،او می‌خواست امتیازاتی را از عربستان سعودی در رابطه با توافق ابراهیم بگیرد که به محبوبیت داخلی او کمک کند.گسترش همکاری های امنیتی و اقتصادی منطقه ای – که شامل اسرائیل نیز می شود – اولویت اصلی ایالات متحده در منطقه است.(12)شکی نیست که انگیزه سفر بایدن به اسرائیل و عربستان سعودی دو هدف اصلی بود: متقاعد کردن عربستان سعودی برای افزایش تولید نفت خود و ایجاد یک ائتلاف دفاع هوایی اعراب و اسرائیل مانند ناتو. (13)

اما این که بایدن در این سفر تا چه اندازه دستاورد داشت نیاز به بررسی همه جانبه دارد.در این سفر بایدن در تضمین عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی، و همچنین در افزایش انرژی با توجه به وعده هایی دریافت شده از تولیدکنندگان عمده نفت در کشورهای خلیج فارس با شکست روبرو شد.

–دستاوردهای عربستان سعودی

عربستان سعودی به چند دلیل به عنوان برنده بزرگ این سفر ظاهر شد. اول، و واضح‌تر از همه، بایدن مجبور شد از قول خود برای محدود کردن روابط با عربستان سعودی عقب نشینی کند. دوم، عربستان سعودی در برابر فشارهای دولت بایدن برای عادی سازی روابط با اسرائیل تسلیم نشد، در عوض به بایدن یادآوری کرد که حل مناقشه فلسطین و اسرائیل شرط لازم برای ایجاد ثبات در منطقه است. سوم، محمد بن سلمان سیگنال‌های واضحی را به دولت بایدن ارسال کرد مبنی بر این که او رفتار متقابل با آنها را خواهد داد: او از پذیرش بایدن در فرودگاه خودداری کرد ، همچنین در پاسخ به سخنرانی بایدن در مورد اهمیت احترام به حقوق بشر ، به استانداردهای دوگانه آمریکا به کشتن روزنامه نگار فلسطینی، شیرین ابواکله توسط اسرائیل، و آزار آمریکایی ها با زندانیان در ابوغریب، اشاره کرد.

عربستان سعودی چندین قرارداد مهم با آمریکا در موضوعاتی از جمله انرژی پاک، امنیت سایبری، اکتشاف فضا، بهداشت عمومی، امنیت دریایی و تقویت دفاع هوایی عربستان امضا کرد.

همچنین عربستان سعودی موافقت کرد که فضای هوایی خود را برای هواپیماهای غیرنظامی اسرائیل در ازای به رسمیت شناختن کنترل کامل عربستان بر جزایر تیران و سینافیر، که از زمان بازگرداندن مصر به عربستان سعودی در سال 2017 توسط اسرائیل مانع شده بود، باز کند. ، گام های بعدی برای عادی سازی اتخاذ نشد.(14)

بایدن بعد از سفر با توجه به موقعیت عربستان به طور ناگهانی اعطای مصونیت به بن سلمان داد.مصونیت به این معنی است که او می تواند آزادانه به کشورهای آمریکا و اروپا سفر کند و به نوعی مقدمه ای است تا در آینده نزدیک جانشین پدرش شود و قدرت را در عربستان در دست گیرد. بن سلمان می تواند در آینده نقش تهاجمی را به نیابت از آمریکا علیه محور مقاومت و ایران ایفا کند. بعضی از تحلیل گران این اقدام را نوعی نفاق سیاسی خواندند.(15) سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا این مصونیت را بی ارتباط به روابط دوجانبه با عربستان سعودی در پی تصمیم اوپک پلاس دانست.وی این تصمیم راصرفاً یک وجهه حقوقی توصیف کرد.(16)در همین راستا عفو بین‌الملل از دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا انتقاد کرد.همچنین عفو بین‌الملل از ریاض بابت انتصاب بن سلمان به عنوان نخست وزیر انتقاد و آن را، مضحک دانست.(17)

می توان گفت که سفر بایدن به عربستان سعودی موفقیت بزرگی نبود .اما عربستان توانست با حربه انرژی امتیازهای مهمی را به دست آورد.

-سخن پایانی

بایدن در این سفر نتوانست نقش چین و روسیه را در خاورمیانه و بین کشورهای عربی کم رنگ کند.در واقع، اسرائیل و اعراب خلیج فارس روسیه را نیز تحریم نمی کنند و عدم تمایل عربستان و امارات به افزایش تولید نفت برای کاهش قیمت نفت، مسلما به روسیه کمک می کند.

عربستان سعودی تا حدی همکاری پنهانی با اسرائیل دارد، هر چند گام‌های کوچکی وجود دارد از جمله : عربستان سعودی پروازهای اسرائیل را در حریم هوایی خود گسترش داده است. همچنین انتظار می‌رود که پروازهای مستقیم برای زائران مسلمان از اسرائیل را ببیند و کشتی‌های اسرائیلی را در صورت انتقال دو جزیره در دریای سرخ از مصر تضمین کند.اما از ادامه راه بیشتر بدون تحرک برای حل و فصل مناقشه فلسطین خودداری می کند.(18)

بایدن برای ایجاد ، سازماندهی و تقویت یک شبکه دفاع هوایی منطقه ای نیاز به عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان دارد.لذا در همین راستا بایدن مستقیماً از تل آویو به ریاض پرواز کرد. علاوه بر این، انتقال جزایر دریای سرخ به کنترل عربستان، اسرائیل را ملزم می‌کند که حق حرکت آزادانه در تنگه تیران را حفظ کند. و انتظار می رود که مسلمانان اسرائیلی بتوانند مستقیماً برای مراسم حج به عربستان سعودی سفر کنند نه از طریق اردن.

این طرح ادغام دفاع هوایی بدون شک به زمان قابل توجهی برای توسعه نیاز خواهد داشت، به ویژه در یک منطقه پر از درگیری و با اعتماد محدود، اما برای واشنگتن، حمایت از چنین ابتکاری امنیت منطقه ای، ظرفیت سازی و تقاضاهای تقسیم بار را تقویت می کند.(19)

با این حال، روند گسترده‌تری وجود دارد که عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه به تغییر موضع آمریکا در منطقه اعتماد کنند.گرچه بایدن تضمین هایی را ارائه کرد از جمله این که به قدرت‌های خارجی یا منطقه‌ای اجازه نخواهد داد که آزادی کشتیرانی از طریق آبراه‌های خاورمیانه را به خطر بیندازند و به هیچ کشوری از جمله روسیه، چین و ایران اجازه تسلط بر منطقه را نخواهد داد. لکن چون در گذشته، تاسیسات بلندپایه عربستان و امارات علیرغم قابلیت‌های امنیتی که مشارکت با آمریکا برای آنها فراهم کرده بود، ضربه خورده است. زمان می برد تا این تضمین ها و انتظارات کشورهای متحد با آمریکا را آزمایش کنند.(20)

با این وجود، وزیر خارجه عربستان سعودی تاکید کرد که این کشور مشارکتی در اتحاد دفاعی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل نخواهد داشت. هر چند که آقای بایدن در نشست خود با سران ۹ کشور عربی اعلام کرده بود که آمریکا متعهد به پیشبرد معماری دفاع موشکی و هوایی یکپارچه‌تر در قالب شبکه‌ای منطقه‌ای است.(21)

واژگان کلیدی:نتایج , دستاوردها, سفر ,بایدن , خاور میانه

reference

1-https://carnegieendowment.org/sada/87662