مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
دعوت ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی از رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای سفر دو روزه به ریاض در روزهای پایانی سال ٢٠١٥ میلادی (٢٩ دسامبر) در شرایطی است که طی یک ماه اخیر تحولات عمده در منطقه اتفاق افتاده که در نوع خود بر پیچیدگی مسائل منطقه برای سیاست‌مداران آنکارا افزوده است. همچنین توافق رياض آنکارا مبني بر تشکيل شوراي همکاري راهبردي براي تقويت همکاري هاي نظامي واقتصادي متغيرهاي متعددي همگرايي دو کشور اعلام شد. گفتگوی زیر در همین راستا است.
واژگان کلیدی: علل گسترش روابط عربستان و ترکیه، پیامدهای گسترش روابط عربستان و ترکیه، روابط عربستان و ترکیه، عربستان و ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سفر آقای اردوغان به عربستان داشته اصولا در شرایط کنونی منطقه ای، ترک ها چه نگاهی به دامنه ی راهبردی عربستان دارند؟
ترک ها هم با عربستان یک سری منافع مشترک و هم یک سری اختلافات دارند. در این شرایط نیاز مشترک به یکدیگر دارند. اختلافات آن ها با توجه به این است که نگاه آن ها طبیعتا به منطقه تفاوت دارد. نگاه عربستان به اداره منطقه بیشتر یک نگاه سنتی است و با تغییرات در ساختار منطقه مخالف هستند. اما ترک ها موافق تغییرات ساختاری هستند، اما تغییرات ساختاری که مطلوب ترک هاست، این است که چیزی شبیه به آن چه که در مصر اتفاق افتاد، نزدیک به ترکیه و ترکیه عثمانی سر کار بیاید. اما وضعیتی در منطقه به وجود آمده است مانند مداخله روسیه در سوریه، نفوذ ایران در عراق، سوریه و لبنان باعث شده است که دو کشور ترکیه و عربستان در شرایط کنونی به یکدیگر نیاز پیدا کنند. لذا منافع آن هم پوشانی پیدا کرده است. در واقع ترک ها بیشتر به جریانات اخوانی در منطقه تمایل دارند؛ ولی عربستان به جریان سلفی گرایش دارد. همان گونه که می دانید عربستان سعودی در مصر به شدت علیه اخوان با حمایت از ارتش عمل کرد، ولی ترک ها از اخوان حمایت می کردند و با کودتایی السیسی به شدت مخالفت می کردند. اما بعد از تحولاتی در عراق و سوریه و مسائلی که به وجود آمد، این دو به یکدیگر نیاز پیدا کردند و سعی می کنند که با یکدیگر همکاری کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی ریاض چه نگاهی به روابط خود با ترکیه دارد؟
در مناقشه ای که به تعبیری شیعی-سنی و ایرانی و عربی در منطقه اتفاق افتاده است، ترک ها و عربستان سعودی به طور کلی از منافع جهان سنی حمایت می کنند و برای آن ها خطر مشترکی به نام خطر شیعی وجود دارد. خطر شیعی- علوی که هم در داخل ترکیه و منطقه مطرح است. هم کردها و علوی ها با فارس ها و شیعیان هم پیمانی دارند. شیعیان با ایران هم پیمانی دارند. همان طور که می دانید علوی ها در سوریه حاکم و علوی های سوری هم متحد ایران هستند و هم متحد روسیه، علوی ها در ترکیه به نوعی با اردوغان مخالف اند. علوی ها جریان لاییکی هستند که با دخالت ترکیه در سوریه مخالف اند. همه این مسائل نشان می دهد که این ها تهدیدات مشترکی دارند که عبارتند از: جریان کردی-شیعی و اسلامی و از طرف دیگر مداخله روسیه که هم ترکیه و هم عربستان سعودی از آن وحشت دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی معتقدند که با توجه به این که به نوعی روابط ترکیه-روسیه به تنش بیشتر انجامید، موضوع امنیتی و اقتصادی تا چه حدی ترک ها و آقای اردوغان را وا می دارد که به گسترش روابط خود با عربستان بپردازد؟
در این مورد چند مسئله وجود دارد. مهم ترین و حساس ترین مسئله در حال حاضر، مسئله امنیتی است. وقتی بحث سقوط هواپیما یا جنگنده روسی در مرز ترکیه و سوریه مطرح شد و فشار و تهدیدهای روسیه علیه ترکیه انجام داد سعی کرد وضعیت خود را با نزدیکی به اسرائیل و عربستان، بهبود ببخشد و از آن طرف از حمایت اروپا و آمریکا در ارتباط با این قضیه برخوردار شود. لذا به نظر من تهدیدات امنیتی در حال حاضر در اولویت است و مسائل اقتصادی در مرحله دوم اهمیت قرار دارند. یعنی هر چند یکی از شرکای مهم ترکیه در صادراتی روسیه بود و عربستان نتواند در این سطح جایگزین مناسبی برای روسیه باشد، ولی از نظر مسئله گاز و تامین انرژی، با توجه به اختلافاتی (که ممکن است در درازمدت با روسیه و ایران پیدا کند) ترکیه سعی می کند روابط خود را با کشورهای خلیج فارس از جمله قطر و عربستان سعودی افزایش دهد تا جایگزین مناسبی برای تامین انرژی مورد نیاز خود در آینده داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش بیشتر ابعاد امنیتی و سیاسی روابط ترکیه و عربستان در سطح منطقه ای در حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و … می تواند داشته باشد؟
هر دو کشور نگران وضعیت تغییرات عراق و سوریه هستند. این موضوع، برای هر دو کشور مسئله مشترکی است. اگر به عقب تر برگردیم، در زمانی که آمریکا به عراق حمله کرد و رژیم صدام را ساقط کرد، هر دو سعودی و ترکیه مخالف روی کار آمدن شیعیان در عراق بودند و آن را یک تهدید ژئوپلیتیک می دانستند. هم عربستان سعودی و هم ترکیه با شریک شدن شیعیان و کردها در حکومت مخالف بودند. پس بنابراین در اینجا موضع مشترکی وجود دارد. هر دو کشور مخالف افزایش حضور و نفوذ ایران در عراق هستند و آن را تهدیدی برای منافع خود می دانند. پس بنابراین علی رغم اختلافات دو کشور در مورد سطح انتخاب گروه هایی سلفی و اخوانی و گروه های میانه رو و تندرو دارند، اما مجموعا در عراق از جریان اهل سنت حمایت می کنند. یعنی هر دو طرف در صورتی که پایگاهی در عراق داشته باشند و بتوانند در داخل علیه کردها و شیعیان و اکثریت شیعی و حکومت شیعی اعمال فشار کنند، لذا طرفدار اهل سنت هستند. این موضوع در مورد سوریه هم صدق می کند. در سوریه نیز علی رغم مخالفت هایی که در انتخاب گروه ها در جزء دارند و مخالفت هایی با حضور کردها و علوی ها و ایران در آن جا داشته باشند، طرفدار گروه های سنی هستند. در حال حاضر جایی که حوزه مشترک آن ها برای همکاری است، همکاری برای تقویت گروه های سنی در عراق و سوریه علیه دولت مرکزی، منافع ایران و کردها است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط ترکیه و عربستان به چه سمت و سویی سوق پیدا می کند؟
تا وقتی که این شرایط در عراق و سوریه حاکم است و مسئله احتمال تشکیل دولت کردی و مسئله پ.ک.ک و جنگ داخلی وجود دارد و از طرف دیگر عربستان سعودی هم نگران مسئله یمن، عراق و سوریه و نفوذ ایران است؛ دو طرف سعی می کنند همکاری های خود را تا سطح بالایی گسترش دهند. خصوصا این همکاری ها بیشتر در زمینه اطلاعاتی ، سیاسی و امنیتی خواهد بود. همچنین شاید عربستان گاز نداشته باشد، ولی ترکیه سعی خواهد کرد روابط خود را با کشورهایی مانند قطر و سایر کشورهایی که دارای منابع گاز و انرژی هستند و ترکیه به شدت به آن ها نیاز دارد، گسترش دهد تا بتواند از فشار روسیه و ایران را علیه خود کاهش دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به بحث ائتلاف نظامی –اسلامی مد نظر عربستان آیا ممکن است این همگرایی و افزایش رابطه در شورای همکاری مشترک راهبردی دست به نوعی عملیات های مهم نظامی بزنند و به بحران های مهم در منطقه منجر شود؟
ائتلاف نظامی اسلامی مد نظر عربستان سمبلیک است، یعنی جدا از چند کشور عربی که با عربستان همکاری کرده اند، در این قضیه وارد نخواهند شد. ولی ترکیه یک طرف قضیه است. وضعیت ترکیه با پاکستان یا مالزی یا کشورهای مغرب عربی و کشورهای آفریقایی مسلمان کاملا متفاوت است. ترکیه خود به دلیل مسائلی که پیدا کرده است، به شدت نسبت به آینده تحولات نگران است. شاید بیشتر از عربستان نگران است. عربستان ممکن است به اندازه ترکیه نگران نباشد، به علت مسئله کردها و همسایگی با سوریه و عراق ترکیه به شدت نگران تحولات این منطقه باشد. بنابراین من فکر می کنم که مسئله ترکیه و عربستان و همکاری این دو را باید از مسئله ائتلاف نظامی جدا کنیم. ممکن است که تحت آن پوشش یا نماد، بعضی حرف ها را بزنند یا بعضی تصمیمات را بگیرند، اما این موضوع مسئله ای دوجانبه است و باید روابط عربستان و ترکیه را یک مسئله دو جانبه تلقی کنیم.
