علی بمان اقبالی زارچ

پژوهشگر ارشد روابط بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

بررسی میزان جمعیت مسلمانان در منطقه بالکان:

تعداد جمعیت مسلمانان در کشورهای منطقه بیش از 8 میلیون نفر تخمین زده می شود و توزیع جغرافیایی جمعیت مسلمانان در کشورهای منطقه بدین شرح می باشد: رومانی 150 هزار نفر (4/.%)، یونان 150 هزار نفر (4/1%)، بلغارستان یک میلیون نفر (13%)، آلبانی 5/2 میلیون نفر (75%)، بوسنی 6/1 میلیون نفر (40%)، کوزوو 8/1 میلیون نفر (90%)، منطقه سنجاک صربستان 400 هزار نفر (75%)، مونته نگرو 120 هزار نفر (20%)، مقدونیه 800 هزارنفر (40%)، کرواسی 50 هزار نفر (3/1%)، اسلوونی 20 هزار نفر (1%)، مجارستان 40 هزار نفر (3/.%)

بیداری اسلامی پس از فروپاشی دیوارهای کمونیسم در اروپا و بالکان: 

در دهه های اخیر مسئله نفوذ و گسترش اسلام در اروپا از موضوعات پژوهشی و مورد توجه محققین این قاره می باشد و یکی از دلایل آن افزایش اسلام گرایی و بالارفتن تعداد مسلمانان و تاثیر جمعیت اسلامی بر ساختارهای فرهنگی – اجتماعی کشورهای اروپایی بوده و هر یک از کشورهای اروپایی به نوبه خود نگران روند اسلام گرایی بوده و برای مقابله با آن از ابزارهایی چون کاهش حقوق اجتماعی مسلمانان بهره می گیرند. در 30 سال اخیر گرایش اسلام در اروپا رشد چشمگیری داشته و دین اسلام در اروپا پس از مسیحیت بیشترین پیرو را به خود اختصاص داده است. بدین شکل در انگلیس، آلمان، هلند، فرانسه و نروژ تعداد مسلمانان رشد زیادی داشته است. به عنوان مثال در هلند 200 مسجد وجود دارد و 2 میلیون نفر از مردم انگلیس مسلمان هستند؛ البته رشد مسلمانان بیشتر عامل مهاجرتی و به شکل جدید تامین نیروی متخصص و کار مورد نیاز اروپا را دارد بر کسی پوشیده که کاهش چشمگیر زاد و ولد در اروپا و مهاجرت نسبی به آن سوی آتلانتیک موجب شده تا کشورهای اروپایی سیاست جذب نیروی کار را از طریق اتحادیه اروپا تنظیم و اجرا نمایند. 

طبق بررسی بعمل آمده در کشورهای اروپایی گرایش به اسلام بیشتر مردان می باشد؛ لذا بی جهت نیست که آقای وندی اشلیت نویسنده آمریکایی در کتاب معروف “بازگشت به پوشش اسلامی در غرب” هدف از تألیف اثر خود را چنین می گوید: هدف من این نیست که زنان حجاب داشته باشند، بلکه این کتاب برای زنانی است که غیر از زیبایی به چیز دیگری فکر نمی کنند. از دیدگاه من داشتن پوشش مناسب در مقابل افراد بیگانه کار صحیحی است. جالب این که آقای روبین وست در مورد اثر اشلیت می گوید: مخاطبین این کتاب فمینیسم، مخالفین زنان، میانه روها و محافظه کاران می باشند و پوشش معیاری برای یک زندگی با دوام و سالم است و موجب بیداری مردم نا آگاه می شود. همچنین آقای جرج نیلسون محقق و پژوهشگر انگلیسی معتقد است: باید بپذیریم مسلمانان طی حضور خود در اروپا میراث های ارزشمندی هم داشته اند. 

پس از پایان دوران تسلط استبدادی کمونیسم و دوره جدید “تغییر” در اکثر کشورهای منطقه به ویژه کشورهایی که عنصر آلبانی تبار در آن موجودیت داشته است مانند آلبانی، کوزوو، مقدونیه و …، بیداری اسلامی شکل گرفت و مناره های بی صدای مساجد را به صدا درآمد و مدارس اسلامی رونق گرفت و بسیاری از جوانان تحصیلات علوم دینی و اسلامی را در دانشگاه های کشورهای اسلامی گذرانده و اکنون پس از بازگشت با علم اندوزی اسلامی مناصب دینی و مذهبی را بدست گرفته اند. علاوه بر این سازمان های غیر دولتی و گروه های اسلامی در حال شکل گیری است و مسائل جهان اسلام را از طریق وسایل ارتباط جمعی با درایت مطرح نموده و در مقابل نظریه پردازان مخالف اسلام بطور مستدل و با شناخت از حضور تاریخی اسلام در منطقه بالکان و مسلمان بودن مردم کشورشان حمایت می کنند و تقاضای نویسندگان و جوانان در کشورهایی چون آلبانی، ایالت کوزوو و مقدونیه برای کتب اسلامی و دینی همراه با افزایش تعداد مساجد، رسانه ها و مدارس اسلامی قابل توجه است، به طوری که اکنون ده ها مدرسه اسلامی در آلبانی ، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کوزوو، مقدونیه، رومانی و سنجاک فعالیت دارند. شایان ذکر است در دوران گذشته تنها دو مدرسه اسلامی در منطقه وجود داشت و در سه دهه گذشته مؤسسات عالی برای تحصیل علوم اسلامی در منطقه از جمله بوسنی، کوزوو و بلغارستان افتتاح شده اند. همچنین بازگرداندن اموال و املاک متعلق به جوامع اسلامی یکی از موضوعات مهم مربوط به دارایی های مسلمانان می باشد. شایان ذکر است در آلبانی در سال 1990 میلادی حتی یک مسجد فعال هم وجود نداشت، ولی اکنون بیش از 1100 مسجد در این کشور فعال است؛ که  حدود 700 مسجد در این دوره از نو بنا شده اند. هم چنین برگزاری مراسم و مناسبت های اسلامی نظیر عید قربان، عید فطر، نماز جمعه و ارادت به اهل بیت (علیهم السلام) از دیگر نمادهای بیداری اسلامی در میان مردم منطقه است.

برخورد غرب با اسلام و مسلمانان بالکان: 

با شکست کمونیسم که با فروپاشی شوروی سابق آغاز شد، نظام های بسته و استبدادی کشورهای منطقه بالکان یکی از پس از دیگری سقوط نموده و وزیدن نسیم آزادی بر مردم منطقه منجر به اتفاقاتی مانند شعله ور شدن جنگ میان ملیت ها و قومیت های تشکیل دهنده یوگسلاوی سابق و از جمله میان مسلمانان و صربها (مسیحیان) گردید. اما این اتفاقات خاص موضوع فرهنگی و یا به دلیل نا همگونی میان ارزش های مردم منطقه نبود. در گزارش کمیسیون بین المللی برای منطقه بالکان در سال 1387 شمسی به سه دلیل شروع این درگیری ها اشاره شده است: 

– ایجاد درگیری و احیای نزاع ها به خاطر ابرقدرت هاست که تلاش می نمایند در بالکان مجددا تأثیر گذار باشند.

– رنسانس به دشمنی های دیرینه

– ترویج ایده برخورد تمدن ها 

پس از دوران کمونیسم و آغاز دوران جدید حیات سیاسی کشورهای منطقه بالکان، برنامه همگرایی کشورهای جدید در خانواده اتحادیه اروپایی مطرح گردید، ولی باورهای دینی و اسلامی مردم این منطقه از نگرانی ها بوده است که مهمترین نمونه آن تصمیم سپتامبر 1993 پارلمان بوسنی است که بر این اساس نام قدیمی MUSLIM به نام جدید BOSHNIAK تبدیل شد و بدین طریق بر تغییر جامعه مسلمان بوسنی به یک جامعه سیاسی و ملی در محدوده سرزمینی بوسنی تأکید شده و با آن سیاسی نمودن هویت مسلمانان در میان اندیشمندان دانشگاهی و بین اکثریت مذهبی و اقلیت سکولار مطرح گردید. 

در آلبانی تنها کشور با اکثریت مسلمان از سال 1990 میلادی تاکنون مجادله ارتباط اسلام و هویت ملی، نخبگان این کشور را به دو دسته تقسیم کرده است. برخی از مسیحیان و نخبگان دوران گذشته کمونیستی همانند اسماعیل کاداره و ابراهیم روگوا معتقدند روی آوردن به اسلام بر ملیت آلبانیایی زیان وارد می کند و در مقابل اندیشمندان و رهبران اسلامی بر این باورند اسلام از انزوا و نابودی کامل فرهنگ آلبانی در برابر فرهنگ یونانی و صربی محافظت کرده است. بهر حال ارتباط اسلام با هویت ملی و ارتباط عوامل مذهبی با عوامل سیاسی از مسایلی است که در جامعه مسلمانان این منطقه مطرح است و ممکن است در آینده با توجه به برنامه های سیاسی این کشورها برای همگرایی در ساختارهای اروپایی و بین المللی تبدیل به یک بحث جدی در مورد تهدید اسلام در منطقه تبدیل گردد. در مورد این مبحث کتاب هایی مانند هیت اروپایی آلبانیایی ها به قلم اسماعیل کادارده، هویت اسلام ستیزی به قلم عبدی بالتا به رشته تحریر درآمده و هر یک براساس دیدگاه خود به بررسی موضوع پرداخته اند.

کشورهای غربی با تشویق برنامه بردباری مذهبی و برگزاری کارگاه های آموزشی برای رهبران دینی و مدیران رسانه های گروهی و حمایت های مالی برای جلوگیری از اسلام واقعی تلاش نموده و به عبارتی اسلام اروپایی (سکولاریسم) را هدف گیری نموده اند. به طوری که سازمان های وابسته به اروپا و نمایندگان پارلمان اروپا نیز صراحتا نگرانی خود را از عضویت آلبانی در سازمان کنفرانس اسلامی ابراز نموده و در جریان تصویب موافقتنامه ثبات و الحاق آلبانی به اتحادیه اروپا در 20 تیر ماه سال 1385 تعدادی از اعضاء از جمله نماینده انگلیس پاسخ نخست وزیر آلبانی در مورد عضویت در OIC را قانع کننده ندانست. همچنین با حمایت از سازمان های غیر دولتی و شناسایی جوانان مستعد و اعطای بورس تحصیلی در کشورهای غربی و احداث مراکز آموزشی و نیز شرکت در فعالیت های بشردوستانه و راه اندازی مراکز تبلیغ مذاهب ارتدوکس، پروتستان و کاتولیک اهداف خود را دنبال نموده و حتی در برخی از کشورها اشتغال بکار و برخورداری مسلمانان از حقوق شهروندی را منوط به تغییر نام و انتخاب نام مسیحی نموده و می نمایند.

جمع بندی: کشورهای منطقه که برنامه عضویت در ساختار یورو- آتلانتیک را در پیش دارند، لذا تابع تصمیم گیری و مواضع کشورهای اروپایی و آمریکا بوده و نسبت به مسائل جهان اسلام رفتار انفعالی دارند. در عین حال که سازمان های مالی بین المللی نظیر صندوق بین المللی پول، بانک جهانی، بانک توسعه و بازسازی اروپایی، مؤسسات مالی وابسته به کشورهای اروپا، UNDP و غیره با تدوین برنامه هماهنگ و استانداردهای مشخصی جهت حرکت سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه را مشخص نموده و دولت ها ملزم به رعایت مقررات و اصول مالی سازمان های مذکور می باشند. موضوع مهم این که کشورهای غربی و آمریکا با بکارگیری ابزارهایی مانند مطبوعات، حمایت مالی از سازمان های غیر دولتی، کمکهای بشردوستانه، کمک های توسعه ای، اعطای وام بلند مدت با بهره نزدیک به صفر، احداث پروژه های عام المنفعه (مانند کلینیک)، راه اندازی شبکه های تلویزیونی و رادیویی (از 20 شبکه تلویزیون آلبانی مهمترین شبکه های خصوصی با حمایت مالی ایتالیا، فرانسه، یونان و غیره فعالند) درصدد تبلیغ مذاهب ارتدوکس، پروتستان و کاتولیک و مهمتر اینکه پخش موسیقی و ترویج بی بندوباری و ارزش های غربی می باشند. 

کلام آخر این که با توجه به تبلیغ چهره اسلام به عنوان دوره تاریک و سیاه تاریخی بالکان و عدم تمایل غرب به افزایش جمعیت مسلمان این قاره، بنظر می رسد یکی از چالش های سیاسی آینده این منطقه مبارزه علنی تر دولت های غربی با اسلام گرایی باشد و فشار بر جمعیت مسلمان از ممانعت دختران محجبه به دانشگاه در آلبانی، بلغارستان و غیره فراتر رود، ولی این نوع رفتارها به تدریج پارادوکسی را نزد افکار عمومی ملت های مسلمان ایجاد خواهد نمود و اینکه غرب مدعی حمایت از دمکراسی چرا پای بند دموکراسی نیست؟

واژگان کلیدی: مسلمانان, بالکان , برخورد, غرب, اسلام,,بوسنی,اقلیت, علی بمان اقبالی زارچ